Γράφει ο Steven Horwitz
Το 2016, ήταν η χρονιά που είχαμε ασυνήθιστο αριθμό θανάτων από διασημότητες. Από μουσικούς όπως ο David Bowie, ο Prince, ο George Michael, o Cohen, μέχρι ηθοποιούς όπως Gene Wilder και ποδοσφαιριστές όπως ο Johannes Cruijff. Πιο ασυνήθιστο βέβαια είναι ότι ο Keith Richards δεν είναι σ΄αυτόν τον κατάλογο…
Υπάρχουν δύο σημεία που αξίζει να προσέξει κανείς σ΄αυτή την παράδοξη τάση. Το πρώτο είναι ότι δεν μπορεί να αποτελεί έκπληξη, έτσι κι αλλιώς, η φυσική συχνότητα θανάτων των ανθρώπων. Το δεύτερο είναι ότι, στην πραγματικότητα, είναι ένα σημάδι της οικονομικής ανάπτυξης των κοινωνιών, της ανθρώπινης προόδου και επιπλέον, ένας φόρος τιμής στους θεσμούς της αγοράς που καθιστούν αυτή την τάση εφικτή...
Η φετινή έξαρση των θανάτων των διασημοτήτων είναι κάτι που απλά θα πρέπει να συνηθίσουμε και προβλέπω ότι τα επόμενα χρόνια θα έχουμε ακόμα πιο πολλούς τέτοιους θανάτους!
Ο λόγος είναι αρκετά προφανής: υπάρχουν απλά πιο πολλοί διάσημοι άνθρωποι στον κόσμο μας από ό τι παλιότερα. Και γι ''αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι σε οποιοδήποτε έτος στο μέλλον, όλο και περισσότεροι διάσημοι άνθρωποι θα πεθαίνουν!
Γιατί όμως υπάρχουν τόσοι διάσημοι άνθρωποι σήμερα; Η απάντηση βρίσκεται στην ανάπτυξη της λαϊκής κουλτούρας και στις άλλες μορφές ψυχαγωγίας, όπως ο αθλητισμός, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Αυτή η γενιά είναι πραγματικά η πρώτη που θα ασχοληθεί με τη γήρανση και τον θάνατο αστέρων του κινηματογράφου και τηλεόρασης που η φήμη τους εξαπλώθηκε στη μεταπολεμική περίοδο.
Αυτή η διαπίστωση ισχύει ειδικά για τους σταρ της τηλεόρασης αλλά όχι γι΄αυτούς που είχαν εμφανιστεί μέχρι το 1950. Οι ηθοποιοί της τηλεόρασης που είχαν αποκτήσει τη φήμη τους στη δεκαετία του ''20 και του ''30, στη δεκαετία του 1950 και του ''60 ήταν πλέον, 70-100 ετών. Και στατιστικά, θα έπρεπε να είχαν πεθάνει κάπου εκεί.
O «pop» πολιτισμός μεγαλώνει
Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε την έκρηξη της λαϊκής μουσικής που αρχίζει στη δεκαετία του 1950, ''60, και ''70, καθώς και την επέκταση των αθλητικών ομάδων, έχουμε ξαφνικά πολλοί περισσότερους ανθρώπους που είναι διάσημοι. Κι αυτό συμβαίνει επειδή υπάρχουν πλέον περισσότεροι τρόποι να γίνει κανείς διάσημος με περισσότερες ευκαιρίες να αποκτήσει την ανάλογη φήμη. Οι δημοφιλείς μουσικοί της δεκαετίας του 1960 είναι τώρα στα 70 τους. Δεδομένου όμως, ότι αστέρες της ροκ δεν είναι γνωστοί για τις επιλογές τους στο υψηλό προσδόκιμο ζωής, δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι περισσότερα από αυτούς, πεθαίνουν κάθε χρόνο.
Φυσικά, η κινηματογραφική βιομηχανία έχει μεγαλώσει κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, καθώς και η καλωδιακή τηλεόραση και οι διαδικτυακές πλατφόρμες. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα, με το Netflix και άλλες «μηχανές παραγωγής» που δημιουργούν πιο πολλές ταινίες, με τρόπους που δεν θα ήταν εφικτοί σε προηγούμενες εποχές. Όλα αυτά σημαίνουν ότι υπάρχουν περισσότερες διασημότητες και περισσότεροι από εμάς επιτρέπουμε να μας ασκήσουν την γοητεία τους, σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη στιγμή πριν στην ανθρώπινη ιστορία.
Η επικοινωνία δημιουργεί τις διασημότητες
Όταν κάποια στιγμή, ξεπεράσουμε την πικρή γεύση που μας αφήνει ο χαμός των διασημοτήτων, θα πρέπει να βάλουμε αυτά τα γεγονότα σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο. Η εκρηκτική ανάπτυξη των διαφορετικών τρόπων για να γίνει κανείς διάσημος, η επέκταση της μακροχρόνιας προσπάθειας και η διεύρυνση της απόκτησης φήμης, χάρη στην επανάσταση των επικοινωνιών, είναι όλα τα σημάδια του εκπληκτικού πλούτου που η οικονομία της αγοράς έχει δημιουργήσει από τις αρχές του 20ου αιώνα, ως σήμερα.
Η ανθρώπινη πρόοδος εμφανίζεται όταν οι οικονομικοί θεσμοί και οι ιδέες μας για την οικονομική δραστηριότητα επιτυγχάνονται, με τους ανθρώπους να βρίσκουν τρόπους παραγωγής με τη λιγότερη ποσότητα ανθρώπινης εργασίας. Κατακτούμε δηλαδή τα αγαθά το κεφαλαίου, αν ένα βόδι με άροτρο, μια γραμμή συναρμολόγησης αυτοκινήτων ή ένας φορητός υπολογιστής επιτελούν την ίδια βασική λειτουργία. Ποια είναι αυτή; Tο να μας επιτρέψουν να πετύχουμε τους στόχους μας με λιγότερη εργασία από ό, τι θα μπορούσαμε πριν.
Όταν λοιπόν αφιερώσουμε λιγότερο χρόνο στην παραγωγή συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών θα απελευθερώσουμε χρόνο για τη δημιουργία άλλων πραγμάτων που θέλουμε. Πράγμα το οποίο δεν μπορούσαμε να το αντέξουμε οικονομικά σε άλλες εποχές.
Για παράδειγμα η πρόοδος στον τομέα των γεωργικών εργαλείων και τεχνικών μας επιτρέπει να παράγουμε με λιγότερο κόπο, περισσότερα τρόφιμα. Η απελευθέρωση της εργασίας μπορεί επίσης, ή εναλλακτικά, να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή αγαθών που δεν είχαμε καθόλου πριν, όπως οι πρώην εργαζόμενοι σε αγρόκτημα είναι διαθέσιμοι για εργασία σε εργοστάσιο ή οι πρώην εργαζόμενοι του εργοστασίου είναι διαθέσιμοι για εργασία στις υπηρεσίες ή στην βιομηχανία της γνώσης .
Η ανάγκη της πολυτέλειας
Αυτή λοιπόν η πρόσφατη ικανότητά μας να αφιερώσουμε πολλούς πόρους, τόσο στον τομέα της εργασίας και του κεφαλαίου όσο και στον αθλητισμό και στην ψυχαγωγία, αντανακλά την καταπληκτική επιτυχία της ανθρωπότητας σε σίτιση, ένδυση, στέγαση. Και για πολλούς από εμάς με ολοένα και λιγότερο κόπο εργασίας. Χάρη λοιπόν, στα θεσμικά όργανα της αγοράς, όλο και περισσότεροι από εμάς έχουν κατακτήσει πράγματα και οι κοινωνικά έχουμε ανέβει την ιεραρχία της «πυραμίδας των αναγκών» του Maslow, όσον αφορά την ανάπτυξη οικονομικών πόρων.
Έχουμε έτσι, όλο και περισσότερο την οικονομική δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε τους λιγοστούς πόρους μας, για να διασκεδάσουμε τον εαυτό μας, όταν χρειαζόμαστε λιγότερους από τους πόρους αυτούς, για την παροχές των βασικών αναγκών μας. Φυσικά, ακόμη και οι πλουσιότερες κοινωνίες δεν το πετυχάινουν αυτό τέλεια. Δίνοντας όμως, περισσότερες δυνατότητες στους θεσμούς της αγοράς και περισσότερο σεβασμό για το εμπόριο και την επιχειρηματικότητα θα βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στον τομέα αυτό.
Μολονότι αυτός ο κόσμος δεν είναι ο πιο δίκαιος που θα μπορούσαμε να έχουμε, ο μέσος δυτικός άνθρωπος, ζει μια ζωή άνεσης και ασφάλειας που δεν μπορούσαν να διανοηθούν οι πρόγονοί τους, 300 ή 3000 χρόνια πριν! Κι έτσι συμπεραίνει κανείς ότι αφού τόσοι πολλοί από τους πόρους μας χρησιμοποιούνται για την «απλή» ψυχαγωγία είναι μια αντανάκλαση του θριάμβου των αγορών.
Επίσης όσο κι αν ακούγεται κάπως μακάβριο.., κατανοώντας την αύξηση του αριθμού των διασημοτήτων και την προοδευτική αύξηση των θανάτων τους, βοηθάμε τον εαυτό μας να εκτονώσει το φόβο ότι θα ξεμείνει από θέσεις εργασίας στο μέλλον…
Όσο υπάρχουν τρόποι για να διασκεδάσει ο ένας τον άλλον ή να παρέχει προσωπικές υπηρεσίες, που δεν μπορούν να αντικατασταθούν από μηχανές, θα υπάρχουν θέσεις εργασίας για πιο πολλούς ανθρώπους. Όσο υπάρχουν επιθυμίες που παραμένουν ανικανοποίητες, η ανθρώπινη εργασία θα έχει έναν αναγκαίο ρόλο στην οικονομία.
Ακόμη και στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας του Star Trek, όπου τα ανθρωποειδή μπορούν να παράγουν τα πάντα από καθαρή ενέργεια και ύλη, οι άνθρωποι εξακολουθούν να προσπαθούν να εξερευνήσουν και εκτιμούν ένα κουαρτέτο του Μότσαρτ που εκτελείται από ανθρώπους μουσικούς και όχι μόνο από ένα ρομπότ ή υπολογιστή.
Η φήμη και «ο μεγάλος εμπλουτισμός»
Οι εντυπώσεις για την ζωή και τον θάνατο των διασημοτήτων είναι ένα άλλο αποδεικτικό στοιχείο για αυτό που η Deirdre Mc Closkey ονομάζει «Ο μεγάλος εμπλουτισμός» (The Great Enrichment). Ναι, θα πρέπει σίγουρα να θρηνούμε τον θάνατο αυτών που μας έχουν διασκεδάσει στο γήπεδο ή στην οθόνη ή το στάδιο. Ταυτόχρονα όμως, θα πρέπει να αφιερώσουμε κάποια στιγμή για να γιορτάσουμε για τους κοινωνικούς και οικονομικούς θεσμούς που κατέστησαν δυνατό να ζήσουμε τόσα πολλά και τόσα καλά. Και μέσα σ΄αυτή την κοινωνία που μας τα παρείχε, κάποιοι, ενώ δεν γεννήθηκαν ούτε ευγενείς ούτε πάμπλουτοι, κατάφεραν μόνοι τους, να γίνουν διάσημοι.
Οι Steven Horwitz είναι ο Charles A. Dana, Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του St. Lawrence και ο συγγραφέας του Hayek's Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions. Το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 βρίσκεται ως επισκέπτης μελετητής στο Ινστιτούτο για την Επιχειρηματικότητα John H. Schnatter. Είναι μέλος του FEE Faculty Network.
Το άρθρο μεταφράστηκε για το liberal.gr και η άδεια δημοσίευσης εξασφαλίστηκε από το ΚΕΦΙΜ
