Του Γιάννη Σ. Καλαντζάκη*
Στις 8 Οκτωβρίου 1971 (46 χρόνια πριν) ο Πιερ Έλλιοτ Τρυντό ανακοίνωνε στο Κοινοβούλιο του Καναδά ότι ο “πολιτιστικός πλουραλισμός είναι η πεμπτουσία της καναδικής ταυτότητας”. Ο Καναδάς με συνέπεια και συνέχεια αποδέχτηκε τη μετανάστευση, γιατί έπρεπε να την αποδεχτεί. Το καναδικό πρότυπο μεταναστευτικής πολιτικής γεννήθηκε από την ανάγκη. Δεν είναι μόνο η ανακοίνωση μοναδική στα χρονικά, αλλά και όλες οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν μέχρι σήμερα από όλες τις διάδοχες κυβερνήσεις.
Ο Καναδάς εξέλισσε στη διάρκεια δεκαετιών τη μεταναστευτική του πολιτική. Μετρούσε πάντα τις ανάγκες του και διαμόρφωνε την αποδεκτικότητα από τους πολίτες και από τις περιφέρειες των προγραμμάτων της εκάστοτε πολιτικής. Είναι ενδιαφέρουσα η διαδρομή της μεταναστευτικής πολιτικής του Καναδά:
Εθνική πολυπολιτισμικότητα (1970): Η αρχική εστίαση ήταν στην αναγνώριση των πολιτιστικών συμβολών που οι διάφορες εθνικές ομάδες έκαναν στον Καναδά μέσω του εορτασμού των πολιτισμικών διαφορών και της ποικιλομορφίας. Αν και υπήρχε μια ισχυρή ομάδα ή κοινοτική έμφαση, τόσο από πλευράς δραστηριοτήτων και χρηματοδότησης (π.χ. προγράμματα πολιτιστικής κληρονομιάς), η εστίαση στην πολιτική αφορούσε περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα θα μπορούσαν να μειώσουν τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις με μεγαλύτερη πολιτισμική ευαισθησία.
Ισότιμη πολυπολιτισμικότητα (1980): Η έμφαση μετατοπίστηκε στη διαχείριση της διαφορετικότητας μέσω της αντιμετώπισης διαρθρωτικών ζητημάτων στο εσωτερικό της κυβέρνησης και της κοινωνίας. Η ατομική προσαρμογή αντικαταστάθηκε από ειδικότερες υποχρεώσεις για την αντιμετώπιση της ποικιλομορφίας ως μέσου αντιμετώπισης των συστημικών διακρίσεων, καθώς και με τον νόμο για την απασχόληση που εφαρμόζεται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και στις βιομηχανίες που ορίζονται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, ενώ οι περισσότερες περιφέρειες έχουν συγκρίσιμη νομοθεσία ή πολιτικές. Η μεταφορά μετατοπίστηκε προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης ενός "ισότιμου ανταγωνισμού" για όλους, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους.
Πολιτική πολυπολιτισμικότητα (1990): Ενώ η ισοτιμία παρέμεινε βασικό στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας, η εστίαση διευρύνθηκε ώστε να συμπεριλάβει τις ευρύτερες έννοιες της εμπλοκής και της οικοδόμησης της κοινωνίας ή της κοινής υπηκοότητας. Η αύξηση της συμμετοχής μειονοτικών ομάδων σε όλες τις πτυχές της καναδικής κοινωνίας ήταν η μείωση του πραγματικού ή δυνητικού αποκλεισμού. Η προηγούμενη έμφαση στην ισότητα στην απασχόληση και στην άρση των οικονομικών φραγμών διευρύνθηκε σε μια γενικότερη ένταξη, με τη μεταφορά να μετασχηματίζεται με τη σειρά της στην “ένταξη".
Ολοκληρωμένη (integrated) πολυπολιτισμικότητα (2000): Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και τις συνακόλουθες ανησυχίες σχετικά με την ενσωμάτωση και την ασφάλεια, η έμφαση μετατοπίστηκε στην ενσωμάτωση της ιδιότητας του πολίτη, που συνδέεται με την καναδική ταυτότητα, ως μέσο για την ενίσχυση της ένταξης και για τον περιορισμό των απειλών ριζοσπαστικοποίησης και εξτρεμισμού. Ενώ τα δικαιώματα ήταν πάντα μέρος της πολυπολιτισμικότητας, προστέθηκαν ευθύνες για την ενίσχυση της ολοκλήρωσης. Για να αντιμετωπιστεί ο λόγος "σύγκρουσης πολιτισμών / πολιτισμού" και η συνεχιζόμενη άνιση πρόσβαση από πλευράς εξουσίας και επιρροής, προωθήθηκε ο μεγαλύτερος διάλογος για την προώθηση της καλύτερης αμοιβαίας κατανόησης. Η μεταφορά αυτής της περιόδου έγινε «“harmony/jazz,”», όπου η αρμονία αντιπροσώπευε το κοινό νομικό και συνταγματικό πλαίσιο του Καναδά (ευθύνες) και η τζαζ, τον ad hoc αυτοσχεδιασμό για την αντιμετώπιση αιτημάτων στέγασης (δικαιώματα).
Πολυπολιτισμικότητα συνοχής (2006-2015): Ο σκεπτικισμός της κυβέρνησης Χάρπερ σχετικά με την πολυπολιτισμικότητα και η προτίμησή της για τον όρο “πλουραλισμός” την οδήγησαν να επαναπροσδιορίσει τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα γύρω από τις καναδικές αξίες ως μέσο βελτίωσης της κοινωνικής συνοχής και ολοκλήρωσης. Δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στις ευθύνες σε σχέση με τα δικαιώματα. Οι συγκρούσεις πίστης και πολιτισμού, όπως αντικατοπτρίζονται τόσο στη φύση όσο και στον αριθμό των αιτήσεων στέγασης και των ανησυχιών για τους ριζοσπαστικούς Καναδούς, έπρεπε να αντιμετωπιστούν με έμφαση στις κοινές αξίες που είχαν ενσωματωθεί στην καναδική ιστορία. Η μεταφορά έγινε "συμμόρφωση" με την κοινωνία υποδοχής.
Ενσωμάτωση της πολυπολιτισμικότητας (2015-): Οι εκλογές του 2015 έφεραν την εισαγωγή ενός κυβερνητικού προγράμματος για την ποικιλομορφία, που στοχεύει στην ενσωμάτωση της πολυπολιτισμικότητας. Συμπεριλαμβανομένης της ιθαγένειας, η πλέον συμβολική κίνηση αυτής της νέας πολιτικής δόθηκε μέσα από τη σύνθεση του νέου Υπουργικού Συμβουλίου (το πιο πολυφυλετικό στην ιστορία με τέσσερις Σιχ κι έναν Αφγανό μετανάστη) και την αποδοχή του niqab στις τελετές ιθαγένειας. Τέλος επεκτάθηκε και στις διαδικασίες, που στόχευαν στην αύξηση της ποικιλομορφίας των πολιτικών διορισμών. Η ποικιλομορφία απεικονίστηκε ως καναδική δύναμη. Τα εμπόδια πρόκειται να ξεπεραστούν με κοινές πιο καθολικές αξίες. Η μεταφορά, κατά συνέπεια, έγινε «αγκαλιάζοντας» την πολυμορφία και την πολυπολιτισμικότητα, αντί να την αποδεχτεί ή να την ανεχθεί.
Η Ελλάδα δεν είναι Καναδάς. Ο Καναδάς δεν είχε ποτέ μεγάλο πρόβλημα παράνομης μετανάστευσης. Υπάρχουν οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες στην Ελλάδα όπου μια μεταναστευτική πολιτική θα μπορούσε να καλύψει; Το έντονο δημογραφικό πρόβλημα, περιοχές που παρακμάζουν πληθυσμιακά, ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών, εξωστρέφεια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τουρισμός είναι υπαρκτά ή δυνητικά θέματα συγκερασμού αναγκών και κάλυψής τους από μετανάστες.
Φυσικά απαιτείται διαχωρισμός μεταναστών και προσφύγων. Φυσικά, όπως έλεγε κι ο Τρυντό το 1971: “οι υποψήφιοι για μετανάστευση πρέπει να αποδεικνύουν την επιθυμία και την προσπάθεια να προσφέρουν” στην Ελλάδα. Φυσικά ένας εθνικός σχεδιασμός μεταναστευτικής πολιτικής θα σχεδίαζε την απορρόφηση μεταναστών με βάση τις ανάγκες της χώρας. Ξεκάθαρα, διάφανα και δημοκρατικά στα πλαίσια της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Μια τέτοια πολιτική δεν υπάρχει σήμερα από την κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ.
Σήμερα ο Γιάννης Αντετοκούμπο είναι ίσως ο πιο αναγνωρίσιμος εν ζωή Έλληνας πολίτης! Η Ελλάδα μπορεί να μοιάσει στον Καναδά στο σημείο που χάρη στην πολυπολιτισμικότητα, οι Καναδοί βλέπουν τη μετανάστευση ως βασικό μέσο για την ενίσχυση της ταυτότητας του έθνους. Αρκεί να απελευθερωθεί από το παρελθόν της (πχ. “πας μη Έλλην βάρβαρος”, “Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών”) και να σχεδιάσει το μέλλον της, χρησιμοποιώντας το motto του Πιερ Έλλιοτ Τρυντό: "Reason before passion” (πρώτα η λογική μετά το πάθος)!
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι entrepreneur υπηρεσιών υγείας, μέλος της ΜΕΣΥΑ (κεντρικής επιτροπής) στο ΠΟΤΑΜΙ.
