Του καθηγητή Θανάση Διαμαντόπουλου
«Η κόλαση είναι οι άλλοι»…
Ως γνωστόν πρόκειται για μια "εμβληματική" φράση του Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Και αυτή υπήρξε μια από τις ελάχιστες, όπως ασφαλώς θα επεσήμαινε και ο Ζαν-Μισέλ Γκενασιά, διαπιστώσεις του γάλλου φιλόσοφου που δεν διαψεύστηκαν, δεν αναιρέθηκαν, δεν ακυρώθηκαν από τη ζωή: Κάθε, περισσότερο ή λιγότερο, συνεκτική κοινωνική ομάδα, μικρότερης ή μεγαλύτερης κλίμακας, είχε και έχει, εγγενώς και από το ένστικτο της αυτοπροστασίας και αυτοσυντήρησης, την τάση να αυτοπεριχαρακώνεται, να αποκλείει, να απομακρύνει, ακόμη και να απαξιώνει το διαφορετικό και το μη οικείο, το οποίο διαταράσσει τις βεβαιότητές της και νοθεύει τη συνοχή της. Ειδικά, μάλιστα, η ηθική απαξίωση του διαφορετικού συμβάλλει στην αναβάθμιση της αυτοεκτίμησης και της υπερηφάνειας του μικρόκοσμου που συγκροτεί η κάθε ομάδα, αφού, όπως με ενάργεια το διατύπωσε ο Γιόζεφ Ράτνερ, «οι άνθρωποι… ζουν από αυτή την αντιπαράταξη, όπου η αξία της εσωτερικής ομάδας αποκτιέται λαθραία από την αναξιότητα μιας εξωτερικής ομάδας».
Ως εδώ δεν υπάρχει, ενδεχομένως, τίποτε το σοκαριστικό: το οικείο και το πανομοιότυπο λειτουργούν διασφαλιστικά και καταπραϋντικά για τον καθένα, είτε ατομικά είτε ως μέλος ενός όλου.
Ακόμη περισσότερο, μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να αντλήσει και να επικαλεσθεί ιστορικά επιχειρήματα υπέρ της άποψης πως η –εθνική, γλωσσική, πολιτισμική, κοινωνική- συνοχή και ομοιογένεια ενός συνόλου μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο και την ενδυνάμωσή του. Δεν είναι, για παράδειγμα, ευαρίθμητοι οι γάλλοι ιστορικοί –μολονότι ασφαλώς δεν λείπουν και οι υποστηρικτές της αντίθετης άποψης- που αποδίδουν την ισχύ της χώρας τους κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα στην απόφαση του Λουδοβίκου του 14ου να ανακαλέσει το Έδικτο της Νάντης (με το οποίο ο παππούς του Ερρίκος ο 4ος της Ναβάρας είχε θεσμοθετήσει την ανεξιθρησκία μετά τη σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου). Απόφαση που οδήγησε στον βίαιο εκπατρισμό των γάλλων προτεσταντών –των λεγόμενων «Ουγενότων»- καθιστώντας τη χώρα του «βασιλιά-ήλιου» ένα αμιγώς και ομοιογενώς καθολικό έθνος…
Ας επισημάνουμε επίσης, άλλωστε, πως στις περισσότερες χώρες του κόσμου υπήρξαν ρεύματα, ιδεολογίες και πολιτικές δυνάμεις που τάσσονταν και μάχονταν υπέρ της εθνικής ομ(οι)ογενοποίησης και εις βάρος της διατήρησης των κάθε λογής ιδιαιτεροτήτων που εξέφραζαν ιδιοπροσωπίες εναλλακτικές και ανταγωνιστικές προς την κυρίαρχη. Μάλιστα ο Στάιν Ρόκαν θεωρεί την αντιπαράθεση Κέντρου-Περιφέρειας (όπου ως Περιφέρεια νοείται κάθε έκφραση πολιτισμικής αντικουλτούρας και κάθε κοινωνικός χώρος περιθωριοποιημένος στη διαδικασία της εθνικής ολοκλήρωσης) ως μια από τις βασικές διαιρετικές τομές, βάσει των οποίων δομήθηκαν τα κομματικά συστήματα στις περισσότερες χώρες του πλανήτη.
Αυτό, λοιπόν, που εν πολλοίς καθιστά σχεδόν πρωτόγνωρη –εκτός από πρωτόγονη- την ξενοφοβία του Τραμπ είναι το μη συγκαλυπτόμενο μίσος, η απροκάλυπτη έχθρα, η διωκτική βιαιότητα με την οποία εκδηλώνεται έναντι των άλλων. Κάθε σύγκλιση, εναρμόνιση, κάθε προσανατολισμός προς κοινή πορεία απαξιώνεται –ακόμη και ηθικά- ακόμη και αν εκδηλώνεται «ωκεανούς μακριά», για παράδειγμα σε άλλη ήπειρο! Υπό μια έννοια ενδεχομένως, ως κινητήρια δύναμη, υπερβαίνει ακόμη και το μίσος του Αδόλφου προς τους Εβραίους, αφού αυτό στρεφόταν εναντίον μόνο μιας φυλής. Και δεν δείχνει να θέλει απλά να «προφυλάξει» τον λαό «του» από τις επαφές με άλλους, δείχνει να θέλει να τον μάθει να τους μισεί…
Τούτων συνεκτιμεμώμενων, επομένως, θα μπορούσε κανείς να καταλήξει στο συμπέρασμα πως το φαινόμενο Τραμπ είναι λιγότερο ερμηνεύσιμο με πολιτικά, οικονομικά ή κοινωνικά κριτήρια (σε πολύ μικρό βαθμό, άλλωστε, η ξενοφοβία του επιδιώκεται, έστω και προσχηματικά, να συνδεθεί με κάποιου είδους οικονομικό ορθολογισμό) και περισσότερο συναρτάται με ψυχολογικά/ψυχαναλυτικά χαρακτηριστικά ενός ηγέτη και ενός τύπου οπαδού, κάτι που προκαλεί πρόσθετο τρόμο… Ιδιαίτερα αν αναλογισθεί κανείς πως οσάκις αναδείχθησαν ηγέτες μεγάλων δυνάμεων με τέτοια κριτήρια και χαρακτηριστικά, αυτό σπανίως υπήρξε ανώδυνο συνολικά για την ανθρωπότητα…
