Του Αλέξανδρου Σκούρα*
Από τον Trump και τον Milo Yiannopoulos μέχρι τα εγχώρια τρολ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της καθ' ημάς alt-right, η πολιτική ορθότητα έχει γίνει τα τελευταία χρόνια ένας εύκολος σάκος του μποξ στον πολιτικό και ευρύτερα δημόσιο διάλογο.
Η διαμάχη για την ελευθερία του λόγου και τα όριά της δεν είναι βεβαίως κάτι το νέο - ιστορικά έχει πάρει διάφορες μορφές. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η φιλελεύθερη στάση στο θέμα είναι σταθερή και ξεκάθαρη, και αποτυπώνεται με ενάργεια στην πρώτη τροπολογία του Αμερικανικού Συντάγματος: «Το Κογκρέσο δεν θα εγκρίνει νόμο (…) που θα περιορίζει την ελευθερία του λόγου ή του τύπου ή το δικαίωμα του λαού να συνέρχεται ειρηνικά και να αιτείται στην κυβέρνηση την ικανοποίηση των παραπόνων του». Έτσι απλά, ο συγγραφέας της τροπολογίας, James Madison, απαγόρευσε στο κράτος να παρεμβαίνει στην ελεύθερη έκφραση των πολιτών.
Σήμερα, υπάρχουν δύο τρόποι να δει κάποιος την πολιτική ορθότητα και τη σχέση της με την ελευθερία του λόγου. Ο πρώτος είναι αυτός της αυθόρμητης τάξης. Ως αυτόνομα μέλη μιας κοινωνίας ακολουθούμε και ζητάμε και από τους συνανθρώπους μας να ακολουθούν κι αυτοί διάφορους άγραφους κανόνες συμπεριφοράς ώστε να μπορούμε να συνυπάρχουμε αρμονικά. Ένας από αυτούς τους κανόνες είναι η ευγένεια. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτική ορθότητα είναι η εύλογη αντίδραση των μελών μιας κοινωνίας απέναντι στους αγενείς. Όταν κάποιος, για παράδειγμα, καταφεύγει σε ρατσιστικές ύβρεις, η κατάκριση και περιθωριοποίησή της συμπεριφοράς αυτής έχει στόχο την επικύρωση του κανόνα της ευγένειας και του αλληλοσεβασμού.
Υπάρχει όμως και μια άλλη, αντιφιλελεύθερη ερμηνεία της πολιτικής ορθότητας, που ζητά την επιβολή της ευγένειας από το κράτος διά του νόμου. Έτσι όμως ένας αυθόρμητος κοινωνικός έλεγχος της τήρησης των άγραφων κανόνων της καλής συμπεριφοράς γίνεται μηχανισμός εξουσιαστικής επιβολής - και οι αγενείς και οι μισαλλόδοξοι βρίσκουν μια πρώτης τάξης αφορμή να παρουσιαστούν ως διωκόμενοι αντισυστημικοί μάρτυρες, για να αυξήσουν ακόμη περισσότερο την επιρροή τους.
Μολονότι ο διακηρυκτικός στόχος στόχος των δύο προσεγγίσεων είναι ο ίδιος -η επίκριση της αγένειας και η προώθηση του αλληλοσεβασμού- οι συνέπειές τους είναι τελείως διαφορετικές. Για τους φιλελεύθερους, η σημαντική αυτή διαφορά συνοψίζεται με τον καλύτερο τρόπο στο απόφθεγμα του Τhomas Jefferson: «Προτιμώ να εκτίθεμαι στις δυσκολίες που σχετίζονται με την ύπαρξη πάρα πολλής ελευθερίας παρά σ' αυτές που σχετίζονται με την απουσία της».
Φωτογραφία: AP Images
*Ο κ. Αλέξανδρος Σκούρας είναι ο Πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών - Μάρκος Δραγούμης.
