Του Δημήτρη Κούρκουλα
Πού βαδίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Θα μπορέσει να επιβιώσει των πολλαπλών κρίσεων με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη;
Παντού ο αντι-ευρωπαϊσμός έγινε μόδα. Και δεν αναφέρομαι στον ευρω-σκεπτικισμό, στην άσκηση δηλαδή κριτικής για τις πραγματικές ατέλειες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αναφέρομαι στην άρνηση όλων των αξιών πάνω στις οποίες χτίστηκε τα τελευταία 60 χρόνια το πιο επιτυχημένο σχέδιο ειρηνικής συνεργασίας: ο Όρμπαν στην Ουγγαρία, η Λεπέν και ο Μελανσόν στη Γαλλία, οι υπερ-εθνικιστές των σκανδιναβικών χωρών, οι «σοσιαλιστές» της Σλοβακίας, οι αντιδραστικοί της Πολωνίας, οι δικοί μας εθνολαϊκιστές πριν αλλά και μετά την kolotoumba, και βεβαίως τα ανερχόμενα λαϊκιστικά κόμματα της Ιταλίας που ετοιμάζονται να σχηματίσουν κυβέρνηση.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλη αυτή η αναταραχή που βιώνει σήμερα η Ευρώπη οφείλεται σε υπαρκτά προβλήματα και αδυναμίες. Πράγματι, η Ευρώπη δεν έχει ακόμα κατορθώσει να δώσει πειστικές λύσεις και απαντήσεις σε σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες και δημιουργούν εύλογη ανησυχία για το μέλλον: το δικαίωμα στη δουλειά, η αντιμετώπιση της μετανάστευσης, η εσωτερική ασφάλεια και η απειλή της τρομοκρατίας, η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι πολλά -αν όχι όλα- προβλήματα δεν οφείλονται στην Ευρώπη, αλλά θα υπήρχαν, ίσως και οξύτερα, ακόμα και χωρίς την Ευρώπη. Είναι προβλήματα που προκύπτουν από βαθιές ιστορικές αλλαγές, όπως η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση που έχουν τη θετική και την αρνητική πλευρά τους. Κανείς, όμως, ούτε η Ε.Ε., δεν μπορεί να τα σταματήσει. Μπορεί όμως να μετριάσει τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις μια επώδυνης μετάβασης.
Υπάρχουν αυτοί που ανησυχούν ειλικρινά επειδή ακριβώς αντιλαμβάνονται τις καταστροφικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει μια υπαρξιακή κρίση της Ε.Ε. Τυχόν κατάρρευση της ευρωπαϊκής ενοποίησης θα έθετε σε δοκιμασία όχι μόνο την ευημερία και τη συνεργασία των κρατών-μελών, αλλά θεμελιώδεις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας που προϋπήρχαν της Ε.Ε. αλλά είναι αμφίβολο αν θα επιβίωναν σε περίπτωση κατάρρευσης.
Υπάρχουν βεβαίως και αυτοί που εύχονται και επιδιώκουν το τέλος της Ευρώπης. Τους ζήσαμε και στην Ελλάδα το 2015. Στην πρώτη γραμμή οι οπαδοί των ολοκληρωτικών και αυταρχικών ιδεολογιών που αιματοκύλισαν τον 20ό αιώνα. Η ακτινοβολία τους είναι πλέον περιθωριακή, αλλά δεν παύουν να επανεμφανίζονται με διαφορετικές, λιγότερο αποκρουστικές, μάσκες. Δίπλα τους τσαρλατάνοι κάθε λογής, λαϊκιστές της Αριστεράς και της Δεξιάς, ψεκασμένοι οπαδοί θεωριών συνωμοσίας χρησιμοποιούν την αντι-ευρωπαϊκή, συχνά αντι-γερμανική, ρητορεία σαν εφαλτήριο για την πολιτική τους ανάδειξη.
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα πού θα οδηγήσει η σημερινή τρικυμία. Η εξέλιξη σύνθετων συστημάτων, όπως η παγκόσμια οικονομία, η κλιματική αλλαγή ή οι γεωπολιτικές δυναμικές, υπερβαίνουν κατά πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες πρόγνωσης. Η αδυναμία πρόβλεψης ισχύει ακόμα περισσότερο όταν στους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις εξελίξεις περιλαμβάνεται και ο κατ'' εξοχήν αστάθμητος παράγων της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια, μπορεί να μη γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς θα εξελιχθεί η ευρωπαϊκή κρίση, ξέρουμε όμως ότι η πορεία των πραγμάτων εξαρτάται κυρίως από τις επιλογές των Ευρωπαίων πολιτών και από την ικανότητα των ηγετών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο να υπερβούν την κρίση. Το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στα χέρια των Ευρωπαίων.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο την 1η Ιουνίου.
