Διαβάζουμε στην κατάθεσή του την 1η Οκτωβρίου 1937!
«Παρακαλώ να σταματήσουν οι βαριές μέθοδοι ανάκρισης (άσκηση φυσικής βίας), εφόσον οι μέθοδοι αυτοί με υποχρεώνουν να ψεύδομαι και θα οδηγήσουν την ανάκριση σε λανθασμένα συμπεράσματα. Συμπληρώνω δε πως είμαι πολύ κοντά στην τρέλα».
Ποιος ήταν αυτός άνθρωπος που τόλμησε να μιλήσει για βασανιστήρια κατά την ανάκριση στο απόγειο της κόκκινης τρομοκρατίας;
Στην ιστορία έμεινε ως ένας από τους επιφανέστερους γλωσσολόγους, οριενταλιστές και κριτικούς της λογοτεχνίας το πρώτο μισό του 20ού αιώνα στη Ρωσία.
Ο Γιεβγκένι Πολιβάνοφ (1891-1938) ένθερμος Μπολσεβίκος, έλαβε μέρος στο ρωσικό Εμφύλιο πόλεμο και ήταν ένας από τους δύο υποδιοικητές του Λεβ Τρότσκι, όταν ο τελευταίος ήταν ο αρχιστράτηγος των Κόκκινων. Εργάστηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή, αλλά και σε πολλά πανεπιστήμια. Θεωρείται ως ένας από τους ιδρυτές της σχολής της Κοινωνο-γλωσσολογίας και της Ιστορικής Φωνολογίας και ήταν ο πατέρας της θεωρίας της γλωσσικής εξέλιξης. Στη γραφίδα του ανήκει πλήθος εργασιών για τις ανατολικές γλώσσες και ιδιαίτερα του τρόπο μεταγραφής των ιαπωνικών ιδεογραμμάτων στη ρωσικής γλώσσα.
Παιδί του αιώνα του ο Πολιβάνοφ δεν αντιμετώπιζε τα ηθικά διλήμματα των συγχρόνων του. Όπως μας μεταφέρει ο συγγραφέας Μπορίς Ακούνιν, «ο Πολιβάνοφ δεν ήταν καλός άνθρωπος, δεν ήταν όμως και κακός... Είχε απλά τον δικό του προσωπικό ηθικό κώδικα».
Διαβάζοντας για τη ζωή του, μαθαίνουμε πως θεωρούσε τον εαυτό του κάτι σαν υπεράνθρωπο της εποχής του. Παντρεμένος με μία γυναίκα που αγαπούσε, διατηρούσε ωστόσο και μία παράλληλη ερωτική σχέση με μία άλλη γυναίκα.
Ήταν μονόχειρας. Για κάποιο λόγο που μόνο ο ίδιος γνωρίζει και πήρε το μυστικό στον τάφο του, έβαλε το χέρι του στην τραβέρσα μιας σιδηροδρομικής γραμμής και το διερχόμενο τραίνο του το έκοψε. Ήθελε κάτι να αποδείξει ή μήπως βρισκόταν σε παροξυσμό λόγω της εξάρτησής του από ναρκωτικές ουσίες; Δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Βαριά εξαρτημένος ο Πολιβάνοφ, ξεκίνησε την πορεία του στον κόσμο των ψευδαισθήσεων κάνοντας χρήση κοκαΐνης, ουσία ιδιαίτερα δημοφιλούς μεταξύ της πρώτης γενιάς Μπολσεβίκων, για να καταλήξει οριστικά στην αγκαλιά της ηρωίνης.
Διαβάζουμε στον ατομικό του φάκελο από τη τρομερή φυλακή Μπουτίρκα της Μόσχας:
«Ο κρατούμενος Πολιβάνοφ, είναι ναρκομανής και χρειάζεται δύο ενέσεις ηρωίνης ημερησίως».
Ταξίδεψε τρεις φορές στην Ιαπωνία. Το πρώτο του ταξίδι έγινε το 1914 και το τελευταίο το 1916. Ακολούθησε ο ανεμοστρόβιλος της ιστορίας και εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν στις μυλόπετρες της ιστορίας.
Αν και αριστερός Μενσεβίκος στην αρχή, πέρασε με την μεριά των Μπολσεβίκων στις αρχές του 1918, έγινε βοηθός του Τρότσκι και σε αυτόν ανήκει το κείμενο της Συνθήκης του Μπρεστ - Λιτόβσκ με την οποία η κομμουνιστική ηγεσία της Ρωσίας, χάρισε τεράστιες εκτάσεις στην ηττημένη Γερμανία, προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία. Λίγο αργότερα έρχεται σε σύγκρουση με τον Τρότσκι και αποχωρεί από το Υπουργείο Πολέμου. Ξεκινάει η δράση του στην Κομμουνιστική Διεθνή. Ανεβαίνει στην ιεραρχία και αναλαμβάνει υπεύθυνος της περιοχής της ρωσικής Άπω Ανατολής. Το 1926 ανακαλείται στην Μόσχα για να διδάξει στο περίφημο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο των λαών της Ανατολής, γνωστό ως ΚΟΥΤΒ, απόφοιτου του οποίου ήταν και πολλοί Έλληνες κομμουνιστές.
Το 1934 φεύγει για την Κεντρική Ασία, εργάζεται στην πόλη Φρούνζε, μελετάει τις τοπικές γλώσσες και μεταφράζει τα έπη των λαών της περιοχής.
Στις αρχές Ιουλίου η Μόσχα έστειλε κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα με την υπογραφή του αναπληρωτή λαϊκού κομισάριου Εσωτερικών Υποθέσεων Μ. Π. Φρινκόφσκι με την εντολή της σύλληψης και μεταγωγής του Πολιβάνοφ στην Μόσχα. Η σύλληψη πραγματοποιείται την 1η Αυγούστου και αμέσως τον μεταφέρουν στη διαβόητη «Εσωτερική Φυλακή» της Ν.K.V.D. στην Λουμπιάνκα, στο κέντρο της Μόσχας. Τον κατηγορούν για κατασκοπία υπέρ της Ιαπωνίας και τον υποβάλουν σε ανήκουστα βασανιστήρια. Αρνείται να υπογράψει και τα μαρτύρια συνεχίζονται μέχρι που σπάει και υπογράφει την ομολογία, σύμφωνα με την οποία ήταν κατάσκοπος της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου από το 1916.
Με τις υπογραφές των Στάλιν και Μόλοτοφ, παραπέμπεται σε δίκη με την επισήμανση πως ανήκει στην κατηγορία διώξεων 1ης κατηγορίας, δηλαδή εκτέλεση.
Στις 25 Ιανουαρίου 1938 σε κεκλεισμένων των θυρών συνεδρίαση του Στρατοδικείου του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ε.Σ.Σ.Δ. κατά τη διάρκεια της οποίας ο Πολιβάνοφ αρνήθηκε να καταθέσει και αναίρεσε την ομολογία του ως προϊόν βασανιστηρίων, καταδικάζεται σε θάνατο. Η ποινή εκτελέστηκε την ίδια ημέρα, στον τόπο μαζικών εκτελέσεων «Κομμουνάρκα», όπου και θάφτηκε σε μαζικό τάφο.
Η Εσθονή σύζυγός του, είχε την ίδια μοίρα. Όπως και ένας άλλος μεγάλος οριενταλιστής και φίλος του, ο Νικολάι Νιέφσκι μαζί με την Γιαπωνέζα σύζυγό του. Γλίτωσε μόνο η κόρη τους, την οποία ανέλαβε ο γνωστός Νικολάι Κόντρντ.
Ο Γιεβγκένι Πολιβάνοφ αποκαταστάθηκε το 1963.
Μπορεί ο ίδιος να χάθηκε στο ματωβαμένο αλώνι ζωών της κόκκινης τρομοκρατίας, η μνήμη του όμως διασώθηκε. Ανάμεσα στα σημαντικά του κείμενα είναι «Η εκκλησιαστική - σλαβονική ως γλώσσα της επανάστασης», στο οποίο αποδεικνύει πως η γλώσσα των Μπολσεβίκων, η επίσημη κρατική και κομματική, ήταν κατά κύριο λόγο επηρεασμένη από την εκκλησιαστική γλώσσα.
