Η ελληνική οικονομία θα επανέλθει εκεί που βρισκόταν στα τέλη του 2019 μετά από τουλάχιστον μια διετία. Αυτό δείχνουν και οι προβλέψεις του προϋπολογισμού. Ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού είναι το εμβόλιο.
Σε μια τέτοια περίπτωση τουρισμός, και ζήτηση, θα μπορούσαν ξαφνικά να εκτιναχθούν, σημειώνει ο Παναγιώτης Πετράκης, σχολιάζοντας το κακό, το βασικό και το καλό σενάριο για τον προϋπολογισμό της επόμενης χρονιάς. “Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι ακόμη και μετά από πέντε τρίμηνα θα εμφανίζονται ζημιές που σήμερα καθυστερούν να εμφανιστούν : Επιχειρηματίες που αναμένουν αύξηση της ζήτησης χωρίς αυτή να εμφανίζεται, επενδυτικά σχέδια που αναβάλλονται, εργατικό δυναμικό που αλλάζει προσανατολισμό”, αναφέρει ο καθηγητής Οικονομικών στο ΕΚΠΑ. Πρέπει, όπως λέει, να εμφανιστεί νέα ζήτηση, νέα κεφάλαια, νέας κατηγορίας επενδύσεις για να δούμε το παραγωγικό σύστημα να αναδιοργανώνεται.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Το προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2021 περιλαμβάνει για πρώτη φορά τρία διαφορετικά σενάρια για την ανάπτυξη, δείγμα της μεγάλης αβεβαιότητας. Το «κακό» 4,5%-5%, το βασικό 5,5% και το καλό 7,5%. Ποιο θεωρείται ως πιο πιθανό;
Στο σημείο που βρισκόμαστε μιλάμε για αξιόλογη ανάπτυξη το 2021 που δεν είμαι σε θέση αυτήν την στιγμή να υποστηρίζω με βεβαιότητα ότι θα φθάσει το 6% - 7% παρόλο που κάτι τέτοιο υποδηλώνουν ορισμένα από τα μοντέλα μας. Είναι σαφές ότι το επόμενο δωδεκάμηνο η αβεβαιότητα θα επηρεαστεί αυξητικά, από την εξέλιξη της πανδημίας, την εξισορρόπηση των οικονομικών προσδοκιών, το Brexit και τις αμερικανικές εκλογές.
Όσο αυξάνεται όμως η αβεβαιότητα, τόσο επηρεάζεται αρνητικά η καταναλωτική και επενδυτική εμπιστοσύνη. Την πορεία της ανάκαμψης τώρα πια δεν την καθορίζει η επιτυχία στην αντιμετώπιση της πανδημίας αλλά η διάρθρωση της οικονομίας. Ανθρωπογενείς οικονομίες όπως η δική μας (υπηρεσίες, τουρισμός κ.τ.λ.) θα ανακάμψουν με αργότερο ρυθμό (ανάκαμψη τύπου nike) αλλά με μία οργανωμένη παραγωγική βάση (όπως η Γερμανία) μπορεί να κάνουν ανάκαμψη σχεδόν V. Η Κίνα είναι καλό παράδειγμα.
- Εφόσον η ύφεση κλείσει φέτος γύρω στο 8,2% όπως προβλέπει το προσχέδιο και το βασικό σενάριο για του χρόνου μιλάει για 5,5%, παραμένει μια «τρύπα» γύρω στο 3%. Τι σημαίνει αυτό σε όρους πραγματικού ΑΕΠ; Μήπως ότι θα χρειαστεί περίπου μια διετία για να βρεθούμε εκεί που ήμασταν στα τέλη του 2019;
Πολύ φοβάμαι ότι οι συνέπειες της πανδημίας θα αποτυπώνονται για αρκετό καιρό. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι ακόμα και μετά από πέντε τρίμηνα θα εμφανίζονται ζημιές που τώρα ακόμα προκαλούνται και για διαφορετικούς λόγους καθυστερούν να εμφανιστούν: επιχειρηματίες αναμένουν την μεταβολή των συνθηκών ζήτησης για τα προϊόντα τους αλλά αυτή δεν εμφανίζεται οπότε κάποια στιγμή εγκαταλείπουν, επενδυτικά σχέδια αναβάλλονται κ.τ.λ., εργατικό δυναμικό ξανασκέφτεται τον εργασιακό του προσανατολισμό κ.τ.λ. Θα πρέπει να έρθει ένα νέο κύμα ανάκαμψης (νέα ζήτηση, νέοι πόροι, νέες κατευθύνσεις επενδυτικής δραστηριότητας) για να αρχίσει να αναδιοργανώνεται το παραγωγικό σύστημα. Όμως έχετε δίκιο υπό κανονικές συνθήκες (βασικό σενάριο) φαίνεται ότι έχουμε μπροστά μας μία ανάκαμψη διετίας.
- Βέβαια ένας μεγάλος άγνωστος για την πορεία της ανάπτυξης είναι ο τουρισμός. Η κυβέρνηση έχει συντάξει το προσχέδιο του προϋπολογισμού με συντηρητικές εκτιμήσεις για την πορεία του τουρισμού. Τι θα συμβεί ωστόσο αν βρεθεί το εμβόλιο; Μήπως δούμε, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού, μια πρωτοφανή τουριστική έκρηξη που ανατρέψει κάθε δυσοίωνο σενάριο;
Οι χρηματοδοτικές και οι παραγωγικές αναδιαρθρώσεις θα εξελιχθούν με δριμύτητα παρόλη την δημόσια (νομισματική και δημοσιονομική) βοήθεια που είναι σημαντικά ανακουφιστική. Ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί ν’ αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού, προς το καλύτερο ή το χειρότερο, είναι το εμβόλιο. Με άλλα λόγια λόγω παραγωγικής διάρθρωσης και λόγω της φύσης της κρίσης του COVDI είμαστε μία οικονομία με υψηλό κίνδυνο. Στην γλώσσα μας αυτό σημαίνει ότι υπάρχει πολύ υψηλή απόσταση μεταξύ του καλού και του κακού σεναρίου αναλόγως με το ποιες συνθήκες θα εκπληρωθούν. Εάν εκπληρωθούν οι καλές συνθήκες, τότε θα βρεθούμε ψηλά στην ανάκαμψη και το αντίθετο θα συμβεί στις κακές συνθήκες. Οι παράγοντες που τώρα μας βυθίζουν θα είναι οι παράγοντες που θα μας ανεβάσουν. Με άλλα λόγια εάν συμπιέζεται η καταναλωτική δαπάνη και η ζήτηση π.χ. του τουρισμού εάν και όταν αλλάξουν οι συνθήκες οι ίδιοι παράγοντες θα ασκήσουν έντονες θετικές πιέσεις.
- Δεδομένου ότι η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική θα συνεχιστεί και του χρόνου και η πρόβλεψη για το πρωτογενές έλλειμμα είναι ότι θα κινηθεί στην περιοχή του 1%- 3%, το δημόσιο χρέος εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί από 331 δις πέρυσι, στα 337 δις φέτος και στα 342 δις του χρόνου. Τι σημαίνει αυτό;
Να σας θυμίσω ότι και το ΔΝΤ (!) προτείνει ελλειμματική χρηματοδότηση της οικονομίας! Το ΔΝΤ βλέπει λοιπόν ότι θα πρέπει να σιγουρέψουμε την ανάκαμψη. Βεβαίως αυτή την στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές έχουμε καλές προβλέψεις για το 2021 αλλά έχουμε και υψηλές αβεβαιότητες. Εξάλλου παρόμοια στάση διατηρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και παρόμοιες συστάσεις υπάρχουν για τις οικονομίες της Ευρωζώνης (Ιταλία, Γαλλία -10%, -12% έλλειμμα το 2021!) στα πλαίσια μίας χαλαρής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ.
Το πραγματικό ερώτημα που γεννιέται είναι εάν με αυτά τα δεδομένα τίθεται θέμα βιωσιμότητας του Ευρωπαϊκού (Ιταλικού) και Ελληνικού χρέους. Εάν λοιπόν διατηρηθούν τα δεδομένα που λίγο πολύ γνωρίζουμε για το 2021 και 2022, δηλαδή υψηλός ρυθμός μεγέθυνσης, χαμηλό κόστος χρηματοδότησης (ΕΚΤ), υψηλά πρωτογενή ελλείμματα για το 2021 αλλά ελεγχόμενα για το 2022 και μετά δεν τίθεται παρόμοιο ζήτημα. Όμως χρειάζεται λεπτή και συνετή διαχείριση για να μην δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις δημοσιονομικού εκτροχιασμού.
- Το ίδιο το υπ. Οικονομικών αναγνωρίζει ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι όπου η Ελλάδα έχει ποντάρει πολλά, μπορεί να καθυστερήσουν. Το Ταμείο Ανάκαμψης ωστόσο σχεδιάστηκε προκειμένου να βοηθήσει άμεσα τις χώρες που έχουν πληγεί από τον COVID19. Ποιό το νόημα αν οι πόροι εκταμιευθούν π.χ. προς τα τέλη του έτους;
Υπάρχουν δημοσιεύματα τα οποία μιλάνε για καθυστερήσεις στις Ευρωπαϊκές ροές για τον Νότο. Όμως αυτό ήταν κάτι αναμενόμενο. Τις ροές θα τις δούμε να εμφανίζονται προς το τέλος του 2021 και να δραστηριοποιείται η οικονομική δραστηριότητα. Η Ελληνική πλευρά υπολογίζει στα Ευρωπαϊκά κονδύλια αλλά εάν δείτε τον σχεδιασμό που γίνεται γνωστός θα διαπιστώσετε ότι και πάλι (όπως και το 2020) κατά κύριο λόγο στηρίζεται (κυρίως για το πρώτο εξάμηνο του 2021) στις ενδογενείς δυνατότητες.
Γι’ αυτό εξάλλου προβλέπεται σημαντικό πρωτογενές και εθνικό έλλειμμα. Δυστυχώς η Ευρώπη θα πρέπει να αντιμετωπίσει πέντε προβλήματα. Πρώτον την ανάπτυξη των γραφειοκρατικών μηχανισμών που θα διαχειριστούν τα κονδύλια. Δεύτερον θα πρέπει να βρεθούν λύσεις για μία σειρά από ζητήματα, όπως ποιοι είναι οι αποδέκτες των κεφαλαίων (δημόσιος ή ιδιωτικός τομέας), πώς θα κατατίθενται οι προτάσεις, ποιες συνθήκες θα παρακολουθούν την εξέλιξη της ροής των κεφαλαίων κ.τ.λ.
Τρίτον θα πρέπει να επιλυθούν μία σειρά από ουσιαστικά θέματα: είμαστε βέβαιοι ότι οι πολλαπλασιαστές των ψηφιακών ή περιβαλλοντολογικών επενδύσεων βοηθούν να κλείσει το παραγωγικό κενό; υπάρχουν διαθέσιμες εργασιακές δεξιότητες για να συνδέσουν τις αντίστοιχες επενδυτικές δραστηριότητες; Τέταρτον ενδεχομένως υπάρχουν διαφοροποιημένες επιμέρους στρατηγικές μεταξύ των βασικών πρωταγωνιστών της διαμόρφωσης της οικονομικής πολιτικής στις Βρυξέλες που αφορούν την Γερμανική ή Γαλλική στάση και θέματα να επιλυθούν όπως που θα .κατευθυνθεί η ενεργή ζήτηση τν χρηματοδοτικών ροών κ.τ.λ. Τέλος πέμπτο είναι το πρόβλημα του Κανόνα Δικαίου με ορισμένες Ανατολικές χώρες. Νομίζω ότι όλα μπορούν να επιλυθούν αλλά ίσως προκαλέσουν καθυστερήσεις στην οργάνωση της Ευρωπαϊκής στάσης.
*Ο κ. Παναγιώτης Πετράκης είναι Καθηγητής ΕΚΠΑ
