Στις βορειοδυτικές εσχατιές της χώρας μας βρίσκεται η Πρέσπα, ένας τόπος όπου υπερβατικά τοπία οικολογικής αξίας συνυπάρχουν με αξιόλογα βυζαντινά μνημεία, τα οποία ψιθυρίζουν την ιστορία της. Με το όνομα Πρέσπα λέγεται η περιοχή που περιλαμβάνει τα ελληνικά τμήματα των λιμνών Μικρή Πρέσπα και Μεγάλη Πρέσπα, αλλά και οι γύρω τους χερσαίες εκτάσεις μέχρι τις κορυφογραμμές των βουνών Βαρνούντας (2.177μ.), Τρικλάριο (1.749μ.), Βροντερό (1.457μ.) και Ντέβας (1.373μ.) που τις περιβάλλουν. Οι δύο λίμνες βρίσκονται σε υψόμετρο 853. Τις απέραντες επιφάνειες νερού, τους μικρούς οικισμούς με τους γαλήνιους ρυθμούς και τα βουνά σκεπασμένα με χιόνι τον χειμώνα, καταπράσινα με βελανιδιές, οξιές, κέδρα και αγιόκλημα το καλοκαίρι, είναι αυτό που θα συναντήσει όποιος επισκεφθεί την περιοχή.
Συχνά φίλοι ρωτούν αν είναι ωραία στην Πρέσπα. Τι να απαντήσεις; Σίγουρα δεν είναι ένας τόπος που σου δίνεται εύκολα, με ένα πέρασμα, με μια ματιά. Όποιος επισκεφθεί το υγρό βασίλειο των Πρεσπών περιμένοντας να ζήσει την ατμόσφαιρα των club και των καφέ με τους θορυβώδεις τουρίστες, μάλλον θα απογοητευθεί. Για να νιώσεις το μεγαλείο της Πρέσπας πρέπει να μάθεις να χάνεσαι στον υδάτινο ορίζοντα, να νιώθεις δέος με τα μνημεία της, να μπορείς να αφομοιωθείς στους ρυθμούς της μικρής, φιλόξενης κοινωνίας. Θέλει χρόνο για να γνωρίσεις τον τόπο, αλλά είναι σίγουρο ότι όσο περνούν οι ώρες και οι μέρες θα σε κερδίσει, θα σε κυριεύσει και θα σε «υποχρεώσει» σε εσωτερικές αναζητήσεις, που πιθανότατα θα σε οδηγήσουν σε καθαρές σκέψεις. Οι άνθρωποι της περιοχής κινούνται ήρεμα, χαλαροί και διακριτικοί σαν να σου αφήνουν χώρο να «αναπνεύσεις» και να αποφασίσεις, ίσως γιατί τους το έχει διδάξει ο ίδιος ο τόπος, η απεραντοσύνη των λιμνών, τα πλούσια λιβάδια, το νωχελικό πέταγμα των πουλιών. Αν είναι αυτό που αναζητάς, τότε ναι, είναι κάτι παραπάνω από όμορφα.
Σταυροδρόμι πολιτισμών
Η ονομασία Πρέσπες είναι νεότερη, καθώς στην αρχαιότητα οι λίμνες αποκαλούνταν Μεγάλη και Μικρή Βρυγιής. Σήμερα τη Μεγάλη Πρέσπα μοιράζονται η χώρα μας, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία, ενώ η Μικρή Πρέσπα ανήκει ολόκληρη στην Ελλάδα. Οι κοιλότητες των λιμνών δημιουργήθηκαν πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια περίπου, με διαδικασίες που εμπλέκουν τεκτονικούς σεισμούς, ποταμούς, καταιγίδες και γεωλογικές ανακατατάξεις. Αρχικά δημιουργήθηκε μία λίμνη.
Όμως κατά τις τελευταίες δεκάδες χιλιάδες χρόνια οι εναποθέσεις του ποταμού του Αγίου Γερμανού, σε συνδυασμό με τη δράση των νερών της λίμνης δημιούργησαν μία αμμώδη λωρίδα γης, έναν ισθμό, που τη διαχώρισε δημιουργώντας έτσι τη Μικρή Πρέσπα. Όμως τα νερά της Μικρής Πρέσπας είναι ψηλότερα από αυτά της Μεγάλης και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα στη θέση Κούλα να επικοινωνούν και τα νερά της Μικρής να διοχετεύονται στη Μεγάλη Πρέσπα.
Ανάλογα με την εποχή, στην Πρέσπα τα χρώματα εναλλάσσονται από το πράσινο έως το πορτοκαλί ή ακόμα και το λευκό του χιονιού που έχει πασπαλίσει τη γη. Όμως το χρώμα που πάντα θα επικρατεί είναι το ασημογάλαζο των νερών των Πρεσπών, το οποίο χάνεται ή εμφανίζεται πίσω από συστάδες δέντρων, λόφων ή και ντάνες από καλαμιές που στηρίζουν τις φημισμένες φασολιές, σε ένα γοητευτικό παιχνίδι εναλλαγής εικόνων.
Η περιοχή κηρύχθηκε το 1971 καταφύγιο προστασίας των πουλιών και το 1974 Εθνικός δρυμός, ενώ στο τέλος της ίδιας χρονιάς η Μικρή Πρέσπα περιελήφθη στους υγρότοπους διεθνούς σημασίας της σύμβασης Ραμσάρ. Η χλωρίδα της Πρέσπας αποτελείται από 1.500 περίπου είδη φυτών, ενώ η εξαιρετικά ποικίλη πανίδα περιλαμβάνει 260 είδη πουλιών, 40 είδη θηλαστικών, 33 είδη ερπετών και αμφίβιων και 17 είδη ψαριών, ανάμεσα στα οποία 8 είναι ενδημικά. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τους αργυροπελεκάνους, τους ροδοπελεκάνους, τους ερωδιούς, τις αρκούδες και τους λύκους, τις βίδρες, τα ζαρκάδια και τους αγριόγατους.
Όμως και η παρουσία του ανθρώπου έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην περιοχή και όχι πάντα με δυσμενείς επιπτώσεις. Οι δραστηριότητες των ντόπιων διατηρούσαν τα υγρολίβαδα σε καλή κατάσταση, καθώς το καλάμι ήταν βασικό υλικό σε διάφορες εργασίες (για ψάρεμα, έως και στην κατασκευή κτιρίων). Όμως από τη δεκαετία του ''80 οι κάτοικοι της Πρέσπας άρχισαν να ασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με την καλλιέργεια φασολιών και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα καλάμια να μεγαλώσουν και να επεκταθούν σε βάρος των υγρολίβαδων. Το 1997 εφαρμόστηκε η τεχνική της βόσκησης βουβαλιών που έφεραν από την Κερκίνη, η οποία αποδείχθηκε τελικά καλύτερη μέθοδος από το κάψιμο και το κόψιμο των καλαμιών.
Σήμερα τα όρια της Πρέσπας περιλαμβάνουν 12 οικισμούς όπου ζουν περίπου 1.300 κάτοικοι. Όμως δημογραφικά τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι, καθώς αξίζει να αναφερθεί ότι ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ κάνει λόγο στις αρχές του 19ου αι. για 46 χωριά στην ευρύτερη λεκάνη των Πρεσπών, κατοικούμενα από 2.500 οικογένειες και 11.500 άτομα.
Οι οικισμοί που απλώνονται γύρω από τις λίμνες είναι το Περβάλι, η Μικρολίμνη, οι Καρυές, ο Λευκώνας, η Καλλιθέα, το Πλατύ, ο Λαιμός, ο Άγιος Γερμανός, η Πύλη, το ορεινό χωριό Βροντερό, η Οξυά και το χωριό Ψαράδες που κουρνιάζει προστατευμένο σε στενό κολπίσκο της Μεγάλης Πρέσπας. Επίσης στον Άγιο Γερμανό αξίζουν την προσοχή σας και οι δύο εκκλησίες του Άγιου Γερμανού που είναι κολλημένες μεταξύ τους, με τη μικρή να είναι του 11ου αι., διαθέτοντας εντυπωσιακές τοιχογραφίες.
Αξίζει να δείτε
Το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου
Ο θρύλος λέει ότι στα έντεκα σπίτια που μένουν οι λιγοστοί κάτοικοι του νησιού, αν προστεθεί δωδέκατο, κάποιο θα γκρεμιστεί. Όμως, άσχετα από τον θρύλο πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα νησιά και μάλιστα λιμναίο (Μικρή Πρέσπα), το οποίο κατοικείται. Κάποτε η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο γινόταν με βάρκα και τον χειμώνα όταν πάγωνε η λίμνη, με τα πόδια. Όμως από το 2001 κατασκευάστηκε η 650 μέτρων πεζογέφυρα, η οποία εκτός του ότι ήταν σημαντικότατο έργο για τους κατοίκους, αυξήθηκε και ο αριθμός των επισκεπτών στο νησί. Διασχίστε τον μικρό οικισμό για να βρεθείτε στην ομώνυμη βασιλική, ακούστε τους ήχους του νησιού, περπατήστε μέχρι την εγκαταλειμμένη μονή της Παναγιάς Πορφύρας, αγναντέψτε τα γαλήνια νερά της λίμνης. Επίσης, κάντε μικρή παράκαμψη περνώντας από τη ράχη του λόφου για να συναντήσετε τα λείψανα του ναού των Αγίων Αποστόλων του 11ου αι. όπου είχε βρεθεί ρωμαϊκή επιγραφή, καθώς και δύο παλαιοχριστιανικοί κίονες.
Τη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου
Είναι το επιβλητικότερο μνημείο της Πρέσπας. Όμως και η κατάφυτη περιοχή όπου είναι κτισμένος ο ναός είναι εντυπωσιακή, καθώς διακόπτεται από τη στιλπνή επιφάνεια των νερών της λίμνης με τον όγκο του όρους Βαρνούντα να γεμίζει τον ορίζοντα. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με μεγάλες διαστάσεις (20Χ47 μέτρα) και είχε ξύλινη σκεπή. Κτίστηκε από τον τσάρο Σαμουήλ στα τέλη του 10ου αι., ο οποίος μετέφερε και το λείψανο του Αγίου Αχιλλείου από τη Λάρισα, ενώ το 1014 όταν πέθανε θάφτηκε σε μία από τις λάρνακες του ναού. Αξίζει να αναφερθεί ότι στα δομικά υλικά του ναού βρέθηκε ενσωματωμένο οικοδομικό υλικό από κτίσματα της αρχαίας πόλης Λύκας, των ελληνιστικών χρόνων, η οποία τοποθετείται στη νότια πλευρά του νησιού.
Τη μονή της Παναγιάς Πορφύρας
Κάποτε το μεγάλο γυναικείο μοναστήρι λειτουργούσε. Σήμερα τα υπολείμματα των κεριών θα βοηθήσουν για να φωτιστεί, έστω και αμυδρά, το σκηνικό μιας κατανυκτικής παράστασης. Πρωταγωνιστεί η Παναγία Πορφύρα με τον Χριστό στην αγκαλιά της, αλλά και με το αυστηρό της βλέμμα να νομίζεις ότι σε ακολουθεί από όποια πλευρά και αν την κοιτάξεις. Η μονόκλιτη βασιλική εκκλησία κτίστηκε τον 16ο αι. και είναι γεμάτη τοιχογραφίες από το έτος ίδρυσης της μονής έως το 1741.
Το ασκηταριό Παναγίας Ελεούσας ή Αγίου Πέτρου
Πρόκειται για ένα από τα τρία ασκηταριά που ανήκουν στην Ελλάδα και προσεγγίζεται με βάρκα. Βρίσκεται λίγο πριν από τα υδάτινα σύνορα με την Αλβανία στη Μεγάλη Πρέσπα και είναι το πιο εντυπωσιακό, καθώς φωλιάζει μέσα σε μεγάλη σπηλιά. Δημιουργήθηκε το 1410 με τον μικρό μονόχωρο ναό να περιβάλλεται από κελιά, ενώ το εσωτερικό του είναι γεμάτος τοιχογραφίες, με τον μοναχό Ιωαννίκιο να είναι ένας από τους δύο ζωγράφους.
Τον λόφο Καλέ ή να γυρίσετε πίσω στην Πύλη
Λίγο μετά τις Καρυές και το καρυώτικο ρέμα βρίσκεται ο κατάφυτος λόφος. Μπορεί να βρείτε και πινακίδα που αναφέρει «ύψωμα Κυριάκου Ναλπαντίδη» (θύμα του εμφυλίου), αλλά είναι περισσότερο γνωστός σαν λόφος Καλέ (κάστρο). Από την κορυφή του θα απολαύσετε πανοραμική θέα (ίσως από τις καλύτερες) της Μικρής Πρέσπας, του Αγίου Αχιλλείου αλλά και του μικρού νησιού Βιδρονήσι.
Info
Στο χωριό Λαιμός βρίσκεται η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, τηλ: 23850-51211.
Ένα ζώο που κινδυνεύει με εξαφάνιση, αν και είναι προστατευόμενο είδος, είναι η μικρόσωμη βραχυκερατική αγελάδα που σήμερα ζει ελεύθερη στους Ψαράδες και τον Αγιο Αχίλλειο. Έχουν απομείνει λιγότερες από 100, θα τη συναντήσετε δύσκολα, ενώ έχει ύψος περίπου ένα μέτρο.
Πως θα πάτε
Η συνηθέστερη διαδρομή είναι μέσω Φλώρινας η οποία απέχει από τις Πρέσπες περίπου 45 χιλιόμετρα. Από την Αθήνα η απόσταση είναι περίπου 580 χιλιόμετρα, ενώ από τη Θεσσαλονίκη και μέσω Εγνατίας θα χρειαστείτε περίπου τρεις ώρες για να φθάσετε.
Κείμενο - φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης
