Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας που καταβύθισε το μισό νησί, σκέπασε για αιώνες το Ακρωτήρι και προξένησε τσουνάμι και καταστροφές στο Αιγαίο, είναι ένας θρύλος. Μπορεί όμως η προϊστορική πόλη να είναι η χαμένη Ατλαντίδα; Όλα είναι πιθανά, λέει η Ντάιαν Χάρις Κλάιν στο στο βιβλίο του National Geographic «Οι αρχαίοι Ελληνες». Δεν έχουμε στοιχεία για να πούμε κάτι τέτοιο, φυσικά. Όμως, αν οι κάτοικοι του Ακρωτηριού κατάφεραν να διαφύγουν, δηλαδή αν επέζησαν, ήταν φυσικό στις εξιστορήσεις για τη χαμένη πατρίδα τους να την είχαν αναγάγει σε θρυλική πόλη.
Πέντε χιλιάδες χρόνια ιστορίας κρύβονται στον λόφο και στην πεδιάδα όπου εντοπίζονται κατάλοιπα αρχαίας πόλης. Το πρώτο από τα εννιά στρώματα κατοίκησης χρονολογείται περί το 3000 π.Χ. ενώ τα στρώματα έξι και επτά, που συναρτώνται με την ομηρική Τροία, είναι φτωχά. Η πόλη φαίνεται να καταστράφηκε εντελώς το 1177 π.Χ. και να ξαναχτίστηκε 500 χρόνια μετά. Οι νέοι κάτοικοι την είπαν Ιλιον, όπως ο Ομηρος. Εγινε όμως στ' αλήθεια ο Τρωικός πόλεμος; Η συγγραφέας και ιστορικός απαντά καταφατικά και σ' αυτό το ερώτημα, συμπεραίνει όμως ότι εφόσον έγινε, έλαβε χώραν πιο μπροστά, περί το 1250- 1200. Αυτό συνάγεται από τα μυκηναϊκά ανάκτορα, που λίγο μετά σαρώνονται από καταστροφές, άρα θα ήταν αδύνατο να εκστρατεύσουν στην Τροία περί το 1160- 1150 π.Χ.
Μύθοι και θρύλοι
Σε αυτά και άλλα ερωτήματα δίνει απαντήσεις η Ντάιαν Χάρις Κλάιν στο βιβλίο, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα». Η ιστορικός, με τη βοήθεια πλούσιου φωτογραφικού υλικού, παρουσιάζει με συναρπαστικό τρόπο τα δεδομένα για την πολιτική, την κοινωνική ζωή, τις κατακτήσεις, τις ιδέες, την τέχνη και άλλες πτυχές της αρχαιοελληνικής κοινωνίας.
Αναφέρεται σε αρχαίους μύθους όπως του Προμηθέα που έδωσε τη φωτιά (επομένως, λέει, και την τεχνολογία στους ανθρώπους και τιμωρήθηκε από τον Δία) αλλά και σε θρυλικές μορφές της ελληνικής αρχαιότητας, κάνοντας μια ενδιαφέρουσα περιήγηση στην προϊστορία και την ιστορία της Ελλάδας.
Κάποτε, οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου ζούσαν σε σπηλιές, όπως στη Θεόπετρα Καλαμπάκας, στην Αλεπότρυπα Διρού και στο Φράγχθι Ερμιονίδας. Περί το 3000 π.Χ. άρχισαν να εμφανίζονται μικροί αγροτικοί οικισμοί με κατοίκους που εξέτρεφαν οικόσιτα ζώα και επιδίδονταν στη γεωργία. Οι άνθρωποι ψάρευαν και κυνηγούσαν, αλλά κυρίως τρέφονταν από τις καλλιέργειές τους. «Από αυτές τις ταπεινές καταβολές ξεκίνησε η ανάπτυξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, με πρώτα τα νησιά των Κυκλάδων περί το 2200 π.Χ.» αναφέρει η συγγραφέας.
Ο πρώτος πολιτισμός που αναπτύσσεται είναι ο κυκλαδικός. Οι Κυκλάδες κατοικούνταν συνεχώς από την 5η χιλιετία π.Χ. και απ'' όσα γνωρίζουμε μέσω των αρχαιολογικών ευρημάτων, καθώς δεν υπάρχουν γραπτές πηγές, φαίνεται πως οι Κυκλαδίτες είχαν αναπτύξει έναν κοινό πολιτισμό και μοιράζονταν τεχνοτροπίες και παραδόσεις. Ακολούθησε ο μινωικός πολιτισμός, με την πρώτη θαλασσοκρατορία που γνώρισε ο τόπος και κατόπιν ο μυκηναϊκός, για τον οποίο τώρα αρχίζουμε να κατανοούμε τη σύνδεσή του με τους Ελληνες. Ξαφνικά, περί το 1200 π.Χ., στο τέλος της Εποχής του Χαλκού, οι πολιτισμοί καταρρέουν και ξεκινά μια σκοτεινή περίοδος, γνωστή και ως Εποχή του Σιδήρου, που κρατά 400 χρόνια.
Κοινή ταυτότητα
Οι επόμενοι κάτοικοι «αποκαλούσαν τη χώρα τους Ελλάδα και αυτοαποκαλούνταν Ελληνες, όνομα που είχαν πάρει από έναν μυθικό πρόγονο, τον Ελληνα, γιο του Δευκαλίωνα», όπως γράφει η Νταϊάν Χάρις Κλάιν. Οι λατρευτικές τελετές και οι εορτασμοί σφυρηλατούσαν σιγά σιγά ένα αίσθημα κοινής ελληνικής ταυτότητας.
Μεταξύ του 800 και του 500 π.Χ. οι Ελληνες έχτισαν περισσότερες από 1.000 πόλεις-κράτη, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν παραλιακές ή απείχαν μέχρι 40 χιλιόμετρα από τις ακτές της Μεσογείου. Για να το καταφέρουν αυτό, αναζήτησαν νέα εδάφη μέσω αποικισμών, στη Μικρά Ασία, στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία.
Από τα ιδανικά που καλλιεργήθηκαν σε αυτόν τον κόσμο ήταν το πνεύμα του ευγενούς ανταγωνισμού και το πάθος για αριστεία, αυτήν που οι Ελληνες αποκαλούσαν «αρετή». Παρ'' ότι ο πλούτος ήταν καλός, όφειλαν να τον κερδίζουν δίκαια και νόμιμα. Για τις επιτυχίες τους στη μάχη ευχαριστούσαν τους θεούς, οι άνδρες ήθελαν να γίνουν διάσημοι για τα ανδραγαθήματά τους και έπρεπε να είναι σκεπτόμενοι και γενναιόδωροι. Αγαπούσαν τη ζωή, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση.
Η συγγραφέας εξετάζει πολλά ακόμη επιμέρους θέματα το ίδιο μαγευτικά, φτάνοντας μέχρι τη Μακεδονία και τα ελληνιστικά χρόνια. Ανάμεσα στα όσα διερευνά είναι η αρχή της διαφάνειας στην πολιτική ζωή (μεγάλο ζητούμενο σήμερα), οι αρχαιοελληνικές εφευρέσεις, η παιδεία, ζητήματα δημοκρατίας και ήθους, το απολυταρχικό πείραμα της Σπάρτης, την γέννηση της φιλοσοφίας στις ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, και άλλα πολλά. Παρουσιάζει επίσης τις διεθνείς σχέσεις των πόλεων σε κάθε εποχή. Από τότε που απλώς ανταλλάσσουν προϊόντα (φυσικά και ιδέες) μέχρι τους μεγάλους αποικισμούς, το ξάνοιγμα στη Μεσόγειο, και τελικά την εξάπλωση της Ελλάδας, μέσω της εκστρατείας του Αλέξανδρου, σε τρεις ηπείρους.
Η εξαιρετική μετάφραση είναι του Αλέξανδρου Ηλιόπουλου.
Αγγελική Κώττη
