Του Παύλου Αλεξιάδη *
Μπορεί να θεωρούμε το φαινόμενο των «Fake news» κάτι το καινούριο που ξεπρόβαλε στην διεθνή σκακιέρα ως καπνός που σκέπασε τον κόσμο μετά την πυρκαγιά της οικονομικής ύφεσης, δεν είναι όμως έτσι. Οι ψευδείς ειδήσεις αποτελούν μια πανάρχαια μέθοδο παραπλάνησης και ελέγχου των μαζών. Ο Θεμιστοκλής, για παράδειγμα, με την χρήση ψευδών ειδήσεων εκκένωσε την Αθήνα και παρέσυρε τον Ξέρξη σε ναυμαχία στην Σαλαμίνα. Στην νεοελληνική ιστορία το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων δεν είναι άγνωστο.
Την πρώτη μεγάλη οργιαστική έξαρση αυτού του φαινομένου την συναντάμε για πρώτη φορά στην περίοδο του εθνικού διχασμού και του μεσοπολέμου. Τότε η κάθε πλευρά δημοσίευε ψευδείς ειδήσεις οι οποίες οδηγούσαν σε ακραίες καταστάσεις (Νοεμβριανά, Ιουλιανά 1919 κτλ.). Αυτή η κατάσταση έκανε την κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932) να απαγορεύσει για πρώτη φορά με τον νόμο «περί τύπου» του 1931 την δημοσίευση και διασπορά ψευδών ειδήσεων. Οι παραβάτες τιμωρούνταν με φυλάκιση έως τριών μηνών ή σε χρηματική ποινή μέχρι 100 χιλιάδων δραχμών!
Η ψευδής είδηση ξεκινά συνήθως από ένα πραγματικό ή αληθοφανές γεγονός το οποίο παραμορφώνεται σκόπιμα, συνδέεται με άσχετα γεγονότα και παίρνει διαφορετική σημασία από εκείνη που έχει. Κάποτε βέβαια η ψευδής είδηση είναι εντελώς χαλκευμένη και εξωφρενική αλλά αυτό είναι σπανιότερο. Ασφαλώς μετά την δημοσίευση μίας ψευδούς ειδήσεως επακολουθεί η επίσημη διάψευση από τους αρμοδίους αλλά αυτή συνήθως μένει χωρίς αποτέλεσμα για δύο λόγους: Πρώτον ο διαψεύδων μοιάζει με «κατηγορούμενο» που «απολογείται» και άρα δεν γίνεται πιστευτός και δεύτερον έως ότου δημοσιευθεί η διάψευση το ενδιαφέρον του κοινού έχει εξατμισθεί και το ψεύδος έχει κάνει ήδη την δουλειά του.
Ως μέθοδο τα «Fake news» μπορούμε να τα κατατάξουμε στην κατηγορία της προπαγάνδας των ψιθύρων. Ο ψίθυρος είναι το τρομερότερο μέσο προπαγάνδας. Η γρήγορη διάδοση των ψιθύρων ή αλλιώς των ψευδών ειδήσεων οφείλεται όχι τόσο στο μέσον διάδοσης αλλά στην τάση του ατόμου να επιθυμεί ως ψυχολογική ανάγκη να πει στο κοινωνικό του περιβάλλον κάτι που έμαθε.
Τα «Fake news» στην μορφή που υπάρχουν σήμερα και με τις μεθόδους που διαδίδονται πρωτοεμφανίστηκαν από τον Γκέμπελς. Αυτός πρώτος διατύπωσε το δόγμα ότι οι ψευδείς ειδήσεις ως κύριο σκοπό έχουν να φανατίζουν και να συντηρούν τον φανατισμό. Αυτό το καταλαβαίνουμε από τις πρόσφατες ψευδείς ειδήσεις που απευθύνονται σε ακροδεξιό ακροατήριο όπως : « Δια νόμου απαγορεύονται οι Ελληνικές σημαίες στα μπαλκόνια» ή το « Οι παράνομοι μετανάστες αντιδρούν γιατί δεν θέλουν τον σταυρό στην σημαία» κτλ.
Ο Χίτλερ είχε αληθινή αγάπη για τις ψευδείς ειδήσεις πράγμα το οποίο διατύπωσε στο «Ο Αγών μου» : « Το πιο ξεδιάντροπο ψέμα αφήνει πάντοτε ίχνη, ακόμα και αν εκμηδενισθεί. Πρόκειται για μια αλήθεια γνωστή σε όλους εκείνους που θεωρούνται ειδικοί στην τέχνη του ψεύδεστε και που εξακολουθούν να εργάζονται για την τελειοποίηση της».
Στην σημερινή εποχή του διαδικτύου τα «Fake news» κυβερνούν τον πλανήτη και αυτός που ξέρει να τα χειρίζεται είτε είναι οι Ρώσοι σε ΗΠΑ και ΕΕ είτε είναι σκοτεινές ακροδεξιές ή ακροαριστερές δυνάμεις είναι πάντα ένα βήμα μπροστά γιατί αυτές καθορίζουν την ατζέντα. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τις ψευδείς ειδήσεις και τις θεωρίες συνομωσίας που πηγάζουν από την ανθρώπινη αφέλεια.
Τα πράγματα στο μέλλον ίσως γίνουν πολύ χειρότερα πριν αρχίσουν να καλυτερεύουν και η πλάστιγγα πιθανόν στο άμεσο μέλλον να γύρει προς την πλευρά των προπαγανδιστών. Η αλήθεια μπορεί να μην υπερνικάει το ψέμα στις πλατιές μάζες αλλά οι ψευδείς ειδήσεις μπορούν να απαξιωθούν μόνον όταν απαξιωθεί η έννοια του αντισυστημικού στην συνείδηση του κόσμου. Τότε θα μπορέσουμε να πούμε ότι καταφέραμε μια πρώτη νίκη πάνω στα «Fake news» .
* Ο κ. Παύλος Ι. Αλεξιάδης είναι ιατρός
