Της Νίκης Κεραμέως
Η 4η βιομηχανική επανάσταση θεωρητικά είναι το μέλλον, όμως το μέλλον είναι πλέον εδώ. Και είναι εδώ, γιατί επιτεύγματα και εικόνες που κάποτε αποτελούσαν κινηματογραφικό σενάριο ταινιών επιστημονικής φαντασίας, σήμερα είναι μέρος της καθημερινότητας και επηρεάζει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, το internet of things, το machine learning, το 3D printing, η εικονική πραγματικότητα έχουν πλέον ευρύτατες εφαρμογές στην πραγματική ζωή και μπορούν να διαμορφώσουν με εντελώς διαφορετικό τρόπο την κοινωνία, την παιδεία και την οικονομία σε σχέση με τα έως σήμερα γνωστά.
Σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, οι πληροφορίες αναπαράγονται ταχύτατα και είναι άμεσα προσβάσιμες ανά πάσα στιγμή από τον καθένα, αρκεί να διαθέτει μια αξιόπιστη σύνδεση στο διαδίκτυο. Σε αυτή την πραγματικότητα, η έμφαση μετατοπίζεται στην αποτελεσματικότερη επεξεργασία, ανάλυση και διαχείριση των μαζικών δεδομένων, με άλλα λόγια στην καλύτερη αξιοποίηση της γνώσης.
Πλέον δεν έχει τόση σημασία – όση είχε μέχρι πρότινος – η γνώση. Αυτό που πλέον είναι πιο σημαντικό είναι οι κατάλληλες δεξιότητες, τα εφόδια εκείνα που θα επιτρέψουν στη νέα γενιά να διαχειριστεί τη διαθέσιμη γνώση με τον καλύτερο τρόπο, να ξεχωρίζει την ήρα από το στάρι. Ενδεικτικό του μεγέθους των δεδομένων με τα οποία είμαστε πλέον αντιμέτωποι είναι το εξής: Από την αρχή της ζωής πάνω στη γη μέχρι πρότινος, εμείς, τα ανθρώπινα όντα, έχουμε δημιουργήσει περίπου 5 δισεκατομμύρια gigabytes δεδομένων. Το 2011, η ίδια ποσότητα δεδομένων παραγόταν σχεδόν κάθε δύο ημέρες. Το 2014 η ίδια ποσότητα δεδομένων παραγόταν περίπου κάθε 10 λεπτά.
Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, καθίσταται ολοένα και πιο σαφές ότι τα εκπαιδευτικά μας συστήματα δεν προετοιμάζουν επαρκώς τους νέους για τις ευκαιρίες που θα παρουσιάσουν οι καινοτομίες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Η εκπαιδευτική κοινότητα και οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής οφείλουν να αντιμετωπίσουν αυτό το γεγονός - ακόμη και αν αυτό σημαίνει αμφισβήτηση παραδοσιακών πρακτικών.
Έτσι, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε 3 βασικές κατευθύνσεις προσαρμογής της εκπαιδευτικής πολιτικής στα νέα δεδομένα:
1) Καλλιέργεια ήπιων και ψηφιακών δεξιοτήτων
Πριν λίγο καιρό, παρουσιάσαμε το κυβερνητικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας για την παιδεία σε όλες τις βαθμίδες. Και στο πρόγραμμα αυτό, φέρνουμε στο επίκεντρο την καλλιέργεια των λεγόμενων ήπιων δεξιοτήτων «soft skills» και των ψηφιακών δεξιοτήτων «digital skills». Όταν λέμε soft skills, εννοούμε τη δημιουργικότητα και τη διερευνητική σκέψη, την ομαδο-συνεργατική δουλειά και την ικανότητα επικοινωνίας, τη συνθετική ικανότητα και την ικανότητα διαχείρισης ερεθισμάτων και πληροφοριών, την προσαρμοστικότητα σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, τη χρήση συλλογισμών κατά την διατύπωση επιχειρημάτων. Δεξιότητες, δηλαδή, που πάντα θα αποτελούν το προνόμιο της ανθρώπινης φύσης σε σχέση με τις μηχανές, αλλά και την ειδοποιό διαφορά του ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα έμβια όντα. Κυρίες και κύριοι, οι εν λόγω δεξιότητες δεν θα μπορούν εύκολα, ούτε στο απώτερο μέλλον, να εκχωρηθούν σε μηχανές ή σε περίπλοκους αλγόριθμους.
Περαιτέρω, όμως, επειδή οι μηχανές και τα ρομπότ είναι γεγονός, είναι πολύ σημαντικό τα εκπαιδευτικά συστήματα να καλλιεργούν και τις ψηφιακές δεξιότητες «digital skills» στους νέους. Και όπως αντιλαμβάνεστε, δεν αναφερόμαστε στις γνώσεις χειρισμού ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά σε ψηφιακές δεξιότητες όπως η ψηφιακή συναισθηματική νοημοσύνη, η ψηφιακή χρήση, η ψηφιακή ασφάλεια και η ψηφιακή προστασία, τα ψηφιακά δικαιώματα, η ψηφιακή επικοινωνία και η ψηφιακή ταυτότητα.
2) Καλύτερη συσχέτιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας
Μία από τις μεγαλύτερες παθογένειες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι η αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που παράγει η εκπαιδευτική διαδικασία με αυτό που έχει ανάγκη η αγορά εργασίας. Ενδεικτικό παράδειγμα: παρά την πρόβλεψη για 750.000 κενές θέσεις εργασίας στην Ευρώπη ως το 2020 στον τομέα της πληροφορικής, και παρά την ιδιαίτερα υψηλή ζήτηση ειδικών στην Ελλάδα, στις σχολές πληροφορικής στη χώρα μας κατευθύνεται μόλις το 4% των φοιτητών.
Το ζήτημα για τους ιθύνοντες για την χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής είναι να σκεφτούμε προοπτικά, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την πρόκληση αυτή. Να σκεφτούμε δηλαδή σήμερα ποια επαγγέλματα θα υπάρχουν και θα έχουν ζήτηση το 2035! Σας φαίνεται μακριά; Δεν είναι καθόλου αν σκεφτείτε ότι το 2035 θα εισέρχονται στην αγορά εργασίας τα παιδιά που θα φοιτήσουν στην πρώτη δημοτικού τον προσεχή Σεπτέμβριο. Προφανώς, δεν είναι εύκολο να προβλέψουμε, ποια επαγγέλματα θα έχουν ζήτηση μετά από μία δεκαπενταετία, ώστε να εφοδιάσουμε τους σημερινούς μαθητές δημοτικού με τις κατάλληλες γνώσεις. Μπορούμε, όμως, και οφείλουμε, ως Πολιτεία, να τους προσφέρουμε τα κατάλληλα μαθησιακά εργαλεία και να τους καλλιεργήσουμε τις κατάλληλες δεξιότητες, ώστε να είναι σε θέση να προσαρμοστούν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον.
3) Δια βίου μάθηση και reskilling
Η τρίτη κατεύθυνση στην οποία οφείλουμε να στρέψουμε τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα είναι η δια βίου μάθηση και η ριζική επανειδίκευση σε ειδικότητες με υψηλά ποσοστά ανεργίας. Πριν από κάποια χρόνια, οι νέοι σπούδαζαν ένα επιστημονικό αντικείμενο, γίνονταν για παράδειγμα γιατροί, μηχανικοί, δικηγόροι, και αυτό ήταν το επάγγελμά τους ως το τέλος της επαγγελματικής τους ζωής. Σήμερα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Μπορεί να χρειαστεί κάποιος να αλλάξει δύο και τρία επαγγέλματα κατά τη διάρκεια της ζωής του.
*Απόσπασμα από την ομιλία της κ. Κεραμέως στο συνέδριο της Δράσης που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 12/1/2019
** Η Ν. Κεραμέως είναι βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας και υπεύθυνη Τομέα Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων
