Του Βασίλη Κοψαχείλη *
Η κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία είναι οριακή. Οι περισσότεροι ειδικοί παραδέχονται ότι η πραγματική αγορά δεν έχει συνέλθει από τη μεγάλη κρίση του 2008. Οι τεχνοκράτες μετά βίας κρατάνε τους ρυθμούς ανάπτυξης σε θετικό πρόσημο.
Είναι αλήθεια ότι από την κρίση του 2008 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά – κυρίως λόγω της τεχνολογίας και της τραυματικής εμπειρίας από την κρίση που βρήκε τότε τους καταναλωτές απροετοίμαστους! Έχουν αλλάξει πλέον οι καταναλωτικές συνήθειες, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και ψωνίζουμε. Το downsizing χαρακτηρίζει σχεδόν τα πάντα στη ζωή μας.
Στις άλλοτε καταναλωτικές κοινωνίες, οι πολίτες θέλουν λιγότερο δανεισμό, λιγότερη ιδιοκτησία, λιγότερη πολυτέλεια και πιο απλή ζωή. Θέλουν να ζουν μόνο την καθημερινότητα με κάποιες ανέσεις!
Στις άλλοτε αναδυόμενες αγορές, οι λίγοι πραγματικά πλούσιοι συσσωρεύουν πλούτο για κάθε ενδεχόμενο, ενώ το όνειρο των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων αρκείται σε μια νέα ισορροπία του «αμερικανικού ονείρου» προς τα κάτω.
Οι κάτοικοι των τριτοκοσμικών χωρών αγωνίζονταν και εξακολουθούν να αγωνίζονται για το πώς θα βγάλουν το 24ωρο ζωντανοί, κινδυνεύοντας άλλοτε από ένοπλες συμμορίες και άλλοτε από αρρώστιες, λειψυδρία και πείνα.
Τα φάρμακα έχουν αυξήσει το προσδόκιμο ζωής, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνει και γερνά με υψηλούς ρυθμούς, και η κλιματική αλλαγή (βαφτίστε την όπως αλλιώς θέλετε, αλλά είναι γεγονός…) κάνει τα πάντα πιο δύσκολα!
Τα πράγματα έχουν αλλάξει σε σχέση με το πώς ήταν δέκα χρόνια νωρίτερα. Και ο πρόσφατος εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας κάνει τους φόβους των αναλυτών να συγκλίνουν στο ότι ενδεχομένως να είμαστε πολύ κοντά σε μια νέα παγκόσμια οικονομική κρίση.
Το ερώτημα είναι αν σήμερα προκύψει μια νέα οικονομική κρίση ανάλογη του 2008, τι θα σημαίνει αυτό για την παγκόσμια ασφάλεια;
Ο συνδετικός κρίκος μεταξύ οικονομικής κρίσης και ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι οι τιμές των λεγόμενων Commodities. Πιο απλά, ενέργεια, μέταλλα και τρόφιμα.
Η συμβατική θεωρία μας λέει ότι σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, η ζήτηση μειώνεται και άρα μειώνονται οι τιμές των Commodities. Θα είναι όμως έτσι;
Στις μέρες μας και στις μέρες που έρχονται, αυτή η συμβατική οικονομική προσέγγιση μπορεί να πάρει διαφορετικά μονοπάτια που θα επηρεάσουν σε καθοριστικό βαθμό την παγκόσμια ασφάλεια.
Η εμπειρία του 2008 ήταν επώδυνη για πολλά κράτη και κυβερνήσεις. Με το που θα υπάρξουν απτά σημάδια νέας ύφεσης, όλοι θα αναπτύξουν άμυνες, διότι κανείς δεν θα ξέρει τη διάρκεια, την έκταση, και τους τρόπους επίλυσης της νέας κρίσης. Όλοι γνωρίζουν ότι τα πράγματα είναι οριακά σε επίπεδο επιλογών και όλοι θα φυσάνε και το γιαούρτι…
Για λόγους εθνικής ασφάλειας, οι χώρες παραγωγοί των Commodities θα αυξήσουν τα ποσοστά των στρατηγικών αποθεμάτων και θα περιορίσουν τα ποσοστά των εξαγωγών, κάτι το οποίο θα βλάψει τις χώρες εισαγωγείς και αντί της μείωσης των τιμών θα φέρει αυξήσεις.
Λόγω των αυξήσεων κάποια κράτη ίσως μπουν στον πειρασμό τότε να πουλήσουν μέρος των στρατηγικών τους αποθεμάτων για ρευστό. Αν ωστόσο συνδυαστεί η μείωση των στρατηγικών τους αποθεμάτων με μια περιβαλλοντολογική κρίση, τότε οι τιμές αντί της μείωσης θα αυξηθούν ακόμη περισσότερο.
Βάζοντας στην εξίσωση μερικές ακόμη παραμέτρους, όπως την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού που πιέζει συνεχώς τους διαθέσιμους πόρους, τις αρρώστιες όπως η γρίπη των χοίρων, τις ήδη περιορισμένες καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών (πόσο ακόμη να μειωθούν;), και τις επιπτώσεις τις κλιματικής αλλαγής, τότε ίσως να είναι η πρώτη φορά (έχει ξανασυμβεί, απλά οι οικονομολόγοι αποφεύγουν να το βλέπουν…) αντί μειώσεων στις τιμές να δούμε αυξήσεις που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα επηρεάσουν το πορτοφόλι και το αίσθημα ασφάλειας ή ακόμη και επιβίωσης των πολιτών παγκοσμίως.
Ο κατάλογος των προκλήσεων δεν σταματά στα παραπάνω.
Η παραγωγή ενέργειας και τροφίμων δεν είναι πλέον τόσο εύκολη όσο στο παρελθόν. Χρειάζονται τεράστιες επενδύσεις και κεφάλαια για να παραμένει η παραγωγή τους σταθερή και να καλύπτει τη ζήτηση, ζήτηση που όπως είπαμε δεν αναμένετε να συρρικνωθεί ιδιαίτερα σε μια νέα παγκόσμια ύφεση.
Για να συνεχιστεί απρόσκοπτα η ροή κεφαλαίων και οι επενδύσεις στους τομείς των τροφίμων και της ενέργειας, θα πρέπει οι τιμές να είναι δελεαστικά υψηλές. Για λόγους εθνικής ασφάλειας, όλες οι κυβερνήσεις θα πάρουν μέτρα οι τιμές να παραμείνουν χαμηλές και σε ανεκτά επίπεδα, αλλιώς οι κοινωνίες θα επαναστατήσουν. Με χαμηλές τιμές, για λόγους εταιρικής ασφάλειας, οι εταιρείες θα διακόψουν τις επενδύσεις, την ροή κεφαλαίων και θα περιορίσουν την παραγωγή. Έτσι, πάλι οι τιμές θα αυξηθούν, και με αυξημένες τιμές θα αυξηθεί και η εντροπία της κοινωνικής και πολιτικής τάξης!
Για όλους τους παραπάνω λόγους, μια νέα παγκόσμια οικονομική ύφεση θα θέσει τις βάσεις αλυσιδωτών αντιδράσεων που θα βάλουν τον πλανήτη σε μεγάλες περιπέτειες.
Η ίδια η ύφεση θα μοιάζει σχεδόν ασήμαντη μπροστά στις υπερβολικές αντιδράσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας που θα λάβουν οι κυβερνήσεις η μία μετά την άλλη. Η οικονομική πίεση των κοινωνιών θα συνδυαστεί με προβληματισμούς δημοκρατικής νομιμοποίησης των κυβερνήσεων. Και οι κυβερνήσεις θα απειληθούν από νέα κύματα μαζικών μεταναστευτικών ροών και άλλων διεθνοπολιτικών προκλήσεων όπως είναι για παράδειγμα τα δικαιώματα επί των διεθνών υδάτινων πόρων, τα δικαιώματα αλιείας στις ανοιχτές θάλασσες, οι εκβιασμοί από κράτη-τρομοκράτες, οι εκβιασμοί για τέλη διέλευσης αγωγών, οι ευκαιρίες που θα προκύψουν για αύξηση της μη κυβερνητικής τρομοκρατίας, και άλλα πολλά!
Η εποχές που ζούμε και αυτές που έρχονται θα μας κάνουν να αναθεωρήσουμε πολλά από εκείνα που οι συμβατικές επιστήμες είχαν ως δεδομένα.
Σε μια παλαιότερη εποχή που πάλι τα πράγματα άλλαζαν επαναστατικά και που μόνο οι συμβατικές επιστήμες δεν το έβλεπαν, η ματιά του Κέυνς βοήθησε τις ΗΠΑ να γίνουν υπερδύναμη και να χαράξουν νέους δρόμους στα παγκόσμια πράγματα.
Σήμερα ζούμε ανάλογες εποχές και καλό είναι να αναθεωρήσουμε πολλά από τα δεδομένα μας μήπως προλάβουμε τα χειρότερα στην παγκόσμια σταθερότητα.
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος
