Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το πολιτικό κόστος βρίσκεται στη ρίζα του προβληματισμού κατά πόσο μπορεί να πετύχει το όραμα Macron για μια νέα Ευρώπη. Αν όμως οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης δεν επωμισθούν ένα συγκεκριμένο κόστος, δεν θα ανταποκριθούν ποτέ στις προκλήσεις, δεν θα αναλάβουν ποτέ τις ευθύνες τους, αναφέρει ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος μιλώντας στο Liberal σχολιάζει την πρόταση Macron για επανίδρυση της Ευρώπης, δύο μόλις ημέρες μετά τον πολιτικό σεισμό στη Γερμανία.
Αντιλαμβάνεται τους φόβους όσων βλέπουν πίσω από την ομιλία του Γάλλου προέδρου νέους φόρους για τη χρηματοδότηση του ευρωπαϊκού στρατού ή τη φύλαξη των κοινών συνόρων, θεωρεί ωστόσο ότι μπορούν να ξεπεραστούν αν υπάρξει πολιτική βούληση. Αναγνωρίζει ότι η συντηρητικοποίηση της Γερμανίας θα επηρεάσει ως ένα βαθμό την προσπάθεια εμβάθυνσης, επιμένει ωστόσο ότι η Ευρώπη πρέπει επιτέλους να αναλάβει τις υποχρεώσεις της για κοινή άμυνα, κοινή μεταναστευτική πολιτική, ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης.
Παράλληλα, χαρακτηρίζει την ομιλία Macron μήνυμα στήριξης στη Merkel, ενώ εκτιμά ότι το δύσκολο εκλογικό αποτέλεσμα στη Γερμανία δεν επηρεάζει την ατζέντα για μεταρρυθμίσεις στην Ευρώπη, παρά τη κριτική που του άσκησαν στελέχη των Φιλελευθέρων, δηλαδή των δυνητικών εταίρων των Χριστιανοδημοκρατών, στη νέα κυβέρνηση του Βερολίνου. Δυστυχώς σε όλη αυτή τη κουβέντα, πέρα από ορισμένες ευχολογικού τύπου γενικότητες, η Ελλάδα απουσιάζει. Δεν έχει παρουσιάσει συγκεκριμένο σχέδιο για κανένα από τους άξονες που αφορούν την επόμενη ημέρα της Ευρώπης, παρ' ότι έχει κάθε λόγο να θέλει περισσότερη ολοκλήρωση, όπως για παράδειγμα στον τομέα της άμυνας.
Συνέντευξη στο Γιώργο Φιντικάκη
- Πως πρέπει να διαβάσουμε τη χρονική στιγμή που επέλεξε ο Macron, δύο 24ωρα μετά τις γερμανικές εκλογές, για να παρουσιάσει το όραμά του για την αυριανή Ευρώπη;
Η επιλογή του χρόνου δεν είναι καθόλου τυχαία. Είχε αναγγείλει εδώ και καιρό ότι θα προβεί στις ανακοινώσεις δύο μόλις 24ωρα μετά τις γερμανικές εκλογές, ωστόσο το γεγονός ότι παρά το δύσκολο αποτέλεσμα, ο Macron δεν άλλαξε την ημερομηνία, είναι πολύ σημαντικό. Δείχνει ότι ήθελε να στείλει το μήνυμα στη Γερμανία και στην Ευρώπη ότι το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών δεν επηρεάζει την ατζέντα που θέλει να προωθήσει για το μέλλον της Ε.Ενωσης. Επιπλέον το μήνυμα Macron είναι ότι παρά τις όποιες δυσκολίες μπορεί να έχει το Βερολίνο, εκείνος θα επιμείνει στη στρατηγική για εμβάθυνση της ευρωπαικής ενοποίησης. Και αυτό, προκειμένου όπως είπε, η Ευρώπη να ανακτήσει την κυριαρχία της, και να είναι σε θέση να προστατεύσει και τους πολίτες της, αλλά και να παίξει ένα πολύ πιο ενεργό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα.
- Άρα, το τάιμινγκ και το περιεχόμενο των ανακοινώσεων Macron είναι και ένα μήνυμα στήριξης στην Angela Merkel;
Εξ αντικειμένου η ομιλία Macron ήταν μια στήριξη προς την Angela Merkel. Της έστειλε το μήνυμα ότι η στρατηγική που έχουν ήδη από κοινού χαράξει, δεν αλλοιώνεται λόγω των αποτελεσμάτων στις γερμανικές εκλογές, επομένως με αυτό τον έμμεσο τρόπο, την στηρίζει. Η τελευταία παρ' ότι εξήλθε εξασθενημένη από τις εκλογές, και καθώς μάλλον θα είναι η τελευταία της θητεία στη καγκελαρία, είναι βέβαιο ότι θα θελήσει να αφήσει ένα πολύ ισχυρό αποτύπωμα στην Ευρώπη, προκειμένου να διασφαλίσει και την υστεροφημία της. Με άλλα λόγια θα θελήσει να συμπράξει με τη Γαλλία, αλλά και με τις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαικού συστήματος, προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροχρόνια βιωσιμότητα της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, αλλά και το ευρωπαικό οικοδόμημα. Επομένως οι φιλοδοξίες Macron και Merkel συγκλίνουν προς μια κοινή κατεύθυνση, την εμβάθυνση της ευρωπαικής ενοποίησης.
- Πόσο μπορεί να επηρεάσει την εμβάθυνση η συντηρητικοποίηση της γερμανικής κοινωνίας; Το γεγονός ότι αυτή κλίνει προς τα δεξιά; Δεν αναφέρομαι μόνο στην είσοδο του AfD στη Βουλή, αλλά και στη συντηρητική σε πολλά θέματα ατζέντα των Φιλελευθέρων (FDP), και πιθανών αυριανών εταίρων της κας Merkel…
Το γεγονός αυτό θα επηρεάσει οπωσδήποτε, ως ένα βαθμό, τις προσπάθειες Merkel-Macron. Αν και παραδοσιακά οι φιλελεύθεροι υπήρξαν από τις πιο φιλο-ευρωπαικές δυνάμεις, την τελευταία τετραετία έχουν κάπως μετακινηθεί σε πιο ευρωσκεπτικιστικές απόψεις. Ειδικότερα σε ότι αφορά την ευρωζώνη, και την προικοδότηση της με δημοσιονομική ικανότητα ή με προυπολογισμό που θα μεταφέρει πόρους σε άλλες χώρες. Είναι θέματα στα οποία οι Φιλελεύθεροι (FDP), αλλά και γενικότερα οι Γερμανοί ψηφοφόροι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι. Επομένως, θα πρέπει να βρεθούν πολύ λεπτές ισορροπίες, και η Merkel να εργαστεί πολύ συστηματικά, εξαντλώντας τις ικανότητες πειθούς προς το FDP. Από εκεί και πέρα πάντως, σε άλλα θέματα όπως η ευρωπαική άμυνα και ασφάλεια, για την οποία μίλησε πολύ εκτεταμένα ο Macron, δεν νομίζω ότι το FDP θα αποτελέσει εμπόδιο.
- Ας μείνουμε λοιπόν στα θέματα άμυνας. Χθες ο Macron πρότεινε κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό υπό το βάρος και της αυξανόμενης τρομοκρατίας, ζήτησε την κοινή χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας, την ανάπτυξη μιας κοινής στρατιωτικής κουλτούρας, έκανε λόγο για δημιουργία ευρωπαϊκών υπηρεσιών ασφαλείας, μυστικής υπηρεσίας, αλλά και ευρωπαίο γενικό εισαγγελέα. Τι σημαίνουν στην πράξη όλ' αυτά;
Στην πράξη σημαίνουν ότι πρέπει επιτέλους η Ευρώπη να αποκτήσει την αμυντική ικανότητα που χρειάζεται, πολλω δε μάλλον τώρα που οι σχέσεις με τις ΗΠΑ χαλαρώνουν. Άρα πρέπει να αναλάβει η ίδια τις ευθύνες της. Εδώ υπάρχει ένα τεράστιο κενό στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει ισχυρή αμυντική ενοποίηση. Σε αυτό αποβλέπει η προσέγγιση Macron, όπως και η αντίστοιχη προ ημερών κίνηση του Juncker, δηλαδή στη δημιουργία της "Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης". Σε αυτό το πλαίσιο, η Ε.Ε. θα διαθέτει για παράδειγμα μια δύναμη ταχείας επέμβασης σε περιπτώσεις κρίσεων, πολύ πιο συγκροτημένη και ευέλικτη από τα λεγόμενα σήμερα "battle groups". Βεβαίως το ερώτημα είναι ποιος θα χρηματοδοτήσει αυτή την κοινή άμυνα. Είτε ένας ξεχωριστός προϋπολογισμός, είτε το Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο, που είναι υπό οικοδόμηση, και έχει προταθεί από τον J. Cl. Juncker.
- Τα παραπάνω μπορεί να σημαίνουν νέους φόρους για τους Ευρωπαίους πολίτες, όπως φοβούνται πολλοί;
Για πολλούς λόγους θα υπάρξουν ορισμένοι φόροι. Για παράδειγμα ο Macron τόνισε τη σημασία να προχωρήσει η διαδικασία υιοθέτησης του φόρου στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Ένα ζήτημα που συζητείται εδώ και χρόνια με τη συμμετοχή μόνο έντεκα χωρών, και με τη Γαλλία να επιμένει ότι αυτή η κουβέντα πρέπει να ολοκληρωθεί. Μέσω αυτών των φόρων θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν δραστηριότητες τόσο για την αφρικανική ήπειρο, όσο και για την αμυντική θωράκιση της Ευρώπης. Εφόσον αυτή είναι η πολιτική βούληση, ένας τέτοιος φόρος θα μπορούσε να καλύψει και αμυντικές δαπάνες, καθώς δεν υπάρχει η οποιαδήποτε νομική η συνταγματική δυσχέρεια που να το εμποδίζει. Ένα μέρος του φόρου θα μπορούσε να διοχετεύεται στον προϋπολογισμό της Ε.Ε., και ένα άλλο μέρος στη στήριξη της ευρωπαϊκής άμυνας, χρηματοδοτώντας δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία στον αμυντικό τομέα.
- Αντιλαμβανόμαστε ωστόσο ότι όταν θα έρθει η στιγμή να ξεδιπλωθεί η κουβέντα για το ποιος θα χρηματοδοτήσει τις αμυντικές δαπάνες και συνολικά τη νέα αρχιτεκτονική δομή της Ευρώπης, η τελευταία θα βρεθεί και πάλι αντιμέτωπη με το πολιτικό κόστος…
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το πολιτικό κόστος βρίσκεται στη ρίζα του όλου προβληματισμού. Ποια είναι η βούληση, και πόσο πολιτικό κόστος είναι πρόθυμες να επωμισθούν οι ηγεσίες και οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης γι'' αυτή τη νέα αρχιτεκτονική. Αν όμως δεν επωμισθούν ένα συγκεκριμένο κόστος δεν θα μπορέσουν ποτέ να ανταποκριθούν και στις προκλήσεις. Αν ωστόσο σταθούμε στην κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, είναι ο τομέας που συγκεντρώνει έναν υψηλότατο βαθμό συναίνεσης. Από την Πολωνία ως την Πορτογαλία, δηλαδή από το ένα άκρο ως το άλλο, όλοι λίγο πολύ συμφωνούν ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει πολλά περισσότερα στον τομέα της άμυνας, δίχως φυσικά να θιγούν άλλες δραστηριότητες.
- Για την Ελλάδα, που ίσως είναι ο μεγαλύτερος υποστηρικτής της "Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης", τι μπορεί να σημαίνουν όλ'' αυτά;
Είμαστε η κατεξοχήν χώρα που λόγω γεωγραφικής θέσης και ειδικών προβλημάτων, έχουμε κάθε λόγο να θέλουμε να αναπτυχθεί η ευρωπαϊκή άμυνα. Και νομίζω ότι θα πρέπει να συνεισφέρουμε δημιουργικά σε αυτή τη διαδικασία, με πολύ συγκεκριμένες ιδέες, μεταξύ των οποίων και στο πως μπορεί να καλυφθεί καλύτερα η χώρα μας μέσα από τη λεγόμενη ρήτρα "αμοιβαίας συνδρομής". Πρόκειται για ρήτρα που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής άμυνας, που είναι ενσωματωμένη στη Συνθήκη της Λισσαβόνας, την οποία ωστόσο μέχρι σήμερα δεν την έχουμε αξιοποιήσει, με τρόπο θα έλεγα επιεικώς απαράδεκτο. Έχουμε κάθε λόγο και ισχυρό συμφέρον να δούμε την ευρωπαϊκή άμυνα να προσλαμβάνει πολύ πιο συγκεκριμένο χαρακτήρα, και να οικοδομηθεί η "Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση".
- Σε αυτήν θα μπορεί να συμμετάσχει υπό όρους και η Τουρκία;
Το θέμα συμμετοχής της Τουρκίας σε ορισμένες δραστηριότητες αμυντικού χαρακτήρα ή ακόμη και σε αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής, έχει τεθεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Και νομίζω ότι κάτω υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις δεν θα πρέπει η ελληνική πλευρά να το αντιμετωπίζει φοβικά. Είναι προφανές ότι η Τουρκία δεν μπορεί να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαδικασία λήψης αποφάσεων είτε στον τομέα της άμυνας, είτε σε αυτόν της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Οποιεσδήποτε τέτοιες αξιώσεις δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές, η ΕΕ θέτει το πλαίσιο και τους κανόνες, όχι η Τουρκία. Αλλά εφόσον αποδεχθεί η Τουρκία τους κανόνες, τότε μπορεί να συμμετάσχει σε δραστηριότητες ή και σε περιορισμένες περιπτώσεις στη λεγόμενη διαδικασία του "policy shaping", δηλαδή στη διαμόρφωση πολιτικής. Αυτό δεν είναι εξ ορισμού αρνητικό για την Ελλάδα. Στο μέτρο που η Τουρκία "κλειδώνεται" στο ευρωπαϊκό σύστημα, αυτό είναι θετικό και ευεργετικό για όλη την περιοχή της ΝΑ Μεσογείου.
- Ας πάμε και στο δεύτερο σημείο της ομιλίας Macron, το Μεταναστευτικό. Μίλησε για μεταρρύθμιση της μεταναστευτικής πολιτικής και ανάπτυξη ευρωπαϊκής δύναμης που θα φυλά τα σύνορα της ηπείρου. Είναι εφικτό;
Είναι αναμφίβολα μια θετική εξέλιξη, καθώς ο Macron κινείται στη λογική μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, που ακόμη δεν υπάρχει, παρά τις όποιες βελτιώσεις έχουν μέχρι σήμερα γίνει από την Ε.Ε. Έχουμε καθεστώς ασύλου, αλλά αυτό παραμένει πολύ μπερδεμένο. Επομένως οι προτάσεις Macron, από το κοινό οργανισμό ασύλου, έως τα κοινά ευρωπαϊκά έγγραφα αναγνώρισης για την καλύτερη διαχείριση των προσφυγικών ροών, συμβάλουν στη κατεύθυνση για μια κοινή μεταναστευτική πολιτική, που δεν θα κλείσει τα σύνορα της Ευρώπης. Δεν θα τη μετατρέψει σε φρούριο, αλλά δεν θα επιτρέπει και να είναι ένα ξέφραγο αμπέλι.
- Αφήσαμε για το τέλος την οικονομία. Ο Macron είπε πως θα ήθελε η ευρωζώνη να αποκτήσει δικό της προϋπολογισμό και δικό της υπουργό Οικονομικών. Και εδώ διίστανται οι απόψεις…
Είναι προφανώς μέτρα που συμβάλουν στο να ολοκληρωθεί το ημιτελές σύστημα της οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Σίγουρα η ευρωζώνη θα πρέπει να αποκτήσει δημοσιονομική ικανότητα, παραμένει όμως ανοικτό ζήτημα, το αν θα πρέπει να έχει ξεχωριστό προϋπολογισμό όπως ζητάει ο Macron ή θα πρέπει να υπάρχει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στο γενικό προϋπολογισμό της Ε. Ένωσης όπως προτάσσει ο Juncker. Πιστεύω ότι ευκολότερο είναι να περάσει το σχέδιο Juncker, και το ίδιο ισχύει και ως προς το ξεχωριστό κοινοβούλιο για την Ευρωζώνη που προτείνει ο Macron, επίσης δύσκολο μέτρο. Αλλά όλ'' αυτά είναι λεπτομέρειες που θα συζητηθούν στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης. Σημασία έχει η συνολική εικόνα και αυτή είναι προς τη κατεύθυνση να ολοκληρωθεί η ευρωζώνη ώστε να αποφεύγει τις κρίσεις ή να μπορεί να τις διαχειριστεί αποτελεσματικά. Σε όλη αυτή την κουβέντα, ο στόχος για την Ελλάδα είναι να παραμείνει στον εσωτερικό κύκλο, παρά σε οποιονδήποτε από τους άλλους κύκλους που εκ των πραγμάτων θα δημιουργηθούν.
- Ολ' αυτά όμως προϋποθέτουν, ότι αντί να ασχολούμαστε με το δικό μας μικρόκοσμο, θα πρέπει να ασχοληθούμε με τη μεγάλη εικόνα. Βλέπετε να συμβαίνει κάτι τέτοιο;
Έχετε ακούσει συγκεκριμένες προτάσεις από την ελληνική πλευρά, υπάρχουν ενδείξεις ότι η κυβέρνηση θα εμπλακεί ενεργά σε αυτή τη συζήτηση; Δυστυχώς πέρα από ορισμένες ευχολογικές γενικότητες δεν βλέπω κάποιο συγκεκριμένο ελληνικό σχέδιο για όλα αυτά. Τα παρακολουθούμε σαν να μην μας αφορούν. Οπότε ελπίζω ότι θα υπάρξει ένας νέος συσχετισμός πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα, προκειμένου να ασχοληθούμε στα σοβαρά με το ρόλο μας στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική.
