Του Τάσου Ι. Αβραντίνη*
Το 1965 ο Γκόρντον Τάλοκ δημοσίευσε το βιβλίο του «The Politics of Bureaucracy». Το βιβλίο αυτό υπήρξε κομβικό στην ανάλυση και εξήγηση των μηχανισμών και των συμφερόντων του γραφειοκρατικού μηχανισμού στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών προς τους πολίτες.
Ο Τάλοκ μαζί με τον Τζέιμς Μπιουκάναν είναι οι διαπρεπέστεροι εκπρόσωποι της Σχολής της Δημόσιας Επιλογής (Public Choice Theory). Η Θεωρία της Δημόσιας Επιλογής είναι ένα ρεύμα σκέψης που αναπτύχθηκε στους κόλπους του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνιας των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του '60 και με τις πρωτοποριακές αναλύσεις του επηρέασε καθοριστικά την οικονομική επιστήμη. Η πρωτοπορία της Σχολής της Δημόσιας Επιλογής είναι ότι χρησιμοποίησε την οικονομική μεθοδολογία στην ανάλυση της κρατικής λειτουργίας και της πολιτικής αναπτύσσοντας μια γενική θεωρία της γραφειοκρατίας.
Οι εκπρόσωποι της Δημόσιας Επιλογής απέδειξαν κάτι που πρέπει να έχουμε πάντοτε στο μυαλό μας: το άτομο επιδιώκει τη μεγιστοποίηση της ατομικής ωφελιμότητάς του είτε εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα είτε στο Δημόσιο. Οι αποφάσεις που λαμβάνει το άτομο, όταν κατέχει κάποια δημόσια θέση -είτε είναι πρωθυπουργός είτε καθαρίστρια του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης- εξυπηρετούν αποκλειστικά το προσωπικό του συμφέρον.
Η διαφορά ωστόσο είναι ότι στην ελεύθερη αγορά η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος οδηγεί στη βελτίωση του γενικού συμφέροντος λόγω του συστήματος των θεσμικών εξαναγκασμών που επικρατούν σ' αυτήν (ανταγωνισμός, κανόνες συμβάσεων κ.ο.κ.) και της διακινδύνευσης των δικών σου χρημάτων (πτώχευση). Αντιθέτως, ως γραφειοκράτες ή κρατικοί αξιωματούχοι τα άτομα έχουν την ευκαιρία να προωθούν τα δικά τους συμφέροντα χωρίς ρίσκο, «διακινδυνεύοντας» τα χρήματα των άλλων (των φορολογουμένων) πλήττοντας έτσι το γενικό συμφέρον.
Η Σχολή της Δημόσιας Επιλογής έχει μελετήσει εκτός των άλλων τα εκλογικά συστήματα, την ανάλυση του θεσμού των κομμάτων, την αποτελεσματικότητα της κρατικής παρέμβασης κ.ά. Εκεί που οι επιστημονικές εργασίες της υπήρξαν αξεπέραστες ήταν οι εξηγήσεις γύρω από τα αίτια μεγέθυνσης του κράτους. Για τους οικονομολόγους της Δημόσιας Επιλογής η σύγχρονη δημοκρατία είναι δέσμια ενός φαύλου κύκλου, που διευρύνει συνεχώς τα όρια του κράτους προς όφελος μιας κάστας ανεξέλεγκτων γραφειοκρατών. Μία από τις βασικές εξηγήσεις του φαινομένου είναι το κόστος της πληροφόρησης για τον πολίτη, το οποίο, παρά τους διάφορους θεσμούς διαφάνειας που έχουν κατά καιρούς υιοθετηθεί στη δημόσια διοίκηση, γιγαντώνεται διαρκώς.
Οι φορολογούμενοι, ενώ πληρώνουν φόρους, δεν γνωρίζουν πώς επιμερίζονται οι φόροι τους στα κονδύλια των δαπανών του προϋπολογισμού. Κάθε φορά μια μικρή αλλά καλά οργανωμένη ομάδα γραφειοκρατών, σε συνεργασία με τους άμεσα ή έμμεσα εξαρτώμενους από αυτήν πολιτικούς, προωθεί μέτρα μεταφοράς πόρων στην τσέπη της. Τα μέτρα αυτά αυξάνουν την ευημερία των γραφειοκρατών μειώνοντας τη γενική ευημερία του συνόλου. Οι ευνοημένοι γραφειοκράτες αφιερώνουν για τον σκοπό αυτόν πολύ χρόνο και δαπανούν χρήματα μέσω του lobbying με τους πολιτικούς. Τα κίνητρά τους είναι ισχυρά και διαθέτουν όλες τις πληροφορίες. Από την άλλη μεριά, η οικονομική ζημιά κάθε επιμέρους μέτρου για τον ανοργάνωτο φορολογούμενο είναι μικρή, ενώ το κόστος μιας πιθανής αντίδρασής του σημαντικό.
Ιδού η μεγάλη πρόκληση της εποχής μας.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής, 31 Αυγούστου
