Του Νίκου Δ. Δενδρή*
2020: Αλλάζουμε έτος, αλλάζουμε δεκαετία. Αφήνουμε πίσω μία δεκαετία που (όπως πολλοί τόνισαν)υπήρξε εκρηκτική στην ανάπτυξη της τεχνολογίας (δες π.χ. και πρόσφατο άρθρο του Αντώνη Δαρζέντα). Που έφερε τη μαζική της "εισβολή", πείτε την και υιοθέτησή της, σε κάθε τομέα της ζωής μας.
Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Δε μπορεί κανείς να πει με σιγουριά, θα δούμε όμως σίγουρα θαυμαστά πράγματα. Στις παρακάτω παραγράφους θα προσπαθήσω απλά να περιγράψω πέντε τεχνολογικά βήματα που περιμένω να συμβούν στα επόμενα χρόνια, αν μη τι άλλο γιατί η λύση τους είναι πια σχεδόν υποχρεωτική, έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά καταλύτη για την περαιτέρω εξέλιξή μας. Και μετά, θα μου επιτρέψετε ένα-δύο σχόλια.
Πρώτα και κύρια: Θα δούμε Αληθινή Τεχνητή Νοημοσύνη (;)
Θα μου πείτε, το γνωστό πια ΑΙ (Artificial Intelligence) δεν είναι καινούρια τεχνολογία, κι όλοι μιλάνε για αυτή... Θα διαφωνήσω. Μέχρι τώρα έχουμε δει μόνο κάποια πολύ περιορισμένα και επιμέρους κομμάτια της. Σήμερα έχουμε ήδη υπολογιστές και εφαρμογές με όραση και αναγνώριση προτύπων, προσαρμογή σε συνήθειες και ατομικές διαφημιστικές επιλογές, κατανόηση ομιλίας και κειμένου, αυτόματη μετάφραση κειμένου, ταυτοποίηση ατόμων σε φωτογραφίες, πλοήγηση στο δρόμο και αυτόνομα οχήματα, εκπληκτικές σκακιστικές επιδόσεις με προγράμματα όπως το Alpha Zero της Google ή το (ανοικτού λογισμικού) Leela Chess Zero... μα όλα αυτά είναι πάνω κάτω μία τελειοποίηση στα προγράμματα που γνωρίζουμε μέχρι τώρα. Εκτελούνται με το ίδιο υπολογιστικό μοντέλο που έχουμε ουσιαστικά από το 1950. Απλά σήμερα μπορούμε να σχεδιάσουμε εξαιρετικά σύνθετους και πολύπλοκους αλγορίθμους που η τεράστια υπολογιστική ισχύς και απεριόριστη σχεδόν αποθηκευτική δυνατότητα που πια διαθέτουμε μας επιτρέπει και να τους "τρέξουμε" γρήγορα. Σιγά-σιγά, δειλά-δειλά εμφανίζεται και κάποια χρήση των λεγόμενων νευρωνικών δικτύων (neural nets), υπολογιστικών δομών που προσομοιάζουν μικρές περιοχές του εγκεφάλου (τα δύο σκακιστικά προγράμματα που αναφέρω παραπάνω είναι τέτοιες εφαρμογές).
Στη νέα δεκαετία, λοιπόν, κάτι νέο, κάτι ριζοσπαστικό αναμένεται να έρθει και να φέρει πραγματικά σκεπτόμενες, αυτο-προγραμματιζόμενες μηχανές. Μηχανές που θα περνούν το λεγόμενο Turing Test (δείτε π.χ. https://en.wikipedia.org/wiki/Turing_test). Μηχανές που θα μπορούν μόνες να δεχθούν ένα πρόβλημα και να αναπτύξουν μία λύση του.
Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ χωρίς να αναφερθώ σε κάποια άλλη τεχνολογία. Οι προοπτικές μας για πρόοδο με τη βοήθεια νέων, πραγματικά έξυπνων βοηθών, που θα έχουν αυτόνομη σκέψη, αλλά και θα αξιοποιούν την υπολογιστική ταχύτητα και στιγμιαία ανάκληση γνώσεων των σημερινών συστημάτων, μου προκαλούν δέος. Και με τρομάζουν ταυτόχρονα. Το γεγονός αυτό από μόνο του θα είναι ένα εντελώς νέο κεφάλαιο στην εξέλιξη του ανθρώπου. Θα είναι ένα ορίζον γεγονός (defining event). Ελπίζω μόνο να μη φτάσουμε στο σημείο να χρειαστούμε τους περίφημους τρεις νόμους της Ρομποτικής του Ασίμωφ (βλ. π.χ. https://en.wikipedia.org/wiki/Laws_of_robotics) για την επιβίωσή μας σαν είδος.
Δεύτερον: Μπαταρίες και αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας.
Δε χρειάζεται να εξηγήσω, φαντάζομαι, τη χρησιμότητα των μπαταριών σήμερα - κινητά, λάπτοπ, τάμπλετ, ιατρικές συσκευές, αισθητήρες, εργαλεία, αυτοκίνητα, drone, τώρα τελευταία και ηλεκτρικά αεροπλάνα, και τόσα και τόσα άλλα, τις χρησιμοποιούν. Τρία χαρακτηριστικά τους δέχτηκαν με την έλευση της τεχνολογίας λιθίου μία πρώτη ώθηση μέσα την προηγούμενη δεκαετία, και τις έκαναν πλέον τόσο διαδεδομένες, επιτρέποντας όλα τα τεχνολογικά αυτά θαύματα να είναι εφικτά, φτηνά, και αρκετά ελαφρά: χωρητικότητα ενέργειας ανά μονάδα βάρους, αριθμός επαναφορτίσεων (κύκλων), και ταχύτητα επαναφόρτισης. Παρόλα αυτά, έχουμε χτυπήσει ένα τοίχο, χωρίς σημαντικές βελτιώσεις πια και στα τρία αυτά μεγέθη.
Η τρέχουσα έρευνα λοιπόν προσπαθεί να φέρει ριζικά νέους τρόπους να χτίζουμε τις μπαταρίες μας - προσανατολίζεται είτε σε εντελώς νέες ουσίες που χρησιμοποιούνται για το λεγόμενο καταλύτη ανάμεσα στους δύο πόλους (δες π.χ. χρήση γυαλιού https://en.wikipedia.org/wiki/Glass_battery) είτε σε χρήση μικρο/νανο τεχνολογίας π.χ. με μορφή νανο-πυκνωτών. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα δούμε κάτι πολύ σύντομα - και σκεφτείτε τι μπορεί να γίνει με μπαταρίες που φορτίζουν στο ένα δέκατο του χρόνου και έχουν δεκαπλάσια χωρητικότητα από τις σημερινές.
Τρίτο: Παραγωγή και αποθήκευση ενέργειας από τον ήλιο.
Όλοι μας γνωρίζουμε τα φωτοβολταϊκά - των οποίων μάλιστα οι τιμές πέφτουν συνέχεια. Παρόλα αυτά η τεχνολογία τους έχει κι αυτή φτάσει ταβάνι, και έτσι οι έρευνες ακολουθούν νέες κατευθύνσεις. Σε πολλές κατευθύνσεις.
Έτσι μιλάμε πια για μεμβράνες κι επιστρώσεις που θα καλύπτουν τα παράθυρά μας και τους τοίχους μας και θα παράγουν ρεύμα, για υλικά που θα δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και θα την αποθηκεύουν μέχρι να τη ζητήσουμε πίσω ως ηλεκτρική ή θερμική... Εκεί η έρευνα είναι ήδη πολύ προχωρημένη.
Η μεγάλη καινοτομία θα είναι η ευρεία υιοθέτησή της από την κοινωνία. Εκεί αναμένεται επανάσταση - που σίγουρα θα βρει ισχυρή αντίδραση από τις σημερινές δομές παραγωγής και διανομής ενέργειας - αλλά που θα λύσει οριστικά προβλήματα όπως θέρμανση, κίνηση, ύδρευση, μόλυνση. Και μάλιστα, καθαρά για το περιβάλλον και πολύ φτηνά.
Τέταρτο: Γονιδιακές θεραπείες.
Αν η ανακάλυψη τρόπων χειρισμού του DNA, όπως το CRISRP (δες π.χ.: https://www.livescience.com/58790-crispr-explained.html) ήταν ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα της δεκαετίας που τελειώνει, η ευρεία χρήση της θα γίνει με την κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν τη διάδοση των ασθενειών ή τη μετάδοσή τους. Και είναι στον τομέα αυτό όπου έχει πια εστιαστεί η έρευνα.
Η κατανόηση του πώς λειτουργεί το DNA μας και ο ανάλογος χειρισμός του, αναμένεται να οδηγήσει σε νίκη εναντίων πολύ σοβαρών καταστάσεων όπως καρκίνος, AIDS, άνοια, σκλήρυνση, νευρικοί εκφυλισμοί, παραλύσεις, αλλά και απλούστερων καταστάσεων όπως της παχυσαρκίας ή του απλού κρυολογήματος. Γονιδιακά φάρμακα έχουν αρχίσει πια να εμφανίζονται. Αναμένω να δούμε θεραπείες εξατομικευμένες στο γονότυπο του καθενός μας, προσαρμοσμένες στον οργανισμό και τα γονίδιά μας. Θα είναι πραγματικά επανάσταση μεγαλύτερη της ανακάλυψης της πενικιλίνης!
Πέμπτο: Τρισδιάστατη εκτύπωση.
Είναι μία τεχνολογία που ήδη υπάρχει. Και γίνεται όλο και περισσότερο προσιτή. Σήμερα εστιάζεται κύρια σε πλαστικά, με τα μέταλλα να παίρνουν σιγά σιγά σειρά, και άλλα υλικά, οργανικής φύσεως, να είναι σε ερευνητικό στάδιο.
Περιμένω όμως μία μεγάλη αλλαγή - με την επέκτασή της σε τομείς που τώρα μπορούμε μόνο να φανταστούμε. Τρισδιάστατη εκτύπωση π.χ. οργάνων από δικά μας κύτταρα, για άμεση και χωρίς κίνδυνο μεταμόσχευση. Εκτύπωση τροφών από τα συστατικά τους, π.χ. κρέατος από κύτταρα καλλιεργημένα τεχνητά, και μάλιστα με το επιθυμητό θερμιδικό φορτίο. Εκτύπωση μεταλλικών ανταλλακτικών επι-τόπου (on-site). Κι αυτές είναι μόνο κάποιες από τις εφαρμογές που μπορώ να φανταστώ.
Σκεφτείτε: Πρακτικά η διακίνηση αρκετών αγαθών θα μπορέσει να απλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό μετατρεπόμενη σε διανομή και απόκτηση πρώτων υλών (πλαστικό, ιχνοστοιχεία, συστατικά τροφής, μέταλλα) με το κιλό (κυριολεκτικά!), και πάρα πολλά πράγματα θα μπορεί να κατασκευάζονται τοπικά ή ακόμη και στο σπίτι αντί να μεταφέρονται έτοιμα.
Έρχεται ένας Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος; Χμμμ, Θυμηθείτε τον Άλντους Χάξλεϋ...
Θα κλείσω με ένα σχόλιο. Η πρωτόγνωρη τεχνολογική ανάπτυξη της προηγούμενης δεκαετίας θα συνεχιστεί με αυξανόμενο ρυθμό. Αυτό από μόνο του είναι ουδέτερο. Ή καλύτερα, η τεχνολογία είναι από μόνη της ουδέτερη. Είτε είναι η τρισδιάστατη εκτύπωση είτε είναι η σφυρηλάτηση λάμας, ασχέτως πολυπλοκότητας και δυνατοτήτων, είναι η απόφασή μας που την κάνει καλή ή κακή. Μία λάμα ατσαλιού που ο άνθρωπος φτιάχνει εδώ και χιλιάδες χρόνια, μπορεί να σκάψει τη γη σαν εργαλείο του γεωργού, ή να γίνει ένα σπαθί και να σκοτώσει. Κατ' αντιστοιχία, με τον τρισδιάστατο εκτυπωτή μπορείς να τυπώσεις ένα εργαλείο ή ένα όπλο. Απλά οι δυνατότητες πια εκτοξεύονται. Καθώς η ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν περιορίζεται, δεν σταματιέται, εκτός αν ζητούμε τις πρωτόγονες Λουδιτικές δυστοπίες, πρέπει εμείς να είμαστε εκείνοι που θα ορίζουμε το πως και το τι στη χρήση της.
Και πρώτο και κύριο για αυτό το σκοπό είναι η μόρφωση, η εκπαίδευση, η διαμόρφωση ανοιχτόμυαλων και ηθικών ατόμων. Αυτή, θαρρώ, θα είναι η μεγαλύτερη πρόκλησή μας, ως ανθρωπότητας, και ως Ελλάδας, καθώς το 2020 ανατέλλει.
* Ο Δρ Νίκος Δ. Δενδρής είναι Software Unit Manager, Cloud Solutions,στο International Τμήμα, Technical Dept., της unisystems.
