Του Δημήτρη Κούρκουλα
Η δημόσια συζήτηση για τις σχέσεις του «θεσμικού» με το «οικονομικό» ξαναγίνεται επίκαιρη έπειτα από την πρόσφατη αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας και τη δήλωση του Προέδρου του ΣτΕ, ο οποίος παραιτούμενος έστρεψε τη σκέψη του στους «απλούς πολίτες που είναι θύματα του Μνημονίου και της κλιμακούμενης επικυριαρχίας του οικονομικού παράγοντος επί του θεσμικού».
Η διεθνής ακαδημαϊκή έρευνα προσπαθεί να διαφωτίσει το μυστήριο της οικονομικής ανάπτυξης και να εξηγήσει τις σκανδαλώδεις διαφορές βιοτικού επιπέδου μεταξύ των εθνών, μελετώντας την επιρροή των πολιτικών και οικονομικών θεσμών στην ανάπτυξη και την υπανάπτυξη. Ακόμα και οι φτωχότεροι πολίτες της Ευρώπης και των ΗΠΑ διαθέτουν εισόδημα, πρόσβαση στην υγεία, την παιδεία, σε δημόσιες υπηρεσίες και οικονομικές και κοινωνικές προοπτικές σαφώς καλύτερες της πλειονότητας των πολιτών που ζουν σε περιοχές της Αφρικής, της Νότιας Ασίας ή της Κεντρικής Αμερικής; Τι καθορίζει τη δημιουργία πλούτου; Η ιστορία, η γεωγραφία ή ο πολιτισμός και οι παραδόσεις κάθε χώρας και κάθε λαού; Πώς εξηγείται η τεράστια απόκλιση οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας, που αποτελούσαν ενιαίο έθνος μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες; Γιατί στη Βενεζουέλα, την πλουσιότερη ίσως χώρα του κόσμου σε αποθέματα πετρελαίου, υπάρχει πείνα και δυστυχία; Γιατί η Αργεντινή που κάποτε περιλαμβανόταν στις δέκα πλουσιότερες χώρες του κόσμου χρεοκοπεί κατ' εξακολούθηση; Με άλλα λόγια, ποιοι είναι οι παράγοντες που υποβοηθούν ή εμποδίζουν την ευημερία;
Υπάρχουν θεσμοί «ανοιχτοί», θεσμοί που οδηγούν στην ευημερία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, που δίνουν κίνητρα για παραγωγική εργασία: το δικαίωμα ιδιοκτησίας και η αποτελεσματική θεσμική του κατοχύρωση, η γρήγορη και δίκαιη δικαστική επίλυση των διαφορών, η δημιουργία ίσων ευκαιριών ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων, η υποστήριξη επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες είναι παράγοντες που ευνοούν την ευημερία. Αντιθέτως, θεσμοί που είναι «αρπακτικοί», που αφαιρούν πλούτο από τους πολλούς για να τον δώσουν στους λίγους, είτε στην ολιγαρχία είτε σε συντεχνίες, που αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, που δημιουργούν αντικίνητρα και ορθώνουν εμπόδια στην οικονομική δραστηριότητα είναι οι θεσμοί που οδηγούν στη φτώχεια.
Στον παγκόσμιο καταμερισμό πλούτου τίποτα δεν είναι δεδομένο και τίποτα δεν είναι στατικό. Δεν υπάρχει εγγύηση ότι η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, που σήμερα βρίσκονται στην κορυφή, δεν θα μπορούσαν να χάσουν την προνομιακή τους θέση και μάλιστα σε σύντομο διάστημα. Η μαγική λέξη που θα καθορίσει τους νικητές του μέλλοντος λέγεται «καινοτομία». Όλα αλλάζουν με ταχύτατους ρυθμούς, που δεν καθορίζονται από την πολιτεία, από τους θεσμούς, αλλά από την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση.
Το πρόβλημα δεν είναι λοιπόν η επικυριαρχία του οικονομικού επί του θεσμικού. Το πρόβλημα είναι η άρνηση της ελληνικής κοινωνίας και των ταγών της να κάνουν τις απαραίτητες προσαρμογές, ώστε οι θεσμοί της χώρας να γίνουν φιλικοί προς την ανάπτυξη. Οι συνταξιούχοι αλλά και οι μελλοντικές γενιές κινδυνεύουν να χάσουν την προνομιακή θέση που η χώρα κατέκτησε τα μεταπολεμικά χρόνια στον παγκόσμιο καταμερισμό πλούτου. Ο μοναδικός τρόπος να αποφευχθεί μια τέτοια κατρακύλα είναι ο εκσυγχρονισμός των θεσμών, όχι οι δικαστικές αποφάσεις.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Φιλελεύθερο στις 18 Μαΐου.
