Του Ανδρέα Λιούμπα*
(Λόγω έκτασης το παρόν άρθρο θα δημοσιευτεί σε δυο μέρη. Το πρώτο αναφέρεται στην ιστορία και τη δράση του Ουιγουρικού Αποσχιστικού Κινήματος από το 1930 μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Στο δεύτερο μέρος θα εξεταστεί η σύγχρονη δράση του ΕΤΙΜ με το ISIS στην Συρία, ο πιθανός ρόλος της Τουρκίας και θα γίνει μια εκτίμηση για την πιθανότητα να μετατραπεί η Ελλάδα σε πεδίο εκδήλωσης τρομοκρατικών ενεργειών εναντίον κινεζικών στόχων)
To 2002 δυο Κινέζοι πολίτες συνελήφθησαν και εκδόθηκαν από το Κιργιστάν στην Κίνα με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν επίθεση εναντίον της Πρεσβείας των ΗΠΑ. Οι συλληφθέντες Κινέζοι ανήκαν στην εθνική ομάδα των Ουιγούρων, μια τουρκόφωνη μουσουλμανική μειονότητα. Σύμφωνα με τις κινέζικες αρχές οι δυο κατηγορούμενοι ήταν μέλη του Ισλαμικού Κινήματος του Ανατολικού Τουρκεστάν (East Turkistan Islamic Movement – ETIM). Αυτή ήταν η πρώτη φορά που το όνομα της διαβόητης οργάνωσης που δρα επί δεκαετίες στην Κίνα είδε το φως της διεθνούς δημοσιότητας.
Το ΕΤΙΜ είναι μια οργάνωση – φάντασμα για την οποία ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά με βεβαιότητα. Πρόκειται για ισλαμική αποσχιστική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε στην Αυτόνομη Επαρχία των Ουιγούρων Xinjiang, την δυτικότερη, μεγαλύτερη και πιο αραιοκατοικημένη επαρχία της χώρας. Ιδρυτές του ήταν Ουιγούροι ριζοσπάστες σαλαφιστές αντάρτες. Οι ειδικοί σε θέματα ασφαλείας διαφωνούν σχετικά με το αν πρόκειται για μια ενιαία ομάδα ή οργάνωση – ομπρέλα κάτω από το όνομα της οποίας δρουν πολλές μικρότερες σαλαφιστικές αποσχιστικές οργανώσεις.
Σε κάθε περίπτωση το βέβαιο είναι πως το ΕΤΙΜ μετά το 2001 δρα πλέον και εκτός Κίνας και έχει αποκτήσει εμπειρία από την συμμετοχή του σε διεθνείς τρομοκρατικές επιχειρήσεις καθώς και πρόσφατα μετέχοντας στις μάχες στη Συρία υπό την σημαία του ISIS. Όπως έδειξε το κύμα των τρομοκρατικών επιθέσεων που σάρωσε τις δυτικές περιοχές της Κίνας το 2014 καμία εγκατάσταση δεν μπορεί να θεωρείται απρόσβλητη από την απειλή των τρομοκρατών του ΕΤΙΜ. Το παρόν – εκτενές – άρθρο αποπειράται να κάνει γνωστά όσα στοιχεία έχουν δει το φως της δημοσιότητας και επιπλέον – στο δεύτερο μέρος – να προσφέρει ορισμένους προβληματισμούς που αφορούν στη δημόσια ασφάλεια.
Οι ρίζες του ΕΤΙΜ και οι διασυνδέσεις της ισλαμικής τρομοκρατίας στην Κεντρική Ασία
Οι Ουιγούροι είναι μια τουρκογενής εθνική μειονότητα της Κίνας η οποία αριθμεί περίπου 11 εκατομμύρια πληθυσμό και κατοικεί κυρίως στην Αυτόνομη Επαρχία των Ουιγούρων, Xinjiang.
Η επαρχία ανήκει στην Κίνα από το 750 μ. Χ αλλά παρά τους αιώνες που έχουν περάσει από την κατάκτηση της από την κινέζικη αυτοκρατορία ο πληθυσμός των Ουιγούρων δεν ενσωματώθηκε και δεν απώλεσε ποτέ την διακριτή πολιτιστική του ταυτότητα. Τουρκόφωνοι, μουσουλμάνοι και με αναφορές σε ένα παρελθόν που ανάγεται στα τουρκικά χανάτα της νομαδικής περιόδου οι Ουιγούροι συνιστούν την μεγαλύτερη και πιο συμπαγή μουσουλμανική μειονότητα της Κίνας. Σε αυτό το πλαίσιο ήταν μάλλον αναμενόμενη η εμφάνιση αποσχιστικών – αυτονομιστικών τάσεων οι οποίες σε δυο περιπτώσεις στο παρελθόν, το 1933 και το 1944, έφτασαν μέχρι τη δημιουργία ενός – εξαιρετικά βραχύβιου – κρατικού μορφώματος με την ονομασία “Ανατολικό Τουρκεστάν”, όνομα που σκόπευε να τονίσει την διακριτή εθνική και πολιτιστική ταυτότητα.
Η ιστορία του ουιγουρικού αποσχιστικού κινήματος εν πολλοίς ταυτίζεται με την την ιστορία του πιο διαβόητου προμάχου του, του Ισλαμικού Κινήματος του Ανατολικού Τουρκεστάν (East Turkistan Islamic Movement – ETIM). Το ΕΤΙΜ βρίσκεται στην κορυφή της κινέζικης λίστας τρομοκρατικών οργανώσεων πάνω από 3 δεκαετίες.
Ιστορικά το ΕΤΙΜ είναι η μετενσάρκωση του πρώτου Ισλαμικού Κόμματος /Κινήματος του Τουρκεστάν (Hizbul Islam Li-Turkistan - Islamic Party of Turkistan / Turkistan Islamic Movement - IPT / ΤΙΜ), το οποίο ιδρύθηκε την δεκαετία του 1940 από 3 ριζοσπάστες μουσουλμάνους Ουιγούρους: τον Abdul Azeez Makhdoom, τον Abdul Hakeem και τον Abdul Hameed. Πιστό στο πνεύμα των αγωνιστών ιδρυτών του, εκ των οποίων οι Hameed και Makhdoom σκοτώθηκαν την δεκαετία του '50 ενώ ο Hakeem φυλακίστηκε μέχρι το 1979, το ΕΤΙΜ διατήρησε όλα τα χρόνια της ύπαρξης του τόσο τον εθνικιστικό όσο και τον ριζοσπαστικά θρησκευτικό χαρακτήρα του χτίζοντας πάνω στο υπόβαθρο της διακριτής τουρκικής πολιτιστικής ταυτότητας. Η διπλή αυτή ταυτότητα κατέστη δυνατή μέσω της συνύπαρξης διάφορων φατριών εντός του ΕΤΙΜ εκ των οποίων οι θρησκευτικού χαρακτήρα προέρχονταν κυρίως από το νότιο, συντηρητικό, τμήμα της επαρχίας ενώ εκείνες που προέκριναν την πολιτική δράση προέρχονταν από το κεντρικό και βόρειο τμήμα της Xinjiang.
Κατά τις δεκαετίες μεταξύ του 1960 και του 1990 η επιρροή του ΕΤΙΜ ήταν περιορισμένη και η στρατολόγηση νέων μελών είχε καταστεί σχεδόν αδύνατη καθώς η κεντρική κυβέρνηση, στον απόηχο και των φοιτητικών εξεγέρσεων του '80, είχε εξαπολύσει εκτενείς επιχειρήσεις εντοπισμού και εξουδετέρωσης κρησφύγετων και στρατοπέδων εκπαίδευσης στις δύσβατες περιοχές της επαρχίας. Εκείνη την περίοδο πολλοί ηγέτες ομάδων του ΕΤΙΜ διέφυγαν στο εξωτερικό, κυρίως στη Τουρκία, στη Γερμανία και στην κεντρική Ασία. Η πρωτοβουλία των κινήσεων του αποσχιστικού κινήματος είχε περάσει στα χέρια των Ουιγούρων της διασποράς οι οποίοι όμως δεν ήταν σε θέση να συντονίσουν τις δράσεις τους.
Η σύγχρονη μορφή του ΕΤΙΜ διαμορφώθηκε μετά το 1979 και κυρίως μετά το 1990. Το 1979 αποφυλακίστηκε ο Abdul Hakeem. Ο Hakeem μετά την αποφυλάκιση του ίδρυσε πολλά θρησκευτικά σχολεία – εκπαιδευτήρια στα οποία, τα επόμενα 10 – 15 χρόνια, έλαβε χώρα η στρατολόγηση ορισμένων από τα επιφανή ηγετικά μέλη της επόμενης γενιάς όπως ο Hasan Mahsum που σκοτώθηκε σε κρυσφήγετο της Αλ Κάιντα το 2003 μετά από επιδρομή πακιστανικών δυνάμεων ασφαλείας και ο Abdul Haq. Το 1989 επήλθε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η αυτονόμηση των κρατών της κεντρικής Ασίας στα οποία η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν τουρκικής εθνικής καταγωγής (Τουρκμενιστάν, Κυργιστάν, Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν). Επιπλέον είχαν ενισχυθεί οι ριζοσπαστικές μουσουλμανικές παραστρατιωτικές ομάδες, όπως οι Ταλιμπάν στο γειτονικό Αφγανιστάν.
Το 1989, επηρεασμένα από τους Ταλιμπάν, ορισμένα μέλη του ΕΤΙΜ αποσκίρτησαν προκειμένου να σχηματίσουν το Ισλαμικό Μεταρρυθμιστικό Κόμμα (Hizbul Islah Al-Islami). Το νέο σχήμα υπό την ηγεσία των Abdul Kareem και Shaheed Idris bin Omar οργάνωσε και εκτέλεσε σειρά βομβιστικών επιθέσεων σε λεωφορεία και αυτοκίνητα μεταξύ του 1989 και του 1990. Η επιτυχία αυτής της οργάνωσης αποτέλεσε θρυαλλίδα εξελίξεων καθώς δεκάδες μικρότερες οργανώσεις δημιουργήθηκαν με μέλη που προέρχονταν από το ΕΤΙΜ. Το 1992 οι Ουιγούροι της διασποράς οργάνωσαν το 1ο Ουιγουρικό Εθνικό Κογκρέσο στην Κωνσταντινούπολη, μια πολιτική κίνηση υψηλού συμβολισμού αλλά περιορισμένης πρακτικής αξίας. Πιο σημαντικό, σε ό,τι αφορά στην επιχειρησιακή δράση, ήταν το γεγονός της δημιουργίας μιας ακόμη οργάνωσης η οποία ανέλαβε άμεσα ένοπλη δράση. Το όνομα της ήταν Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Ανατολικού Τουρκεστάν (Dogu Turkistan Kurtulus Orgutu - East Turkestan Liberation Organization – ETLO) και τα επόμενα χρόνια, υπό την ηγεσία του Mehmet Emin Hazret θα γίνονταν ευρέως γνωστή εξαιτίας των δράσεων της στην Κίνα (εμπρησμοί και τρομοκρατικά χτυπήματα) και στο εξωτερικό (το 1998 δέκα μέλη της ETLO συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν τρομοκρατικό χτύπημα εναντίον κινέζων πολιτών στην Τουρκία).
Οι ενέργειες του ΕΤΙΜ και της ETLO σε συνδυασμό με την αυξανόμενη επιρροή των ισλαμιστικών κινημάτων τόσο στην Κίνα όσο και στα κράτη της Κεντρικής και Ν.Α Ασίας έδωσαν το έναυσμα στο Πεκίνο να επιδιώξει μια ευρύτερη συναίνεση σε ό,τι αφορούσε στο ζήτημα της ισλαμικής τρομοκρατίας. Το 1996 τέθηκαν τα θεμέλια του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης με βασικό στόχο την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή. Ως απάντηση το 1998 το ΕΤΙΜ διακύρηξε ότι μεταβάλει το σκοπό της οργάνωσης και δήλωσε πως πλέον θα επιδίωκε ευρύτερες συνεργασίες με όλους τους τουρκικής καταγωγής λαούς της κεντρικής Ασίας, κάτι που μεταφράστηκε ως ενίσυχση των δεσμών με συγγενικές ιδεολογικά τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν (Islamic Movement of Uzbekistan -IMU). Επιπρόσθετα μετέφερε το αρχηγείο του από την Xinjiang στο Αφγανιστάν σε περιοχή που έλεγχαν οι Ταλιμπάν. Τα προηγούμενα γεγονότα είναι ενδεικτικά της κλιμάκωσης που άρχισε να λαμβάνει χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και λίγο πριν την επίθεση της Αλ Κάιντα στις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου 2001.
Τα γεγονότα του 2001 και ότι ακολούθησε μετέβαλαν ριζικά το πρόσωπο της ισλαμικής τρομοκρατίας στην Ασία και συνεπακόλουθα του ΕΤΙΜ το οποίο από την Xinjiang θα βρισκόνταν να μάχεται υπό τις σημαίες του ISIS στην Συρία και από εκεί θα υποχωρούσε για αναδιοργάνωση στην Τουρκία μέχρι ανάληψης νέας αποστολής. Πλέον οι στόχοι δεν ήταν στην (καλά φυλασσόμενη) κινεζική ενδοχώρα αλλά παντού όπου υπήρχαν συμφέροντα του Πεκίνου.
Στο επόμενο άρθρο θα παραθέσουμε τα γνωστά στοιχεία που αφορύν στην δράση του ΕΤΙΜ στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής, τους πιθανολογούμενους δεσμούς με την Τουρκία αλλά και ορισμένες σκέψεις σχετικά με την ασφάλεια στη χώρα μας.
Φωτογραφία: ΑPImages
*Ο Ανδρέας Λιούμπας είναι Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ειδικευόμενος στην κινέζικη στρατηγική. Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Αρωγό Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
