Εάν οι δημοσκοπήσεις στη Τουρκία δείξουν ότι οδεύουμε σε οριακή αναμέτρηση, τότε μια αύξηση της έντασης στα ελληνοτουρκικά, που θα αναδεικνύει το ζήτημα της ασφάλειας σε κεντρικό διακύβευμα, δεν μπορεί να αποκλειστεί, εκτιμά ο Κώστας Υφαντής από το Πάντειο.
Έχοντας άμεση εικόνα των πολιτικών ισορροπιών στη γείτονα, αφού διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωσταντινούπολης, θεωρεί ότι κλειδί των εκλογών θα είναι η Κουρδική ψήφος, και ότι το αποτέλεσμά τους θα κριθεί εν πολλοίς από την οικονομία και τις δομικές της παθογένειες, δίχως να αποκλείει η αβεβαιότητα να πλήξει και την αγορά ακινήτων, η οποία έχει στοιχεία φούσκας.
Βλέπει ως πολύ πιθανό σενάριο, η συνεργασία των τεσσάρων κομμάτων της αντιπολίτευσης να αφαιρέσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία του ΑΚΡ, και η επόμενη ημέρα να είναι διαφορετική από τη κατάσταση του «κεντροασιατικού μοντέλου» πολιτικής κυριαρχίας που επιδιώκει ο Ερντογάν. Και ερωτηθείς για τις σχέσεις Τουρκίας- Δύσης, δεν αποκλείει μετά τις εκλογές να δούμε πολιτικές ανοιγμάτων από την Άγκυρα προς Ευρώπη και ΗΠΑ.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Πιστεύετε ότι έχει πιθανότητες η συνεργασία των τεσσάρων κομμάτων της αντιπολίτευσης στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, να απειλήσει τον Ερντογάν; Ή πρόκειται για μια συνεργασία «χαμηλού ρίσκου»;
Η συνεργασία των δυνάμεων της αντιπολίτευσης ήταν και είναι το ζητούμενο για πολλούς στην Τουρκία στα χρόνια της κυριαρχίας του AKP. Τελικά συνέβη τώρα, και υπεύθυνος είναι μάλλον ο Πρόεδρος Ερντογάν. Η συνταγματική μεταρρύθμιση καθιστά τον επόμενο Πρόεδρο πραγματικά παντοδύναμο, ιδιαίτερα αν το κόμμα από το οποίο προέρχεται απολαμβάνει την πλειοψηφία και στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση.
Η έμπνευση προήλθε από το Γαλλικό και λιγότερο από το Αμερικανικό προεδρικό σύστημα. Βεβαίως, στην περίπτωση της Τουρκίας δεν είναι καθόλου αυτονόητες οι θεσμικές εγγυήσεις που θα προστατεύσουν την Τουρκική δημοκρατία από μια διολίσθηση σε μια αυταρχική διακυβέρνηση.
Η προοπτική της απόλυτης πολιτικής ηγεμονίας του Ρ.Τ. Ερντογάν για πολλά χρόνια και κυρίως η βεβαιότητα ότι σε αυτό το διάστημα ο αυταρχισμός θα καταστεί θεσμικό χαρακτηριστικό του Τουρκικού πολιτικού συστήματος ανάγκασε την αντιπολίτευση να αναζητήσει και να βρει τρόπους συνεργασίας που αν δεν την οδηγήσει στην νίκη, κατ' ελάχιστον θα συρρικνώσει την πλειοψηφία του Προέδρου σε επίπεδα που θα σχετικοποιήσουν την νομιμοποίηση του.
Επιπλέον, είναι πολύ πιθανόν η συνεργασία να αφαιρέσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία του AKP, και η επόμενη μέρα να είναι αρκετά διαφορετική από την κατάσταση «κεντροασιατικού μοντέλου» πολιτικής κυριαρχίας που επιδιώκει ο Πρόεδρος.
- Ποια είναι ωστόσο τα «κλειδιά» στις τουρκικές εκλογές;
Το κλειδί είναι η κουρδική ψήφος. Ένα κομμάτι των κουρδικής καταγωγής Τούρκων ψηφίζει με κριτήρια όχι «εθνοτικά», και έχει στηρίξει το ΑΚP. Συντηρητικές, ισλαμικές κοινότητες που "συναντήθηκαν" με τις κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές αναφορές του Ρ.Τ. Ερντογάν.
Και υπάρχει και ένα κομμάτι που παραδοσιακά κινείται μεταξύ 8%-13%, το οποίο ψηφίζει με εθνοτικά κριτήρια, και αυτοτοποθετείται από το κέντρο ως την ριζοσπαστική βίαιη αριστερά. Αν υπήρχε τρόπος ένα κομμάτι του, να βρει την εκπροσώπηση που αναζητά στην συμμαχία της αντιπολίτευσης, τότε η τύχη της τελευταίας θα ήταν εξαιρετική. Αυτό όμως στην παρούσα συγκυρία είναι μάλλον απίθανο. Υπάρχει ένα σενάριο που λέει ότι η ισορροπία ισχύος στην Εθνοσυνέλευση θα μπορούσε να εξαρτάται από τους βουλευτές του κουρδικού κόμματος HDP αν το τελευταίο υπερβεί το όριο του 10%.
- Ας πάμε στο μέτωπο της οικονομίας. Βλέπετε τα σύννεφα πάνω από την οικονομία της Τουρκίας να προμηνύουν ένα κραχ, το οποίο θα μπορούσε να σκάσει στα χέρια του νικητή των εκλογών; Και τι θα σήμαινε μια τέτοια εξέλιξη; Το ρωτώ δεδομένου ότι η λίρα συνεχίζει τη καθοδική της πορεία, ότι πλέον όλοι οι οίκοι αξιολόγησης βαθμολογούν ως «junk» τα ομόλογα της χώρας, ενώ και ο δείκτης μεταποίησης δείχνει τάσεις ύφεσης...
Η κύρια αιτία των πρόωρων εκλογών είναι η οικονομία! Παρά τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και το γεγονός ότι κάποια από τα θεμελιώδη της τουρκικής οικονομίας παραμένουν πολύ θετικά, οι οικονομικές αδυναμίες και παθογένειες τείνουν πια να λάβουν δομικά χαρακτηριστικά.
Ο υψηλός πληθωρισμός, η σχετικά χαμηλή αποταμίευση, το αδύναμο νόμισμα και το υψηλό ιδιωτικό χρέος καθιστούν την τουρκική οικονομία ευάλωτη. Η ροή των επενδυτικών κεφαλαίων που έχει ανάγκη η Τουρκία σε ετήσια βάση έχει επιβραδυνθεί και η εσωτερική κατανάλωση δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες.
Η Κεντρική Τράπεζα πολύ απέχει από το θεωρηθεί ανεξάρτητη. Ο Πρόεδρος παρεμβαίνει πολιτικά εδώ και χρόνια και δεν επιτρέπει την άνοδο των επιτοκίων που έχει ανάγκη η τουρκική λίρα για να σταματήσει να κατρακυλά. Και το κέρδος από την αύξηση των εξαγωγών δεν είναι τέτοιο που να μπορεί να συγκρατήσει τις απώλειες. Ο άλλος κίνδυνος βεβαίως είναι ότι η αβεβαιότητα θα πλήξει την αγορά ακινήτων που σαφώς έχει στοιχεία φούσκας. Αυτό θα ήταν πράγματι καταστροφικό.
- Είναι επομένως μη αναστρέψιμη η κατάσταση;
Κοιτάξτε, το γεγονός ότι η Τουρκία έχει πια δημιουργήσει μια ισχυρή βιομηχανική βάση και διαθέτει και ένα πρωτογενή (αγροτικό) τομέα εξαιρετικά δυναμικό, σημαίνει ότι η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί αν ληφθούν έγκαιρα κάποιες γενναίες αποφάσεις, που εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε.
Μπορεί η ανάπτυξη να επιβραδυνθεί προσωρινά, αλλά αν αντιμετωπισθούν οι δεδομένες μακροοικονομικές ανισορροπίες και σε συνδυασμό με το τέλος της πολιτικής εκκρεμότητας τα πράγματα θα πάνε καλύτερα.
- Ανεξάρτητα από το τι θα γίνει στις εκλογές του Ιουνίου, βλέπετε να υπάρχει τώρα ή στο μέλλον κάποια εναλλακτική πολιτική πρόταση στη Τουρκία, απέναντι στον Ερντογάν και στο AKP;
Αν ως εναλλακτική εννοούμε κάποια πολιτική δύναμη που να μπορεί να διεκδικήσει την ηγεμονική θέση του ΑΚP, υπό τον Ρ.Τ. Ερντογάν – το τονίζω – είναι προφανές ότι δύναμη με τέτοια προοπτική δεν υπάρχει.
Δεν ξέρω τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον. Όταν ο Πρόεδρος αποφασίσει να αποσυρθεί από την πολιτική τότε όλα είναι ανοιχτά, καθώς το AKP εξελίχθηκε υπό την ηγεσία του σε ένα καθαρά προσωποπαγές κόμμα. Όλοι και όλες στηρίζουν – λατρεύουν και φοβούνται – τον Ρ.Τ. Ερντογάν.
Το AKP εξέφρασε και εκφράζει αξίες. Αλλά πολύ περισσότερο από αξίες, εκφράζει πλέον και τον πολιτικό λαϊκισμό και τον ευκαιριακό, αλλά ακραίο εθνικισμό της ηγεσίας του. Αυτή για να επιβιώσει γίνεται ολοένα και περισσότερο αυταρχική και χρειάζεται καταστάσεις ακραίας πόλωσης, προκειμένου να διατηρεί την συσπείρωση της εκλογικής της βάσης. Και κυρίως χρειάζεται εχθρούς εσωτερικούς και εξωτερικούς.
- Που βλέπετε να οδηγούνται τελικά οι σχέσεις Τουρκίας- Δύσης; Σε ολική ρήξη ή απλώς σε ένα ελεγχόμενο μέτωπο αντιπαράθεσης; Και θα μπορούσε άραγε η Ρωσία να αποτελέσει τον επόμενο στρατηγικό εταίρο της Τουρκίας;
Αυτή τη στιγμή η κατάσταση παραμένει δύσκολη. Νομίζω ότι στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου δεν θα δούμε κάποια σημαντική κίνηση από την πλευρά της Άγκυρας. Ο Πρόεδρος έχει στοχοποιήσει την Ευρώπη ως παράγοντα που δεν συμμερίζεται τις ευαισθησίες και ανάγκες της Τουρκίας και επιπλέον η ρητορική του είναι ότι η Τουρκία δεν έχει ανάγκη την Ευρώπη και την Δύση.
Η κουλτούρα του “under-dog” που τροφοδοτεί τον Τουρκικό εθνο-λαϊκισμό είναι χρήσιμη τώρα. Όμως, όλοι ξέρουν ότι η Τουρκία δεν μπορεί να βρει στρατηγικά “υποκατάστατα” στην Ρωσία ή αλλού.
Θεωρώ ότι εφόσον δεν έχουμε δραματικές εξελίξεις στην περιοχή και η γεωπολιτική κατάσταση σταθεροποιείται, ικανοποιώντας τις προτιμήσεις των περισσοτέρων παραγόντων, μετά τις εκλογές θα δούμε πολιτικές ανοιγμάτων προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Στο βαθμό που έχει ακυρωθεί οριστικά κάθε κουρδική προσδοκία στην Συρία και στο Ιράκ, τότε, η Τουρκία θα προσπαθήσει να βρει σημεία επαφής με τους παλιούς της εταίρους και συμμάχους.
- Μπορεί να υπάρξουν ζητήματα που να υπονομεύσουν αυτήν την επιδίωξη;
Βεβαίως. Όπως μια απόφαση του αμερικανικού Κογκρέσου να μπλοκάρει την πώληση των αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία, η οποία δεν είναι εξέλιξη που έχει την μονοδιάστατη ανάγνωση στην οποία προχωρούμε στην Ελλάδα.
Σίγουρα θα ήταν μια απόφαση που διευκολύνει την διατήρηση της ισορροπίας στο Αιγαίο στα σημερινά επίπεδα, αλλά ενδεχομένως να διευρύνει το χάσμα μεταξύ Τουρκίας και Δύσης. Αν η Άγκυρα τελικά υποχωρήσει στις απαιτήσεις των ΗΠΑ, τότε η πώληση θα προχωρήσει. Αν όχι, τότε η Άγκυρα θα βρεθεί ακόμη πιο κοντά στην Μόσχα, και αυτή η συμμαχία δεν είναι κάτι που θα πρέπει να ευνοούμε στην Ελλάδα.
Εκτός όμως από αυτό, υπάρχουν σημαντικότερα γεωστρατηγικά διλήμματα για την Άγκυρα και το μέλλον των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση. Μία ανάφλεξη με επίκεντρο το Ιράν που θα έβαζε το Ισραήλ και τις ΗΠΑ (και την Σαουδική Αραβία στο παρασκήνιο) απέναντι στο Ιράν θα έθετε ανυπόφορα διλήμματα στην Άγκυρα (και στη Μόσχα). Είναι ένα εφιαλτικό σενάριο που καλό είναι να παραμείνει ως τέτοιο, δηλαδή ένα σενάριο.
- Στο ζήτημα της ελληνο-τουρκικής έντασης, θα λέγατε ότι βιώνουμε τελευταίως μια ύφεση; Η' απλώς ο Ερντογάν τραβά και αφήνει το σχοινί κατά πως τον εξυπηρετεί; Το ρωτώ με την έννοια ότι ουσιαστική πρόοδο σε κάποιο από τα ανοικτά ζητήματα δεν έχουμε δει (σ.σ.: οι 2 Έλληνες στρατιωτικοί παραμένουν υπό κράτηση, οι παραβιάσεις στο Αιγαίο συνεχίζονται, κοκ).
Δεν θα μιλούσα για ύφεση, αλλά είναι γεγονός ότι καθώς η Ελλάδα δεν είναι ψηλά στην προεκλογική ατζέντα, όλων το ενδιαφέρον εστιάζεται στα πραγματικά προβλήματα. Δηλαδή στην πολιτική επιβίωση του Προέδρου, στο μέλλον της αντιπολίτευσης, και βεβαίως στην οικονομία.
Θα έλεγα ότι από την στιγμή που κλειδώνουν οι υποψηφιότητες και οριστικοποιούνται οι συμμαχίες και η προεκλογική αντιπαράθεση εξελιχθεί πλήρως, τότε θα είμαστε σε θέση να προχωρήσουμε σε μια πιο έγκυρη εκτίμηση.
Όπως έχω ξαναπεί αν οι δημοσκοπήσεις δείξουν ότι οδεύουμε σε μια οριακή αναμέτρηση, τότε μια αύξηση της έντασης που θα αναδεικνύει το ζήτημα της ασφάλειας σε κεντρικό διακύβευμα δεν μπορεί να αποκλειστεί.
