Του Παύλου Ελευθεριάδη*
Όταν ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματταρέλλα – όπως είχε δικαίωμα από το Σύνταγμα – αρνήθηκε να αποδεχθεί ως υπουργό οικονομικών τον ευρωσκεπτικιστή Πάολο Σαβόνα, που του υπέδειξαν τα κόμματα της πλειοψηφίας μας θύμισε πόσο σημαντικά είναι τα πρόσωπα στην άσκηση της εξουσίας.
Μετά από μια μακρά πολιτική του καριέρα, που ξεκίνησε λόγω της δολοφονίας του αδελφού του από τη μαφία, ο πρόεδρος Ματταρέλλα φαίνεται ότι κατανοεί πολύ σωστά, ότι ο υπουργός οικονομικών της Ιταλίας πρέπει να είναι πρόσωπο αξιόπιστο, που να μπορεί να συνομιλήσει με ευθύτητα με τους εταίρους της στην Ευρωζώνη. Πρέπει να εμπνέει κύρος, γνώση και εμπιστοσύνη.
Ελπίζω οι σχολιαστές της επικαιρότητας στην Ελλάδα να προσέξουν την λογική του κ. Ματταρέλλα. Πέρα από τα κόμματα και πέρα από τις ιδεολογίες, τα πρόσωπα μετρούν. Η απόφασή του Προέδρου έχει τον κίνδυνο ότι θα ενισχύσει τις δυνάμεις του λαϊκισμού και της εξαλλοσύνης. Βασίζεται όμως σε μια θεμελιώδη αρχή: ότι τα πρόσωπα έχουν σημασία. Για το καλό της χώρας του προτίμησε να οδηγήσει την Ιταλία σε εκλογές παρά να διακινδυνεύσει την ανεπαρκή εκπροσώπησή της.
Και εδώ αξίζει να κάνουμε έναν απολογισμό για τα πρόσωπα που είναι κυρίως υπεύθυνα για τα τελευταία τρία χρόνια της κρίσης της Ελλάδας. Η χώρα μας θα ήταν σε πολύ καλύτερη θέση σήμερα, αν το 2015 στην θέση του Αλέξη Τσίπρα και του Γιάνη Βαρουφάκη, είχαν βρεθεί στην ηγεσία ενός αντιμνημονιακού Σύριζα πρόσωπα, με μεγαλύτερες ικανότητες, καλύτερη κατανόηση της Ευρωπαϊκής πραγματικότητας αλλά, κυρίως, με συναίσθηση του καθήκοντος προς τους συμπολίτες τους.
Τα γεγονότα είναι γνωστά. Οι Τσίπρας και Βαρουφάκης δεν είχαν κανένα πραγματικό «αντμνημονιακό» σχέδιο. Οι αποφάσεις τους ήταν κυρίως στοχευμένες στην διαχείριση της κοινής γνώμης και την επικοινωνιακή διαχείριση της βέβαιης αποτυχίας, όχι στην επιτυχή διαπραγμάτευση με την Ευρωζώνη, ώστε να βγει η χώρα από την κρίση.
Πρώτον, οι Τσίπρας και Βαρουφάκης ενσυνείδητα παραπλάνησαν το εκλογικό σώμα με το ασυνάρτητο πρόγραμμα της Θεσσαλονίκής που υποσχέθηκε σε όλους τα πάντα. Δεύτερον, δεν είχαν κανένα πραγματικό σχέδιο για διαπραγμάτευση ή ρήξη, αλλά αυτοσχεδίαζαν μέρα με τη μέρα.
Τρίτον, αφού αποδέχτηκαν το μνημόνιο με την συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου, επέστρεψαν στην Ελλάδα και είπαν ψέματα στον ελληνικό λαό ότι δήθεν «τα μνημόνια τελείωσαν», κερδίζοντας απίστευτη δημοτικότητα για λίγους μήνες αλλά καλλιεργώντας το μίσος για τους προηγούμενους δήθεν «γερμανοτσολιάδες», που δήθεν «δεν διαπραγματεύτηκαν», ενώ στην πραγματικότητα διαπραγματεύτηκαν πολύ πιο έξυπνα και κέρδισαν πολλά περισσότερα από τους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.
Τέταρτον, αφού υπέγραψαν την τετράμηνη παράταση του μνημονίου πήραν την απόφαση να μην τιμήσουν την υπογραφή τους και να οργανώσουν τα (κατά τη γνώμη μου ανόητα και άσφαιρα) «αντίμετρα» του κ. Βαρουφάκη προετοιμάζοντας παράλληλο νόμισμα και εισβολή στην Τράπεζα της Ελλάδος. Πέμπτον, ενώ ήξεραν από τον Απρίλιο του 2015 ότι δεν είχαν τα μέσα ή το σθένος να φέρουν την ρήξη και αναζητούσαν συμβιβασμό, άφησαν το πρόγραμμα να λήξει στο τέλος Ιουνίου φέρνοντας αναίτια τους κεφαλαιακούς ελέγχους, την κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών και ένα τρίτο και επαχθέστερο πρόγραμμα διάσωσης.
Έκτο και σπουδαιότερο, ζήτησαν από τον ελληνικό λαό να ψηφίσει «όχι» στο δημοψήφισμα γνωρίζοντας ότι το «όχι» έφερνε την Ελλάδα εκτός ευρώ και ελπίζοντας ότι θα κερδίσει το «ναι».
Οι πράξεις αυτές ήταν όλες αχρείαστες, ενώ ήταν όλες ιδιαίτερα επιβλαβείς για την Ελλάδα. Η μόνη λογική τους ήταν το βραχυχρόνιο προσωπικό όφελος σε ψήφους ή δημοτικότητα των εμπνευστών τους. Δεν είχαν σχέση με ιδεολογικές προτιμήσεις, ή κάποια οικονομική φιλοσοφία ή μια διαφορετική πολιτική. Αυτές ήταν πράξεις κυνικών ανθρώπων που φρόντιζαν τους εαυτούς τους, χωρίς να εξετάζουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη χώρα. Με μια λέξη, ήταν πράξεις ανήθικες.
Στη δημόσια ζωή υπάρχουν κάθε είδους άνθρωποι. Στα δημοκρατικά κόμματα υπάρχουν πολλοί ανιδιοτελείς αγωνιστές για το κοινό καλό – πιστεύω ότι είναι η πλειοψηφία. Υπάρχουν όμως και αδίστακτοι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τους άλλους και τα συναισθήματά τους, σαν ασήμαντα εργαλεία για την αναρρίχηση τους προς επίζηλα αξιώματα, που διακαώς επιθυμούν. Η λαϊκιστική, αντιμνημονιακή και αντιευρωπαϊκή ρητορεία είναι το κατ' εξοχήν πεδίο δράσης για ανθρώπους τέτοιου είδους – που υπήρξαν και υπάρχουν στην Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και φυσικά – και κυρίως – στους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.
Αυτό ακριβώς νομίζω μας θύμισε ο πρόεδρος Ματταρέλλα. Πέρα από τις ιδέες, τα πρόσωπα έχουν τεράστια σημασία. Η Ελλάδα και η Ιταλία χρειάζονται ηγέτες που να έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση του δημόσιου καθήκοντος. Πέρα από τις όποιες ιδεολογίες, ίσως αυτό σήμερα να είναι το πιο σημαντικό εφόδιο για την έξοδο των δύο χωρών από τον εφιάλτη της κρίσης.
* Ο κ. Παύλος Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δημοσίου δικαίου στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και δικηγόρος στο Λονδίνο.
