Δύο μόνο πράγματα έχουν επιβιώσει με τις ευλογίες της Δημοκρατίας από την εποχή της χούντας: η ποινικοποίηση της φοροδιαφυγής και το κρατικό μονοπώλιο των υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης.
Δύο μόνο υπουργοί Παιδείας τόλμησαν να αμφισβητήσουν το εκπαιδευτικό μονοπώλιο του κράτους στην ανώτατη εκπαίδευση. Ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Βασίλης Κοντογιαννόπουλος.
Ο πρώτος μάλιστα, εκτός από τις κατά καιρούς δημόσιες τοποθετήσεις του εναντίον του «σοβιετικού», όπως το αποκαλούσε, άρθρου 16, τόλμησε, ως υπουργός Παιδείας, το έτος 1996 να ιδρύσει με τη μορφή ελεγχόμενου από το κράτος νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου, το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελληνικών Σπουδών, με έδρα την Αρχαία Ολυμπία (άρθρο 32 του ν. 2413/1996). Η αποχώρησή του έπειτα από λίγο καιρό από το υπουργείο Παιδείας, καθώς και η νομοθετική προχειρότητα -είναι αλήθεια- της ίδρυσης οδήγησαν σε οριστική εγκατάλειψη της ιδέας. Η κυβέρνηση Σημίτη λίγα χρόνια μετά κατάργησε τη συγκεκριμένη διάταξη.
Ο Βασίλης Κοντογιαννόπουλος υπήρξε αρκετά πιο μεθοδικός σχετικά με το θέμα. Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, χωρίς την παραμικρή χρονοτριβή ή επιφύλαξη, συνέστησε, τον Ιούνιο του 1990, επιτροπή με σκοπό: «α) τη μελέτη του υφισταμένου νομικού πλαισίου, τόσο από πλευράς ελληνικού συντάγματος όσο και από πλευράς κοινοτικού δικαίου, για την ίδρυση και λειτουργία στην Ελλάδα μη κρατικών ΑΕΙ και ΤΕΙ και β) τη διατύπωση προτάσεων για τους όρους ίδρυσης και λειτουργίας των παραπάνω ΑΕΙ και ΤΕΙ».
Η δεκαμελής επιτροπή (επτά καθηγητές πανεπιστημίου, δύο σύμβουλοι Επικρατείας, ένας βουλευτής διδάκτορας της Νομικής), ύστερα από μελέτη του θεσμικού πλαισίου σε βάθος, συνέταξε πόρισμα, στο οποίο κατέληξε μεταξύ άλλων στα εξής συμπεράσματα:
1. Το Σύνταγμα αποκλείει την ίδρυση ΑΕΙ με τη μορφή ιδιωτικών επιχειρήσεων κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Δεν καθιερώνει όμως κρατικό μονοπώλιο για παροχή υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης. Μιλώντας για νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου επιδιώκει, πρώτον, να διασφαλίσει τη δωρεάν παροχή από τα ΑΕΙ υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης στους Έλληνες (αλλά και στους πολίτες της Ε.Ε.) και, δεύτερον, την πλήρη αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων μας, δηλαδή τη διοικητική και λειτουργική αυτοτέλειά τους.
2. Με βάση το ισχύον Σύνταγμα δεν απαγορεύεται η ίδρυση ΑΕΙ από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ειδικού σκοπού των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των επιμελητηρίων, των δικηγορικών συλλόγων, της Εκκλησίας της Ελλάδος κ.ο.κ.
3. Το ισχύον Σύνταγμα δεν αποκλείει τη δυνατότητα εγκατάστασης στην Ελλάδα αλλοδαπών κρατικών και ιδιωτικών ΑΕΙ με τη μορφή παραρτημάτων, εφόσον από την ελληνική έννομη τάξη αναγνωρίζονται ως ομοταγή και ισότιμα με τα ελληνικά ΑΕΙ.
4. Το Σύνταγμα επιτρέπει την ίδρυση από το κράτος πανεπιστημίων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με τη μορφή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (λ.χ. ίδρυμα, ειδικού σκοπού ανώνυμη εταιρεία κ.λπ.) που θα λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, χωρίς όμως κερδοσκοπικό σκοπό, υπό την έννοια ότι δεν επιτρέπεται η διανομή μερίσματος στους μετόχους τους. Αρκεί να διασφαλίζεται, όπως είπαμε, η εφαρμογή της παρ. 4 του άρθρου 16 του Συντάγματος, δηλαδή η παροχή δωρεάν εκπαιδευτικών υπηρεσιών.
Κάποια από αυτά τα συμπεράσματα της επιτροπής Κοντογιαννόπουλου σηκώνουν πολλή νομική συζήτηση. Δεν μπορεί όμως να μην αναγνωρίσει κανείς την τόλμη των συντακτών του πορίσματος να «ξαναδιαβάσουν» το Σύνταγμα με έναν πιο σύγχρονο και διορατικό τρόπο, σύμφωνο, πάντοτε, με το πνεύμα της γενικής εκπαιδευτικής ελευθερίας που επίσης αυτό καθιερώνει (άρθρο 16 παρ. 1 Σ. σε συνδυασμό με το άρθρο 5 παρ. 1 Σ.). Δυστυχώς, το πόρισμα της επιτροπής Κοντογιαννόπουλου παραπέμφθηκε στις ελληνικές καλένδες από τον διάδοχό του στο υπουργείο Παιδείας, Γιώργο Σουφλιά.
Έχουν περάσει δεκαετίες πλήρους θεσμικής αβελτηρίας γύρω από το θέμα της άρσης του «εκπαιδευτικού μονοπωλίου» του κράτους στην ανώτατη εκπαίδευση. Η σημερινή κυβέρνηση έχει υποχρέωση να αναζητήσει χωρίς καθυστέρηση άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις. Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα υποστηρίξει ότι αυτό είναι νόμιμο και εφικτό μέσω συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή συμβάσεων παραχώρησης δημόσιων υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, όπως αναφέρθηκε, το πόρισμα Κοντογιαννόπουλου περιέχει ερμηνευτικά συμπεράσματα βάσει των οποίων είναι δυνατόν με νόμο να παρακαμφθεί, έως ένα βαθμό, η απόλυτη συνταγματική απαγόρευση και να ιδρυθούν ΑΕΙ-νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, από το κράτος ή άλλα νομικά πρόσωπα του Δημοσίου σε συνεργασία με ιδιώτες.
Το σημερινό κρατικό πανεπιστήμιο δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας. Το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας εξ αυτού του λόγου υποβαθμίζεται. Οπως είναι τα πράγματα σήμερα, καμία άλλη δύναμη δεν μπορεί να βγάλει το ελληνικό πανεπιστήμιο από το τέλμα και το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει εκτός από τη δύναμη της εκπαιδευτικής ελευθερίας και του ελεύθερου ανταγωνισμού. Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι η μόνη λύση.
* Αναδημοσίευση από το αφιέρωμα για την Εκπαίδευση που δημοσιεύθηκε μαζί με το Φιλελεύθερο του σαββατοκύριακου 19-20 Αυγούστου.
