Tου Δημήτρη Κούρκουλα*
Τώρα που έχει κατακάτσει ο κουρνιαχτός που ξεσηκώθηκε με αφορμή την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» από τον ορισθέντα αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπή Μαργαρίτη Σχοινά, αξίζει ίσως να γίνουν ορισμένες ψύχραιμες παρατηρήσεις.
Έχει ήδη επισημανθεί ότι η διατύπωση είναι ατυχής γιατί είναι αόριστη και επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και παρερμηνείες. Ή έκταση και η ένταση της αντίδρασης στη χρήση αυτής της ατυχούς διατύπωσης ρίχνει φως σε ορισμένες κρίσιμες πτυχές που αγγίζουν θεμελιώδη και αμφιλεγόμενα ζητήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η φράση «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» θα είχε περάσει απαρατήρητη αν δεν είχε συνδεθεί με το ζήτημα της μετανάστευσης. Είναι γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ακόμα κατορθώσει να βρει ένα κοινό τρόπο διαχείρισης του μεταναστευτικού φαινομένου. Οι θεμελιώδεις διαφωνίες για το ποια πρέπει να είναι η μεταναστευτική πολιτική εδράζονται σε διαφορετικές αντιλήψεις για το τι είδους κοινωνία θέλουμε. Οι διαφωνίες δεν είναι απλώς «διαχειριστικής» φύσεως, αλλά βαθύτατα κοσμοθεωρητικές και για το λόγο αυτό θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει κοινός βηματισμός ή έστω κάποιος συμβιβασμός μεταξύ των κρατών μελών στο προσεχές μέλλον. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις δεν χωρίζουν μόνο τα κράτη μέλη αλλά συχνά διχάζουν και την κοινή γνώμη των κρατών μελών.
Είναι συνεπώς αφελές ή κακόπιστο να ρίχνεται στα ευρωπαϊκά όργανα και κυρίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το κρίμα για ό,τι πάει στραβά στο μεταναστευτικό και κυρίως για το ότι δεν υπάρχει ακόμα μια ενιαία ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική. Οι Βρυξέλλες δεν είναι ούτε η αυτοκρατορική Ρώμη ούτε η κομμουνιστική Μόσχα. Οι Βρυξέλλες πρέπει πάντα να βαδίζουν και να ενεργούν σε αρμονία με τις επιθυμίες των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων των εθνικών κρατών. Εξ άλλου ακόμα και σήμερα οι σημαντικότερες αρμοδιότητες σχετικά με τους μετανάστες, τους πρόσφυγες και την φύλαξη των συνόρων δεν ανήκουν στις Βρυξέλλες αλλά παραμένουν αρμοδιότητες των εθνικών πρωτευουσών.
Δεν θα πρέπει επίσης να διαφεύγει της προσοχής μας το γεγονός ότι η ΕΕ παρά τις αδυναμίες της παραμένει η περιοχή του κόσμου όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και προσφύγων, απολαμβάνουν της υψηλότερης ίσως προστασίας.
Η αντιπαράθεση που ξέσπασε με αφορμή τον “ευρωπαϊκό τρόπο ζωής” ξεσκέπασε, πέραν της μετανάστευσης και άλλους προβληματισμούς και ανησυχίες. Τι σημαίνει «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» διερωτήθηκαν κάποιοι; Αν πράγματι σημαίνει αυτό που έσπευσε να διευκρινίσει η εκλεγμένη Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλαδή την τήρηση των θεμελιωδών αξιών όπως αυτές περιγράφονται στο Άρθρο 2 της Συνθήκης της Λισαβόνας, ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα, κράτος δικαίου, και σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, τότε θα έπρεπε να αναφερθούν στις θεμελιώδεις αξίες, όχι στον τρόπο ζωής.
Μήπως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο οδοστρωτήρας που εξαφανίζει τις εθνικές διαφορετικότητες χάριν μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας; Μήπως γίνει ένα χωνευτήρι πολιτισμών όπως οι ΗΠΑ; Είναι μια τέτοια προοπτική εφικτή και κυρίως είναι επιθυμητή; Θέλει η ΕΕ να επιβάλει παντού μια πολυπολιτισμική κοινωνία; Τελικά το μεγάλο ερώτημα: ποια είναι η σχέση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τις εθνικές ταυτότητες;
Η ΕΕ δεν αντιστρατεύεται ούτε υπονομεύει τις εθνικές ταυτότητες των λαών που την απαρτίζουν. Αντιθέτως δημιουργεί ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο για την επιβίωση εθνικών ή περιφερειακών ταυτοτήτων, εθνικών ή περιφερειακών γλωσσών και πολιτισμών. Ο οδοστρωτήρας της παγκοσμιοποίησης θα ήταν ακόμα πιο ισοπεδωτικός χωρίς τα αναχώματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο σεβασμός της πολιτιστικής, γλωσσικής και θρησκευτικής διαφορετικότητας δεν πηγάζει μόνο από τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ατομικών και συλλογικών, που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, αλλά εξηγείται από την ίδια τη φύση και τη δομή της Ένωσης. Η Ευρώπη συντίθεται από διαφορετικούς λαούς, διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικές παραδόσεις που γίνονται απολύτως σεβαστές και διατηρούν την διαφορετικότητά τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ένα “Υπερκράτος” αρμόδιο και υπεύθυνο για όλα, αλλά μια «Συμπολιτεία, μια Ένωση λαών, με ισχυρές πατρίδες» όπως ευφυώς αναφέρει και ο υπότιτλος του βιβλίου του μεγάλου συνταγματολόγου και πολιτειολόγου, του αείμνηστου Δημήτρη Τσάτσου, “Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία”. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα μπορεί να συνυπάρχει αρμονικά με την εθνική ταυτότητα και ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς μπορεί να συνεχίσει να είναι πεπεισμένος Ευρωπαίος, ανένδοτος Έλληνας, χαλλαρός Θεσσαλονικιός και πιστός Αρειανός.
* Ο Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών υπεύθυνος για ευρωπαϊκές υποθέσεις την περίοδο Ιούνιος 2012-Ιανουάριος 2015. Υπήρξε στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διετέλεσε Πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
