Η ουσία στα ελληνοτουρκικά δεν θα αλλάξει, τυχόν νέα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης δεν πρόκειται να δώσουν τέλος στην τακτική αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας, τονίζει στο liberal.gr ο Κώστας Υφαντής, ο οποίος προβλέπει αύξηση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο αν αποδειχθούν θετικά τα αποτελέσματα των ερευνών την κυπριακή ΑΟΖ.
Σχολιάζοντας τα όσα είπε προ ημερών για την επαναλειτουργία της Χάλκης ο Πρόεδρος Ερντογάν, που αρχικά ζητούσε ως αντάλλαγμα την εκλογή Μουφτήδων, και τώρα "παζαρεύει" την ανέγερση μιναρέ στην Αθήνα, ο καθηγητής του Παντείου, σημειώνει ότι "κάθε φορά το παζάρι γίνεται επαχθέστερο", και η Άγκυρα ίσως "αύριο να ζητήσει κάτι άλλο".
"Για ένα θέμα, αυτό της θρησκευτικής ελευθερίας, που για λόγους δημοκρατικής αρχής δεν μπορεί να υπόκειται σε αμοιβαιότητα, η Αθήνα λόγω της αφέλειάς της βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτά τα παζάρια χωρίς να αντιδρά όπως πρέπει", τονίζει ο κ. Υφαντής, προσθέτοντας ότι "αυτό ενθαρρύνει την Άγκυρα να συνεχίσει τις πιέσεις". Και σε αυτή τη λογική, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, ότι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση πιθανά νέα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) να αγγίξουν την ουσία της ελληνοτουρκικής διαφοράς. "Τέτοια συζήτηση και συμφωνία σε μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που θα αγνοούν ότι στην περίπτωσή μας υπάρχει μία πλευρά που αμφισβητεί την κυριαρχία της άλλης, όχι μόνο θα είναι αναποτελεσματικά, αλλά πιθανόν να αποτελέσουν και νέα σημεία τριβής", συμπληρώνει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Τις τελευταίες ημέρες είχαμε ξανά ένα μπαράζ παραβιάσεων, κι όλα αυτά ενόψει της έναρξης της άσκησης των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, "Γαλάζια Πατρίδα". Πιστεύετε ότι τελικά θα πέσουν οι τόνοι στα ελληνοτουρκικά, μετά και τη συνάντηση Τσίπρα - Ερντογάν;
Είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα. Οι εξελίξεις είναι μπροστά μας. Η ανάγκη του Ερντογάν να υπερκεράσει τους εθνικιστές στο πλαίσιο των αυτοδιοικητικών εκλογών θα διατηρήσει την ρητορική του σε υψηλά επίπεδα σε καθημερινή βάση.
Η πρακτική των παραβιάσεων και παραβάσεων στο Αιγαίο δεν θα μειωθούν. Τυχόν συμφωνίες για ΜΟΕ πολύ δύσκολα θα περιλαμβάνουν το τέλος της τουρκικής τακτικής της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας.
Θεωρώ απίθανο, η Άγκυρα να συμφωνήσει σε διαδικασίες που θα υπονομεύουν τις πάγιες θέσεις της. Γι' αυτό και δεν θα λείψουν οι γνωστές δηλώσεις και διακηρύξεις περί «γαλάζιας πατρίδας» και ισχυρής, ηγεμονικής Τουρκίας που έχει παντού ζωτικά συμφέροντα και τίποτε δεν μπορεί να συμφωνηθεί χωρίς την έγκριση και συμμετοχή της.
- Ας σταθούμε στο ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Σε δηλώσεις του το Σάββατο ο Ερντογάν αποκάλυψε πως κατά τη πρόσφατη συνάντησή του με τον Αλ. Τσίπρα, του ζήτησε την ανέγερση μιναρέ στο τζαμί της Αθήνας, προκειμένου εκείνος να ανοίξει τη Σχολή της Χάλκης…
Το ζήτημα της Χάλκης δείχνει ανάγλυφα το πως αντιμετωπίζει η Άγκυρα ένα ζήτημα σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών. Η απαγόρευση της λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής δεν είναι ένα διμερές ζήτημα που θα λυθεί στη βάση μιας διαπραγμάτευσης Αθήνας-Άγκυρας. Είναι απαράδεκτο να τίθεται σε πλαίσιο αμοιβαιότητας.
Βεβαίως αυτή είναι η πάγια θέση της Τουρκίας. Κάθε φορά όμως το «παζάρι» γίνεται και επαχθέστερο. Μέχρι πριν από λίγες μέρες η Άγκυρα έθετε το θέμα της εκλογής των μουφτήδων.
Τώρα το “qui pro quo” περιλαμβάνει την ανέγερση μιναρέ. Αύριο, ίσως να ζητήσει κάτι άλλο…
Για ένα θέμα (τη θρησκευτική ελευθερία) που για λόγους δημοκρατικής αρχής δεν μπορεί να υπόκειται σε αμοιβαιότητα, η Αθήνα λόγω της αφέλειάς της βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτά τα παζάρια χωρίς να αντιδρά όπως πρέπει.
Και αυτό ενθαρρύνει την Άγκυρα να συνεχίσει τις πιέσεις. Σε ένα άλλο, πιο εκρηκτικό μέτωπο, στην Ανατολική Μεσόγειο οι διμερείς σχέσεις θα δοκιμαστούν ακόμη περισσότερο και με πιθανόν μεγαλύτερες συνέπειες.
Τα αποτελέσματα των ερευνών στην Κυπριακή ΑΟΖ - αν είναι θετικά - θα αυξήσουν την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ουσία των ελληνοτουρκικών σχέσεων δεν θα αλλάξει σύντομα.
- Πώς εκλαμβάνετε τις συζητήσεις Αποστολάκη - Ακάρ για τεχνικά κλιμάκια που θα συζητήσουν τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης σε συνέχεια όσων συμφώνησαν Τσίπρας - Ερντογάν;
Δεν υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στην διαδικασία. Από την στιγμή που στο ανώτατο δυνατό επίπεδο συμφωνήθηκε η αναζωογόνηση και ίσως η επικαιροποίηση των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) μεταξύ των δύο χωρών, η επεξεργασία γίνεται σε υπηρεσιακό επίπεδο και κατόπιν αξιολογούνται πολιτικά πριν την τελική συμφωνία για την εφαρμογή τους.
Η συνάντηση κορυφής μεταξύ Τσίπρα και Ερντογάν ήταν μία συνάντηση χαμηλών προσδοκιών. Η δικαιολογημένη ανησυχία ήταν ότι μετά την αρνητική για την Αθήνα επίσκεψη Ερντογάν τον Δεκέμβριο του 2017, και ένα 2018 στο οποίο είδαμε την περεταίρω αναβάθμιση της επιθετικότητας της άλλης πλευράς σε όλα τα επίπεδα, μια ανεπαρκώς προετοιμασμένη συνάντηση θα επιβάρυνε και άλλο το κλίμα και θα προκαλούσε ακόμη περισσότερη αβεβαιότητα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Σε κάθε περίπτωση, με την προηγούμενη πολιτική ηγεσία του υπουργείου Άμυνας ήταν μάλλον δύσκολο να προχωρήσουν τέτοιου είδους συζητήσεις με δεδομένη την παντελή έλλειψη επικοινωνίας. Θα χρειαζόμασταν προηγουμένως δέσμη πολιτικών Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), για να συναντηθούν οι δύο υπουργοί.
- Στη πράξη τι αντίκρισμα έχουν σήμερα τα ΜΟΕ; Το ρωτώ γιατί με το πέρασμα των ετών, αυτά δεν έχουν εξαντλήσει τη δυναμική τους;
Αν και δεν ξέρουμε τι συζητήθηκε στη κλειστή συνάντηση μεταξύ των δύο, επισήμως το μόνο χειροπιαστό αποτέλεσμα της επίσκεψης του Έλληνα Πρωθυπουργού είναι η συμφωνία περί ΜΟΕ.
Με οποιοδήποτε μέτρο σύγκρισης δεν μπορεί παρά να χαρακτηρισθεί ως ένα χαμηλού πολιτικού κόστους αλλά μάλλον φτωχό αποτέλεσμα. Πέρα όμως από την πολιτική αξιολόγηση της επίσκεψης, η συμφωνία περί ΜΟΕ είναι σωστή χωρίς αμφιβολία.
Παραδοσιακά, η Ελλάδα ήταν πάντοτε υπέρ συμφωνιών και διαδικασιών που βελτιώνουν το κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών. Πάντοτε προωθούσαμε την υιοθέτηση και εφαρμογή μέτρων μείωσης της έντασης και της καχυποψίας και αποφυγής της κλιμάκωσης. Για την Ελλάδα η συμφωνίες για ΜΟΕ ήταν χρήσιμες ακόμη και όταν η ισορροπία δυνάμεων ήταν πιο θετική για την χώρα από ότι είναι σήμερα. Οτιδήποτε περιορίζει τον φόβο και την αβεβαιότητα είναι συμβατό με την ελληνική στρατηγική.
Βεβαίως, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση πιθανά νέα ΜΟΕ να αγγίζουν την ουσία της ελληνοτουρκικής διαφοράς!!! ΜΟΕ που θα αγνοούν ότι στην περίπτωσή μας υπάρχει μία πλευρά που αμφισβητεί την κυριαρχία της άλλης όχι μόνο θα είναι αναποτελεσματικά αλλά πιθανόν να αποτελέσουν και νέα σημεία τριβής.
ΜΟΕ που θα στοχεύουν στην αύξηση της απ' ευθείας επικοινωνίας σε υπηρεσιακό και πολιτικό επίπεδο και στην σταδιακή μείωση της έντασης (Gradual Reduction in Tension – GRIT) δεν μπορούν να αποτρέψουν μια κρίση αν η Άγκυρα θελήσει να την προκαλέσει, αλλά τουλάχιστον μπορούν να ελαχιστοποιήσουν το ενδεχόμενο ατυχήματος σε μία περιοχή που η συγκέντρωση στρατιωτικών δυνάμεων είναι σε τέτοια εγγύτητα που τίποτε δεν μπορεί να αποκλειστεί.
- Σαν τα πιο εύκολα και άμεσης εφαρμογής ΜΟΕ δεν θα ήταν Αποστολάκης και Ακάρ, να αναγγείλουν απλά τις επόμενες εβδομάδες την επιβεβαίωση της ισχύος του μνημονίου Παπούλια - Γιλμάζ του 1988;
Νομίζω ότι αυτό είναι το ελάχιστο. Αν η Άγκυρα είναι ειλικρινής υπάρχει περιθώριο για εμπλουτισμό με νέες ιδέες. Ανταλλαγές περισσότερων επισκέψεων σε περισσότερα επίπεδα μεταξύ στελεχών των ενόπλων δυνάμεων των δύο πλευρών, συνεργασία μεταξύ περιφερειακών κέντρων για την διαχείριση κρίσεων, ανταλλαγή πληροφοριών σε όχι ευαίσθητους τομείς, επαλήθευση των μέτρων, παρακολούθηση στρατιωτικών ασκήσεων, κλπ.
Αν υπάρχει τόλμη, η Ελλάδα θα μπορούσε να προτείνει και ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινών περιπολιών στα χερσαία σύνορα στον Έβρο, συνοριακή γραμμή που δεν αμφισβητεί η Τουρκία.
Επίσης, υπάρχουν και δυνατότητες για ΜΟΕ που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα είχε προχωρήσει σε τέτοιες προτάσεις στο παρελθόν αλλά η Άγκυρα κράτησε εφεκτική στάση. Πάντως, για κάθε αμφιλεγόμενη πρόταση που θα φέρνει στο τραπέζι η Τουρκία, η ελληνική πλευρά θα πρέπει να έχει τουλάχιστον μία αντιπρόταση, ρεαλιστική, εφαρμόσιμη, ξεκάθαρη χωρίς θολά σημεία.
* Ο κ. Κώστας Υφαντής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη.
