Του Παύλου Ελευθεριάδη*
Όλες οι θρησκευτικές εορτές μας δίνουν την ευκαιρία να αλλάξουμε την οπτική γωνία μας. Μας προσκαλούν να ξεχάσουμε για λίγες ημέρες τις φροντίδες της καθημερινότητας και να ασχοληθούμε με το νόημα των πραγμάτων, την ζωή μας και τις ζωές τον άλλων από μια οπτική γωνία οικουμενικότητας, πολλές φορές με την βοήθεια σπουδαίας τέχνης, όπως είναι η θρησκευτική μουσική, η αρχιτεκτονική ή οι εικόνες. Για λίγες μέρες ή ώρες έχουμε την ευκαιρία να αναζητήσουμε την αλήθεια όπως είναι παντού και πάντα. Στην Ελλάδα είμαστε τυχεροί γιατί η παράδοσή μας έχει οργανώσει αυτήν την παύση με σοφία που πηγάζει από πάρα πολλούς αιώνες κοινής ζωής.
Η γιορτή της Ανάστασης μας καλεί – μεταξύ άλλων - να σκεφτούμε την σημασία της θυσίας του Ιησού από την Ναζαρέτ. Όλες όμως οι μεγάλες θρησκείες συνδέουν την πνευματικότητα ή την ιεροσύνη με πράξεις θάρρους ή αυτοθυσίας. Δεν υπάρχει μεγάλη θρησκεία χωρίς ένα υπόδειγμα πνευματικού ηγέτη, που ξεπερνά τεράστια εμπόδια στον δρόμο του προς την αλήθεια, είτε αυτός είναι ο Ιησούς Χριστός, είτε ο Μωυσής, είτε ο Μωάμεθ ή ο Βούδας.
Η ανθρώπινη φύση συνδέει τις πιο αφηρημένες ιδέες με πράξεις αρετής ή ηρωισμού. Κατά μια έννοια, για να επικρατήσει η αλήθεια χρειάζεται τις πράξεις και τον χαρακτήρα των εκπροσώπων της. Κάτι παρόμοιο ισχύει, νομίζω, έστω σε πολύ μικρότερη κλίμακα, και για τις πιο αφηρημένες πολιτικές μας αξίες.
Για παράδειγμα, οι σπουδαίες αξίες της ελευθερίας και της ισότητας επικράτησαν όχι μόνο χάρη στα κείμενα του Ρουσσώ ή του Τόμας Παίην, αλλά χάρη στο ηρωικά παραδείγματα της Γαλλικής, της Αμερικανικής αλλά και της Ελληνικής Επανάστασης. Όσοι προωθούσαν τις αρχές αυτές δεν είχαν μόνο τα αφηρημένα επιχειρήματα μπροστά τους αλλά και το παράδειγμα ηρωικής ή ενάρετης δράσης για το κοινό καλό από ηρωικές φυσιογνωμίες όπως ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο Τζωρτζ Ουάσινγκτον ή ο Ρήγας Φεραίος. Στην εποχή μας αντίστοιχοι ήρωες ήταν ο Μαντέλα και ο Γκάντι.
Το ίδιο ισχύει και για ιδεολογίες που αναζήτησαν την αλήθεια σε λανθασμένες θεωρίες κοινωνικής εξέλιξης ή «ταξικής πάλης», όπως έκαναν οι κομμουνιστές με την θεωρία του Μαρξισμού.
Η γοητεία του κομμουνισμού δεν πήγαζε μόνο από την τετράγωνη λογική του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» αλλά και από το παράδειγμα των εργατικών αγώνων που από το 1848 και μετά προστάτευσαν τα δικαιώματα των εργαζομένων και των κατατρεγμένων. Εξαιτίας της ηρωικής αυτής παράδοσης κάποιοι σοβαροί άνθρωποι ακόμα και σήμερα αποκαλούν τους εαυτούς τους «Μαρξιστές» ή κομμουνιστές, χωρίς να βλέπουν ότι έμμεσα τουλάχιστον στηρίζουν ή δίνουν συγχώρεση σε ολοκληρωτικές δικτατορίες.
Η σημερινή πολιτική ζωή στις πιο ανεπτυγμένες χώρες, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν έχει ηρωικές φυσιογνωμίες. Στις σύγχρονες χώρες η πολιτική είναι ένα γραφειοκρατικό επάγγελμα, μέσα σε μια ομαδική δουλειά υψηλών απαιτήσεων. Είναι σήμερα μια διαρκής επικοινωνιακή εκστρατεία που περιοδικά οξύνεται και δοκιμάζεται σε εκλογές. Το έργο αυτό είναι πλέον τρομερά απαιτητικό, όπως διαπιστώνουμε και όσοι μη επαγγελματίες εκτιθέμεθα, έστω για λίγο, σε εκλογές.
Γι'' αυτό πολλοί από τους σημερινούς ηγέτες είναι επαγγελματίες του είδους. Ο Αλέξης Τσίπρας, για παράδειγμα, ποτέ του δεν είχε κανονική δουλειά, όπως και πολλά από τα στελέχη που τον ακολούθησαν στην κυβέρνηση το 2015. Το ίδιο ισχύει και για τον μοιραίο πρώην πρωθυπουργό της Βρετανίας Νταίηβιντ Κάμερον, που προκάλεσε το δημοψήφισμα για την έξοδο από την ΕΕ.
Και εδώ νομίζω υπάρχει ένας κίνδυνος για τις δημοκρατίες μας. Ο επαγγελματισμός των πολιτικών μας τους σπρώχνει σε μια κυνική συμπεριφορά που σε κάθε βήμα, όπως στην περίπτωση του Τσίπρα ή του Κάμερον, βάζει πάνω από όλα την πολιτική επιβίωση ή το «πολιτικό κόστος». Η κυνική αυτή συμπεριφορά είναι κάτι που μοιράζονται όλοι στην επαγγελματική ομάδα γύρω από τον ηγέτη. Ο σκοπός τους είναι η εκλογική επιτυχία και τίποτε παραπάνω. Κατά μια έννοια αδυνατούν να κάνουν μια παύση και να δουν την πολιτική στην ουσία της.
Οι δημαγωγοί της εποχής μας όπως π.χ. ο Τσίπρας, ο Ορμπάν ή ο Σαλβίνι, είναι επαγγελματίες που προωθούν τα συμφέροντα μιας ομάδας ή ενός κόμματος με ξεκάθαρη ιδιοτελή στόχευση. Οι ελιγμοί τους και η εκστρατεία ψεύδους στην οποία συνήθως βασίζονται μπορούν να τους εκτοξεύσουν από την αφάνεια στην κυβερνητική εξουσία.
Τα εκλογικά σώματα της Ευρώπης, δυστυχώς, έχουν συνηθίσει αυτήν την κυνική συμπεριφορά. Την βλέπουν και στους πιο συμβατικούς πολιτικούς. Για παράδειγμα, ο Ντέιβιντ Κάμερον προκάλεσε το δημοψήφισμα για να λύσει εσωκομματικά του προβλήματα. Η αντιμνημονιακή δημαγωγία στην Ελλάδα, ή η καταδίκη της Ευρώπης ως δήθεν «νεοφιλελεύθερης» (συνήθως χωρίς κανένα επιχείρημα) ξεκίνησε πριν από τον Τσίπρα και τον Καμμένο.
Αν κάτι μπορεί λοιπόν να μας διδάξει το μικρό διάλειμμα από την καθημερινότητα είναι ότι και οι πιο σωστές ιδέες, π.χ. η Ευρωπαϊκή Ένωση, ή φιλελεύθερη δημοκρατία, ή το ελεύθερο εμπόριο, ή το κοινωνικό κράτος, πρέπει να υποστηρίζονται από πολιτικά πρόσωπα που χωρίς να είναι ήρωες πρέπει να επιδεικνύουν σε κάθε τους πράξη ανιδιοτέλεια και αφοσίωση στο δημόσιο – όχι το ιδιωτικό – συμφέρον.
Για να στηρίξουμε την Ευρώπη και την δημοκρατία έναντι των εχθρών της, δεν αρκεί λοιπόν να έχουμε τις σωστότερες ιδέες. Πρέπει και σε όλες μας τις πράξεις να δείχνουμε ευθύτητα, αυταπάρνηση και τον σεβασμό των συνανθρώπων μας – αλλά και να καταδικάζουμε τους κυνικούς ανάμεσά μας.
Νομίζω ότι η συζήτηση αυτή έχει ήδη ξεκινήσει στην Ελλάδα. Η ομόθυμη αποδοκιμασία του κυνικού δημαγωγού Παύλου Πολάκη, έθεσε ξανά στη δημόσια ζωή το θέμα του χαρακτήρα των πολιτικών μας ηγετών. Βοήθησε σε αυτό και το απίστευτο παράδειγμα ηρωισμού και ευγένειας του Στέλιου Κυμπουρόπουλου.
Παρά την δυσάρεστη αφορμή του, το επεισόδιο αυτό ήταν νομίζω, μια καλή αρχή. Στις επερχόμενες Ευρωεκλογές και Εθνικές Εκλογές ας μην ξεχνάμε ότι ο χαρακτήρας των ηγετών μας είναι κάτι το ίδιο σημαντικό με τις ιδέες τους. Δεν πρέπει να θεωρούμε τον πολιτικό κυνισμό, την επιθετικότητα ή την ψευδολογία ή την ανεντιμότητα ως κάτι το φυσιολογικό.
Ο σεβασμός του άλλου, το θάρρος της γνώμης μας, η ανιδιοτέλεια είναι πολύ περισσότερο πολιτικά ζητήματα, από τα οικονομικά δεδομένα ή τεχνοκρατικούς υπολογισμούς. Εμείς που ασχολούμαστε με την πολιτική πρέπει να πάρουμε τουλάχιστον αυτό το μάθημα από τις σπουδαίες θρησκείες του κόσμου.
*Ο κ. Παύλος Ελευθεριάδης είναι καθηγητής νομικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και υποψήφιος Ευρωβουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία
