Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Οι παγκόσμιες εξελίξεις δείχνουν μια τάση ανατροπής καθιερωμένων πολιτικών και αντιλήψεων. Επίκεντρο αυτών των αντιδράσεων είναι οι αναπτυγμένες χώρες της Δύσης και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά αυτών των εξελίξεων δείχνουν έλλειψη ιδεολογικών κατευθύνσεων και ταξικού προσανατολισμού και συνείδησης. Πλούσιοι και φτωχοί εμφανίζονται να συμμαχούν σε πολιτικές που αντιτίθενται στα συμφέροντα των μεσαίων τάξεων και κάποιων κοινωνικών και εθνικών μειονοτήτων. Τα σύνορα της κοινωνικής και πολιτικής αντιπαράθεσης είναι θολά, ασταθή και ευμετάβλητα. Μπορούμε εντούτοις να χαράξουμε κάποιες γραμμές κατανόησης – όχι πάντα σταθερές ούτε και ξεκάθαρες.
Στην περίπτωση της εκλογής Trump και του Brexit κάποια συμπεράσματα βγαίνουν εύκολα. Οι ελίτ του πλούτου (μεγάλες βιομηχανίες και πρωταγωνιστές της τεχνολογικής νέας οικονομίας) φανερά τοποθετήθηκαν στο πλευρό της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Βρετανία) και των ανοιχτών αγορών της παγκοσμιοποίησης (ΗΠΑ). Την ίδια ώρα τα εργατικά στρώματα και οι εθνικές και κοινωνικές μειονότητες, ένας κόσμος δηλαδή που ευνοείται από το πολιτικό κλίμα ανοχής και πολύ-πολιτισμικότητας αλλά και από τις παροχές ενός γενναιόδωρου κοινωνικού κράτους, συμμαχεί εκλογικά με τους οικονομικά ισχυρούς. Αυτό φάνηκε στη Βρετανία από την στάση της Σκωτίας, περιοχών (των φτωχότερων) της Ουαλίας και της Β. Ιρλανδίας κι από μειονοτικές κι εργατικές γειτονιές σε παλιά βιομηχανικά κέντρα της Κεντρικής και ΒΑ Αγγλίας. Εναντίον της Ευρώπης εκδηλώθηκαν τα εύπορα κοινωνικά στρώματα συνταξιούχων, του ευημερούντος Νότου και της Αγγλίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Στις ΗΠΑ το μήνυμα προστατευτισμού κι αντίδρασης στις ανοιχτές αγορές της παγκοσμιοποίησης έγινε με προθυμία αποδεκτό από τα μεσαία στρώματα των μεσοδυτικών Πολιτειών, από την παλιά βιομηχανική ζώνη της Ανατολής κι από ξενοφοβικά μεσαία στρώματα του Νότου και της καρδιάς της 'λευκής' Αμερικής. Η πτώση του βιοτικού επιπέδου μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού έφερε κοντά τους ξενόφοβους 'κοκκινοτρίχιδες' της βαθιάς Αμερικής με τους απολυμένους εργάτες του αποβιομηχανισμένου Βορρά και της Ανατολής και τους υπερσυντηρητικούς θρησκόληπτους του Νότου. Την ίδια ώρα οι ανώτερες εισοδηματικά τάξεις, οι μορφωμένοι μεσο- και μεγαλοαστοί του Βορρά και της Ανατολής όπως και οι μεγάλες επιχειρήσεις της Δύσης, οι διάφορες μειονότητες και οι εξαρτώμενοι από δημόσιες παροχές περιθωριοποιημένοι πολίτες είδαν στην στροφή αυτή κατά της πολιτικής ορθότητας και της εξωστρεφούς ανοιχτής Αμερικής μια ασύμμετρη απειλή κατά της επιβίωσής τους. Εξ ου και ο καταληκτικός και ασυνήθιστος για Αμερική εθνικός και κοινωνικός διχασμός.
Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δημοκρατίες η αντίδραση κατά της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και η παθητική στάση των κυβερνήσεων απέναντι στον εξωτερικό οικονομικό ανταγωνισμό (βλ. Κίνα) και την μουσουλμανική μετανάστευση έχει εκθρέψει κύματα λαϊκής αντίστασης που εν πολλοίς έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται σαν εστίες αντι-ευρωπαϊσμού, πυρήνες τοπικιστικού εθνικισμού και αγκάλιασμα ακροδεξιών κινημάτων. Το παράδειγμα Fillon στη Γαλλία δείχνει όμως πως ο κόσμος κατά βάση έχει βαρεθεί την παραδοσιακή πολιτική ορθότητα και διψάει για κάτι αντισυμβατικά καινούργιο. Η στάση του εναντίον της Γαλλικής γραφειοκρατίας (θα απολύσει, υπόσχεται, 500 χιλ δημοσίους υπαλλήλους) και υπέρ της οικονομίας της αγοράς (Θατσερικές πολιτικές) ακούμπησε ευαίσθητες χορδές και τον οδήγησε αναπάντεχα να θριαμβεύσει στις εσωκομματικές εκλογές.
Οι θέσεις του Donald Trump, περισσότερο από όλους τους άλλους, αποσαφηνίζουν όμως τις διαστάσεις της ουσίας αυτών των αντι-συστεμικών πολιτικών. Με τα θετικά αλλά και τα επικίνδυνα αρνητικά τους χαρακτηριστικά. Στην θετική πλευρά είναι η απόφασή του να βρει σημεία συνεννόησης με την Ρωσία, να σταματήσει η άσκοπη πολεμική ανάμεσα στις ισχυρότερες σήμερα στρατιωτικά χώρες του πλανήτη και να απομακρυνθεί η προοπτική μιας καταστροφικής πυρηνικής σύγκρουσης. Εξ ίσου ενθαρρυντική είναι και η αποφασιστικότητά του να συντρίψει τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό και να αντιμετωπίσει κατάματα την παγκόσμια απειλή της παράνομης μετανάστευσης.
Στον εσωτερικό τομέα ενδιαφέρον έχουν οι διακηρύξεις του για μείωση φόρων και κανονιστικών διατάξεων (deregulation) που πνίγουν την οικονομική δραστηριότητα όπως και η απόφασή του να μην παρασυρθεί από την μόδα για το κλίμα (ξαφνικά ξεχάστηκε η ''υπερθέρμανση'' και όλοι ανησυχούν για το ''κλίμα'' γενικά) και να αντικρούσει γι'' αυτό που είναι - δηλαδή απόλυτη υπερβολή - τη σχετική σχεδόν θρησκευτική υστερία.
Μέχρις εδώ όμως. Μετά αρχίζουν οι αντιφατικότητες και οι αστόχαστοι κίνδυνοι. Πως θα υπάρξει συνεργασία με την Ρωσία κατά του ακραίου Ισλάμ όταν ενισχύεται η αντιπαλότητα με το Ιράν; Δίχως αυτό και τους Σιίτες μαχητές δεν πολεμιέται η Σουνιτική μουσουλμανική τρομοκρατία. Πώς θα εγερθεί το τείχος στο Μεξικό δίχως πόρους και με μείωση φόρων; Με περιορισμό της φορολογίας πως θα πραγματοποιηθούν οι υποσχέσεις για μεγάλα έργα υποδομής και ξεκίνημα νέας ανάπτυξης; Μείωση φόρων σημαίνει και μείωση κράτους. Το πρώτο δίχως το δεύτερο είναι συνταγή σίγουρου αδιεξόδου και οικονομικής καταστροφής.
Για ποιο λόγο ξιφουλκεί η ηγεσία του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου εναντίον της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου; Kλείνοντας τον κόσμο δεν μπορείς να μιλάς για ελευθερία. Ο προστατευτισμός, πέραν ορισμένων λίγων επιχειρηματιών, δεν βοηθά τον απλό κόσμο. Όλα θα ακριβύνουν. Πως θα επιβιώσουν οι εισοδηματικά αδύναμοι;
Οι Αμερικανικές επιχειρήσεις που έφυγαν στο εξωτερικό το έκαναν λόγω υψηλού - εργατικού, και όχι μόνο - κόστους και φτηνότερων πρώτων υλών. Οπως έγραψε ο Martin Wolf στους Financial Times "Οταν ένας ηγεμόνας γκρεμίζει το σύστημα που έφτιαξε δύο τινά θα συμβούν: είτε το σύστημα διαλύεται είτε ανοικοδομείται κάτω από άλλο ηγεμόνα". Το ξέσπασμα ενός διεθνούς εμπορικού πολέμου θα συσπειρώσει παλιούς συμμάχους των ΗΠΑ κοντά στην Κίνα, και θα διαβρώσει τις βάσεις του αμερικανικού καπιταλισμού.
Είναι παράδοξο ο ηγέτης της Λαϊκής Κίνας να υπεραμύνεται των ανοιχτών αγορών και του ελεύθερου εμπορίου και ο Πρόεδρος της Αμερικής να ορθώνει τείχη προστατευτισμού, παραγνωρίζοντας πως η χώρα του έγινε μεγάλη ακριβώς επειδή υπήρξε σχεδόν πάντα σε όλα ανοιχτή.
Όσοι έκλεισαν στη διάρκεια της ιστορίας τις κοινωνίες τους το πλήρωσαν πολύ ακριβά. Συνήθως με καταστροφή της οικονομίας τους. Κάποιες φορές, δυστυχώς, και με το αίμα των πολιτών τους. Ας ελπίσουμε πως ο κόσμος δεν θα αλλάξει τόσο πολύ...
