Το να μιλήσουμε για τις γερμανοτουρκικές σχέσεις μπορεί να είναι πλέον βαρετό. Το να μη συζητάμε όμως γι' αυτές, είναι επικίνδυνο. Μια ανεξάρτητη μεταβλητή η οποία είναι πολύ σημαντική για τα ελληνοτουρκικά, είναι η στενή σχέση που έχουν σφυρηλατήσει Μέρκελ και Ερντογάν.
Πρόκειται για δύο πολιτικά πρόσωπα, που έχουμε ξεχάσει πότε ανέλαβαν την εξουσία στις χώρες τους. Ειδικά για τη Δύση που συχνά-πυκνά μιλάει με όρους ''Κεντρικής Ασίας'' για να ψέξει μη δημοκρατικά καθεστώτα, το να είσαι στην εξουσία 16 και 19 χρόνια αντίστοιχα, (Μέρκελ και Ερντογάν) σημαίνει ότι έχεις δημιουργήσει ένα καθεστώς.
Σε πείσμα των καιρών που θέλουν την αποκοπή της ιστορικής ροής από το παρόν και την αποσπασματική μελέτη του μέλλοντος, Γερμανία και Τουρκία ήταν πάντα στην ίδια ''παρέα'' για πάνω από έναν αιώνα. Μέρκελ και Ερντογάν όμως, έκαναν αυτήν τη σχέση ''ειδική'' και για την Ελλάδα η οποία ανήκει στην ΕΕ, είναι πολύ σημαντικό να αποφύγει τις συνέπειες μιας τέτοιας φιλίας.
Εκτός από την αναβάθμιση των γερμανοτουρκικών σχέσεων, κάτι άλλο εξελίσσεται εναντίον της χώρας μας. Μια ελεγχόμενη οργή της απερχόμενης Καγκελαρίου για την Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει αντιληφθεί ορθά τις δύο αυτές εξελίξεις και αυτό φάνηκε από τις προ διμήνου δηλώσεις του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια και λίγες μέρες πριν, ο Έλληνας πρωθυπουργός άφησε αιχμές για τη γερμανική στάση. Είναι αναγκαίο να πορευτούμε με αυτήν την καχυποψία.
Αιώνιοι Εταίροι
Από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Γερμανία και Τουρκία ήταν σύμμαχοι. Το σχέδιο της Γερμανία τότε, ήταν να μιμηθεί τις δύο μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης και επιθυμούσε διακαώς να ελέγξει το Δρόμο του Μεταξιού. Η Μέση Ανατολή, ενδιέφερε ιδιαίτερα τη Γερμανία και η παρηκμασμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία, έψαχνε συμμάχους στην Ευρώπη που δεν είχαν βάλει ως στόχο τη διάλυσή της. Η Πορεία προς Ανατολάς (Drang Nach Osten) ως γερμανικό σχέδιο, έφερε τις δύο χώρες πολύ κοντά.
Γερμανοί εκπαίδευσαν και στήριξαν πολλούς από τους Νεότουρκους οι οποίοι όταν ήλθαν στην εξουσία, έδωσαν προνόμια στους Γερμανούς οι οποίοι κατείχαν ουσιαστικά τα γεωοικονομικά assets της Τουρκία, βοηθώντας (προτρέποντας για την ακρίβεια) τη νέα τουρκική πολιτική ελίτ να εξοντώσει Έλληνες, Αρμένιους και άλλες μειονότητες που κρατούσαν για πολλές δεκαετίες την οικονομική ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Είναι πολύ γνωστό ότι ο Γερμανός ''απεσταλμένος'' Φον Σάντερς, ακόμη και σήμερα θεωρείται ό,τι για μας ο Λόρδος Βύρωνας στην Τουρκία, με πολλά παιδιά να βαφτίζονται ως ''Καντέρ'' εις μνήμη του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή που ''ενέπνευσε'' την Τουρκία στο να προχωρήσει σε ειδεχθή εγκλήματα.
Σα να μην πέρασε μια μέρα
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Τουρκία ήταν πιο μαζεμένη καθώς τόσο στους Βαλκανικούς Πολέμους, όσο και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, διάλεξε τη λάθος πλευρά. Το Σύνδρομο των Σεβρών οδήγησε την Τουρκία στο να υιοθετήσει τον περίφημο ρόλο του ''επιτήδειου ουδέτερου''. Παρόλο που έλαβε χώρα ο επαναπροσδιορισμός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο να ομοιάσει σε οπορτουνισμό και τακτικισμό με την Ιταλία του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, οι γερμανοτουρκικές σχέσεις παρέμειναν ισχυρές.
Μάλιστα, οι Γερμανοί όταν ολοκλήρωσαν την βάρβαρη κατοχή της Ελλάδας, διαπραγματεύονταν με τους Τούρκους ελληνικά νησιά. Ο Ισμέτ Ινονού είχε υπογράψει σύμφωνο μη επίθεσης με την Γερμανία. Αυτό έληξε στις 23 Φεβρουαρίου 1945, όταν η Τουρκία πείστηκε ότι η Γερμανία θα έχανε ακόμη μια φορά, οπότε και της κήρυξε τον πόλεμο, μόλις 2,5 μήνες πριν την ολοκληρωτική συντριβή της Γερμανίας. Από εκεί και μετά, μέχρι και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Γερμανία (Δυτική Γερμανία) ήταν περισσότερο προτεκτοράτο των νικητριών δυνάμεων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η νέα σχέση με την Τουρκία ήταν κυρίως εμπορική με τα θέματα άμυνας να καθορίζονται μέσα από την συμμαχική τους σχέση στο ΝΑΤΟ.
Η Γερμανία έφερε πολλές εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκους εργάτες στην Γερμανία, ως φτηνά εργατικά χέρια για να πετύχει την οικονομική της ανασυγκρότηση. Σήμερα στην Τουρκία, ζουν περίπου 4 εκατομμύρια Τούρκοι.
Η Μέρκελ είναι η μοναδική πολιτικός που δεν ''τσακώθηκε'' με τον Ερντογάν
Το ΑΚΡ αξιοποίησε κατά την προηγούμενη δεκαετία το χαρτί της ''οικονομικής αναγέννησης'' της Τουρκίας. Η Γερμανία, βρήκε μια φτηνή και τεράστια αγορά στην Τουρκία με μια πολιτική σταθερότητα ''καθεστώτος''. Οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών απογειώθηκαν με ιλιγγιώδη ρυθμό. O συνολικός όγκος εμπορικών συναλλαγών, έφτασε το 2019 περίπου τα 35,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Αν συνυπολογίσουμε και τις ειδικές σχέσεις που αφορούν το κομμάτι της άμυνας, (οι κινητήρες των τανκς που παράγονται από την τουρκική αμυντική βιομηχανία, είναι γερμανικοί και τα γερμανικά υποβρύχια τα οποία πρόκειται να παραδοθούν στην Τουρκία (και τα οποία η Τουρκία θα τα χρησιμοποιήσει για να απειλήσει την Ελλάδα και την Κύπρο) εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι υπάρχουν σχέσεις πολύ στενές.
Η Γερμανίδα Καγκελάριος που σύντομα θα φύγει από το προσκήνιο (όχι όμως από το παρασκήνιο) όρισε σαν ''διάδοχό' της έναν άνθρωπο που αν γίνει Καγκελάριος, αυτές οι ειδικές σχέσεις με την Τουρκία, θα συνεχιστούν παρά τη μεγάλη αντίδραση της αντιπολίτευσης και της συμπολίτευσης στη Γερμανία, που ασκούν έντονη κριτική για την ασυλία που προσφέρουν η Μέρκελ και η Κάρενμπάουερ στον Ερντογάν. Πολύ σημαντικό άλλοθι για τη Μέρκελ, προκειμένου να συνεχίσει τις επιβλαβείς για την ΕΕ (και ιδιαίτερα για την Ελλάδα,την Κύπρο, την Αυστρία και τη Γαλλία) σχέσεις με την Τουρκία, αποτελεί μια δική της αποτυχία. Πρόκειται για το προσφυγικό.
Δεν είναι μόνο οι 4 εκατομμύρια Τούρκοι που ζουν και εργάζονται στη Γερμανία, (αν και πολύ θα αμφέβαλε ο οποιοσδήποτε ότι όλοι αυτοί στηρίζουν τον Ερντογάν και όσα κάνει στην Τουρκία) ούτε οι εμπορικές σχέσεις οι οποίες πάντως, δείχνουν φθίνουσα τάση. Είναι και ότι η Καγκελάριος Μέρκελ θα αποχαιρετίσει την Καγκελαρία έχοντας αποτύχει να διαχειριστεί τέσσερις σημαντικές κρίσεις που εμφανίστηκαν όσο εκείνη μετρούσε τετραετίες. Οικονομική κρίση, προσφυγική κρίση, κρίση ασφάλειας (έχουν ξεχαστεί τα αιματοκυλίσματα μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων από τζιχαντιστές) και πλέον, μια πολυδιάστατη κρίση λόγω πανδημίας (οικονομική κρίση, έλλειψε εμβολίων κτλ).
Μέσα σε αυτά, η Καγκελάριος Μέρκελ είναι η μόνη πολιτικός που δεν ''τσακώθηκε'' ποτέ με τον Ταγίπ Ερντογάν, ακόμη και όταν ο ίδιος, ήθελε για το ''Δημοψήφισμά'' του να κάνει ''προεκλογική καμπάνια'' μέσα στη Γερμανία. Τι άλλο;
Ρωσία και Κατάρ: Οι γερμανοτουρκικοί σύνδεσμοι και η μεσογειακή πολιτική του Βερολίνου
Όταν ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών έψεξε το ρόλο του Βερολίνου για την ''διαμεσολάβηση'' στα ελληνοτουρκικά, σίγουρα δεν είχε στο νου του μόνο το ότι η Γερμανία δεν επιθυμεί να επιβάλλει κυρώσεις. Είναι γιατί η Γερμανία έχει δείξει πολλές φορές ότι δεν επιθυμεί να δώσει στην Ελλάδα το γεωπολιτικό κύρος που της αρμόζει. Η γεωπολιτική αναβάθμιση της Ελλάδας από τις ΗΠΑ (για τις οποίες η Καγκελάριος δεν έχει και την καλύτερη άποψη, όχι μόνο κατά την περίοδο Tραμπ) και από τη Γαλλία, δεν δείχνει να ευχαριστεί το Βερολίνο το οποίο δεν έχει συμβιβαστεί με την ιδέα ότι δεν μπορεί να ελέγχει τη Βόρεια Θάλασσα, τον ανατολικό Ατλαντικό και τη Μεσόγειο μαζί.
Η Διάσκεψη για τη Λιβύη, αποδείχθηκε άλλο ένα φιάσκο για το Βερολίνο το οποίο προσπάθησε να νομιμοποιήσει την αδράνειά του στη Λιβύη, στερώντας ταυτόχρονα ρόλο σε μεσογειακές χώρες με άμεσα συμφέροντα στη Λιβύη (πχ Γαλλία και Ελλάδα). Το Βερολίνο δεν κάλεσε την Ελλάδα στη Διάσκεψη, παρά το γεγονός οτι η Τουρκία συνυπέγραψε με τον Σάρατζ το πιο εξωφρενικό έγγραφο -διεθνώς- της δεκαετίας. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η απάντηση της Ελλάδας με το να καλέσει τον Χάφταρ στην Ελλάδα και η υπογραφή της μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, εξόργισαν το Βερολίνο, που δεν επιθυμεί άλλη ευρωπαϊκή χώρα του Νότου να έχει ρόλο στην περιοχή, προτιμώντας για εργολάβο του την Τουρκία. Αντίθετα, στήριξαν τη συμφωνία Αθήνας - Καΐρου.
Οι ειδικές σχέσεις της Τουρκίας με τη Μόσχα δεν προβληματίζουν την Γερμανία η οποία παρόλα αυτά, όποτε το θυμηθεί εκφράζει ''ανησυχία για τη ρωσική επιρροή στην Ευρώπη''. Είναι η ίδια Καγκελάριος που επιθυμεί τον Nord Stream II. Επομένως, η αγορά των S-400 από την Τουρκία, δεν ανησυχεί ιδιαίτερα το Βερολίνο γιατί ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Μαϊκ Πενς, είχε αναφέρει μαζί και τον ρωσογερμανικό αγωγό και τους S-400 στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ του 2019.
Οι ειδικές σχέσεις της Γερμανίας με τη Ρωσία, ευνοούν και τις γερμανοτουρκικές σχέσεις καθώς η Καγκελάριος Μέρκελ δε θα ήθελε να δυσαρεστήσει τον από πολύ παλιά γνώριμο σε αυτήν, Βλάντιμιρ Πούτιν στο θέμα του East Med ο οποίος αν κατασκευαστεί, δε θα αποτελεί καλή εξέλιξη για την ρωσική επιθυμία που δεν είναι άλλη από τη σταθεροποίηση (ή και αύξηση) της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες. Η Γερμανία επίσης δεν αντιτίθεται σθεναρά στον Turkish Stream γιατί θα ήταν ακόμη για το Βερολίνο, πολύ αντιφατικό, όταν συνεχίζει την κατασκευή του Nord Stream II. Είπαμε, η Κυρία Μέρκελ το 2017 είχε δηλώσει πως ''Η ΕΕ δεν μπορεί πλέον να στηρίζεται στις ΗΠΑ''.
Στη Λιβύη, Ρωσία και Τουρκία επιθυμούν να τη μετατρέψουν σε Συρία. Γιατί η Γερμανία όμως να θέλει εξωευρωπαϊκές δυνάμεις και όχι ευρωπαϊκές; Γιατί το Βερολίνο γνωρίζει οτι η αναβάθμιση του ευρωπαϊκού Νότου, σημαίνει μείωση της γερμανικής επιρροής σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Το Κατάρ, αποτελεί επίσης ένα κράτος το οποίο φέρνει πολύ κοντά τη Γερμανία με την Τουρκία. Το μικρό κρατίδιο που μοιάζει περισσότερο με hedge fund παρά με κράτος, έχει τεράστιες επενδύσεις τόσο στη Γερμανία όσο και στην Τουρκία. Η Deutsche Bank κατά 19-20% ανήκει στο Κατάρ.
Παίζοντας με το ρολόϊ
Όλα αυτά πρέπει να μας ανησυχούν. Ο Έλληνας πρωθυπουργός φαίνεται να έστειλε μήνυμα ότι στην Ελλάδα δεν είμαστε αφελείς και ότι δηλώσεις περί της τεράστιας σημασίας της Τουρκίας (τελευταία το ανέφερε η Γερμανίδα Υπουργός Άμυνας) δεν θα επηρεάσουν τα ελληνοτουρκικά. Οι διερευνητικές επαφές που διεξάγονται, ήταν ακόμη ένα φύλλο συκής για την αποτυχημένη διαμεσολάβηση του Βερολίνου στην ελληνοτουρκική κρίση. Επειδή όμως οι Γερμανοί θα έχουν και εκείνοι τις εκλογές τους (ουσιαστικές μετά από χρόνια) και επειδή αρκετοί πολιτικοί στη Γερμανία βλέπουν τους Γκρίζους Λύκους να κάνουν ''παιχνίδι'' στο Βερολίνο, καλό είναι να μην βιαστούμε να κάνουμε τα ελληνοτουρκικά ''ευρωτουρκικά'', όσον αφορά τον περίφημο διάλογο που θα ήθελαν οι Βρυξέλλες και που θα μοιάζει με το φιάσκο της Διάσκεψης του Βερολίνου για τη Λιβύη.
Ένα τραπέζι διαλόγου μεταξύ Ελλάδος, Τουρκίας και άλλων μεσογειακών χωρών που πλην Γαλλίας, επιθυμούν το Βερολίνο στη Μεσόγειο για να μην πετύχει η Γαλλία περιφερειακή ηγεμονία, θα μας έβλαπτε. Το Βερολίνο έχει εξοργιστεί μαζί μας. Έχει εξοργιστεί γιατί η Ελλάδα έχει ισχυροποιήσει τους δεσμούς της με τις ΗΠΑ και με τη Γαλλία. Η Γερμανία επιθυμεί να πουλά εξοπλισμό στην Τουρκία και η Ελλάδα να μην αγοράζει εξοπλισμούς από άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες ευθυγραμμίζονται με τα ελληνικά συμφέροντα. Η Γερμανία θα συνεχίσει να κάνει τη δουλειά της με την Τουρκία και εμείς πρέπει να κάνουμε τη δική μας.
Τα ''οικονομικά εργαλεία πειθούς'' του Βερολίνου, δεν πιάνουν πλέον τόπο λόγω της πανδημίας και των τεράστιων επιπτώσεων που έχουν στην οικονομία όλης της Ευρώπης. Η Τουρκία ''βράζει'' και ο Ερντογάν σύντομα δε θα σώζεται από ούτε από την απερχόμενη Καγκελάριο, ούτε από ιταλικές και ισπανικές τράπεζες. Καλό είναι επομένως να μην ετοιμαζόμαστε να κάνουμε συμβόλαια με αγοραστές που μπορεί και να μην ξαναδούμε μετά από λίγους μήνες.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Research Fellow - Hellenic American Leadership Council, (HALC) Ph.D. Cand. (Hellenic-American Relations after the Cold War Era)
