Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Όταν ένα κράτος δεν μπορεί να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις του ή να χρηματοδοτήσει σημαντικά έργα, στρέφεται στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την Παγκόσμια Τράπεζα (ΠΤ). Δεδομένων των «μικρής δημοτικότητας» μέτρων που ζητάνε οι οργανισμοί αυτοί για να χρηματοδοτήσουν κράτη, η ανακοίνωση της Παγκόσμιας Τράπεζας ότι το 2016 θα δώσει πολύ περισσότερα δάνεια από ότι πέρσι σηκώνει ρίγη συγκίνησης αλλά και προβληματισμό. Τι σημαίνει αυτή η ανακοίνωση και ποιες θα είναι οι χώρες που θα «πέσουν στα χέρια» των οργανισμών αυτών το 2016;
Παρότι πολλοί, εν μέρει δικαίως, δραματοποιούν τόσο τον ρόλο του ΔΝΤ όσο και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ένα είναι το σίγουρο. Αν δεν υπήρχαν οι υπερεθνικοί αυτοί οργανισμοί, οι χώρες που τους έχουν ανάγκη θα είχαν προσφύγει σε δάνεια με υπέρμετρα επιτόκια ή θα είχαν ξεμείνει από χρήματα. Ο ρόλος, επομένως, του ΔΝΤ και της ΠΤ στην παροχή «ρευστότητας» σε χώρες που τη χρειάζονται είναι σημαντικός για τη σταθερότητα του παγκόσμιου συστήματος.
Όμως οι όροι δανεισμού είναι αμφιλεγόμενης, τουλάχιστον αποτελεσματικότητας, αν και γνωστοί σε όλους πριν στραφούν στο ΔΝΤ και την ΠΤ. Π.χ. η μείωση εργατικού κόστους, η φοροκαρπαζιά και αύξηση κοινωνικών αγαθών δεν έχει αποδειχτεί ως τώρα ότι βοηθάει την ανάπτυξη χωρών συστηματικά, όμως υπάρχει πληθώρα από μελέτες που αποδεικνύουν ότι η αναδιάρθρωση χρέους, το άνοιγμα αγορών και η είσοδος ξένων επενδυτών, που είναι διαρθρωτικά μέτρα που επίσης ζητάει το ΔΝΤ και ΠΤ, βοηθάνε την ανάπτυξη. Για να μην πάμε πολύ μακριά, ας θυμηθούμε ότι η μείωση των επιτοκίων και αύξηση ταχύτητας δανεισμού (από 3 μήνες έγινε 2 ημέρες έκδοση δανείου) στην αγορά στεγαστικών δανείων στην Ελλάδα εισήλθε στην Ελλάδα από ξένες τράπεζες, όπως τη Citibank και την ING, και όχι από τις κυρίαρχες ελληνικές τράπεζες οι οποίες σύρθηκαν και υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν και να εκσυγχρονιστούν.
Όμως, από την άλλη, η φοροκαρπαζιά (π.χ. αυξήσεις σε τιμές τσιγάρων, βενζίνης, φαρμάκων κλπ) και οι μειώσεις μισθών που επιβάλλουν συχνά ΔΝΤ και ΠΤ, ιδιαίτερα αν γίνονται απότομα, οδηγούν συχνά σε κατάρρευση της εσωτερικής αγοράς, καθώς το 70% του ΑΕΠ είναι κατανάλωση μισθωτών, και για αυτό ούτε το ΔΝΤ ούτε η ΠΤ είναι δημοφιλή ινστιτούτα!
Οι οργανισμοί αυτοί δίνουν κυρίως δάνεια, όταν η οικονομία είναι σε ύφεση, ενώ εισπράττουν σε εποχή ανάπτυξης. Η ανακοίνωση, επομένως, από την Παγκόσμια Τράπεζα ότι το 2016 θα είναι «χρυσή χρονιά» χορήγησης δανείων δημιουργεί ανησυχία, καθώς πιθανά το 2016 θα είναι καλή χρονιά χορήγησης δανείων και από το ΔΝΤ, κάτι που δείχνει ότι πρώτον αυξάνεται απαγορευτικά το κόστος δανεισμού και δεύτερον έρχεται κρίση (αυτά τα δύο, πάντως, συνήθως πάνε μαζί!). Για παράδειγμα, το ΔΝΤ έδωσε 1,7 δισ. δολάρια περίπου το 2007, χρονιά χωρίς κρίση, και… 20 δισ. δολάρια το 2008 και 31 δισ. το 2009! Οι κρίσεις δεν χτυπάνε πάντα τις ίδιες χώρες!
Η κρίση του 1980-84 έστειλε στο ΔΝΤ Βραζιλία και Μεξικό, αλλά και χώρες από Ευρώπη (Ουγγαρία, Πορτογαλία, Τουρκία), ενώ του 1995 και 1998 Λατινική Αμερική (Βραζιλία, Μεξικό) και Ασία (Κορέα, Ινδονησία), ενώ το 2009-2011 εστιάστηκε στην Ευρώπη (Ρουμανία, τη βομβαρδισμένη και κατεστραμμένη Σερβία, την Ουκρανία στην αρχή, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία στη συνέχεια)! Η κρίση δηλαδή πλησιάζει πλέον την καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι ένα από τα τρία σημαντικότερα κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού και τα ποσά που πλέον χορηγεί το ΔΝΤ στη διάρκεια κρίσεων είναι κολοσσιαία σε σχέση με εκείνα που έδινε στο παρελθόν, δείχνοντας ότι ίσως το ΔΝΤ δεν είναι αρκετό να βοηθήσει στην επόμενη κρίση!
Η λίστα των υποψήφιων χωρών τώρα είναι εφιαλτικά διευρυμένη. Οι χώρες που φαίνεται να απειλούνται από κρίση το 2016 κατ'' αρχήν φαίνεται ότι είναι όσες σχετίζονται με την παραγωγή μετάλλων και πετρελαίου (αραβικές χώρες, Ρωσία, Λατινική Αμερική, Άπω Ανατολή, βιομηχανική Ευρώπη, όπως Τσεχία, Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα και ενδεχομένως Αυστραλία, Νότια Αφρική), εταιρειών ενέργειας και συναλλαγματικές κρίσης σε χώρες που σχετίζονται με αυτά (κρίση που ήδη ξεκίνησε σε Βραζιλία, Βενεζουέλα και μάλλον συνεχίζεται σε Ρωσία, Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Κατάρ, Νιγηρία και ενδεχομένως καποιες σκανδιναβικές χώρες).
Η εμπλοκή του ΔΝΤ σε οποιαδήποτε από τις προαναφερόμενες χώρες ίσως είναι κοντύτερα από ό,τι νομίζουμε πλέον, αν λάβουμε υπόψιν ότι τόσο ο οικονομικός (Ευρώπη, αποκλεισμός Κίνας και Ρωσίας στο ατσάλι, ΗΠΑ αποκλεισμός ευρωπαϊκών χωρών), όσο και πραγματικός πόλεμος (Μέση Ανατολή, εμπλοκή Ρωσίας, Σ. Αραβίας) που έχει ξεκινήσει ίσως υποχρεώσει πολλές χώρες να χρειαστούν γρηγορότερα τις υπηρεσίες του ΔΝΤ από ό,τι περιμέναμε, αν το ΔΝΤ θα μπορέσει να τις βοηθήσει αυτήν τη φορά. Από την άλλη, όλα τα παραπάνω προβληματίζουν για τις επιπτώσεις στις αγορές, που φαίνονται επί του παρόντος ευτυχώς αποστασιοποιημένες…
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
