Του Δημήτρη Χριστοδουλάκη*
Στο δικό μου το μυαλό δεν υπάρχει αμφιβολία πως η σημερινή κυβέρνηση έχει αποτύχει σε σχεδόν σε όλες τις προσπάθειες της. Δεν χρειάζεται να απαριθμήσω ξανά τις αποτυχίες της και να γίνω κουραστικός. Για να διαβάζετε αυτή την ιστοσελίδα, μάλλον θα με καταλαβαίνετε.
Παρόλα αυτά, όποτε έχω κουβεντιάσει με κάποιο στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, η εικόνα που εισέπραξα ήταν εντελώς διαφορετική. Ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι μου έλεγαν ψέματα όταν επέμεναν πως το κυβερνητικό σχήμα, παρά τις αντιξοότητες, έχει να επιδείξει ένα γενικά θετικό έργο.
Παρότι η εύκολη απάντηση θα ήταν να τους χαρακτηρίσω όλους απατεώνες ή άμυαλους, δεν θα το κάνω γιατί δεν το πιστεύω. Τα ίδια αντανακλαστικά ωστόσο βλέπω να έχει και η κοινωνία γενικότερα. Δεν παραδέχεται τα λάθη της και συνήθως επιμένει πως το λάθος είναι η σωστότερη επιλογή. Πάρτε για παράδειγμα μία πρόσφατη έρευνα κοινού, που αποκάλυψε ότι το 80% όσων ψήφισαν ΟΧΙ στο δημοψήφισμα, δεν το μετάνιωσαν. Ακόμα αναρωτιέμαι τί ακριβώς δεν μετάνιωσαν…
Έψαξα λοιπόν στη επιστήμη της ψυχολογίας για να βρω απαντήσεις και βρήκα τρεις θεωρίες που ίσως θα μπορούσαν να φωτίσουν την κατάσταση.
Η πρώτη έχει να κάνει με το φαινόμενο «Dunning-Kruger». Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι που γνωρίζουν λίγα για ένα συγκεκριμένο θέμα πιστεύουν πως έχουν περισσότερες γνώσεις από ανθρώπους που γνωρίζουν πολύ περισσότερα. Ο Dunning και ο Kruger του Cornell University, που κέρδισαν το βραβείο Ig Nobel του 2000 για την μελέτη τους, υπέθεσαν ότι για μια χαρακτηριστική δεξιότητα που μπορεί να κατέχουν οι άνθρωποι σε μικρό ή μεγάλο βαθμό:
- Τα ανίκανα άτομα τείνουν να υπερτιμούν το επίπεδο της ικανότητάς τους
- Τα ανίκανα άτομα δεν αναγνωρίζουν την πραγματική ικανότητα των άλλων ατόμων
- Τα ανίκανα άτομα δεν αναγνωρίζουν το μέγεθος της ανικανότητάς τους
- Εάν εκπαιδευτούν ώστε να βελτιώσουν ουσιαστικά το επίπεδο ικανότητάς τους, αυτά τα άτομα αναγνωρίζουν και παραδέχονται την προηγούμενη έλλειψη ικανότητάς τους.
Τα αποτελέσματα των τεστ στους τομείς των γραμματικών δεξιοτήτων, της λογικής και του χιούμορ, σε φοιτητές του Cornell University υποστήριξαν τις υποθέσεις τους, ενώ έδειξαν παράλληλα ότι τα άτομα με πραγματικές ικανότητες τείνουν να υποτιμούν το επίπεδο των δεξιοτήτων τους.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποθέσουμε πως η αριστερά στην Ελλάδα πάσχει από το σύνδρομο Dunning-Kruger. Αυτό βέβαια θα προϋπέθετε ότι οι αριστεροί είναι στο σύνολο τους ανίκανοι. Δεν είναι όμως έτσι. Δεν είναι όλοι οι αριστεροί ανίκανοι. Την περίοδο προ της μεταπολίτευσης, που οι πόρτες του δημοσίου ήταν κλειστές στους αριστερούς, εκείνοι αναγκάζονταν να αναζητήσουν την τύχη τους στον ιδιωτικό τομέα και έτσι κάποιοι από τους πιο προκομμένους επιχειρηματίες και βιομήχανους του περασμένου αιώνα ήταν αριστεροί.
Οπότε όσο δελεαστικό και αν είναι να αποδώσω την συμπεριφορά των αριστερών στο φαινόμενο «Dunning-Kruger», δεν πρέπει να το κάνω.
Μία δεύτερη θεωρία που θα μπορούσε να εξεταστεί αφορά το φαινόμενο της Lake Wobegon, από την φανταστική πόλη Λέικ Γουόμπιγκον, που έχει επινοήσει ο συγγραφέας Γκάρισον Κίλορ όπου όλες οι γυναίκες είναι δυνατές, όλοι οι άντρες είναι ωραίοι και όλα τα παιδιά είναι ξεχωριστά. Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι τείνουν να υπερτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματά τους σε σχέση με αυτά των άλλων. Πράγματι, μελέτες και πειράματα έχουν δείξει επανειλημμένως ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν ιδιότητες ή γνωρίσματα που είναι καλύτερα ή πιο επιθυμητά από αυτά του μέσου όρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι μαθητές ενός γυμνασίου που συμμετείχαν σε μια σχετική έρευνα, και μόνο το 2% των μαθητών ανέφεραν ότι θεωρούσαν τους εαυτούς τους κάτω από το μέσο όρο στην ικανότητα ηγεσίας.
Παρότι δεν απορρίπτω ασυζητητί τον συσχετισμό του παραπάνω φαινομένου με την συμπεριφορά των αριστερών, δεν μπορώ να μην επισημάνω πως δεν έχω καμία ένδειξη ότι στο σχολείο που διεξήχθη η έρευνα, οι μαθητές ήταν αριστεροί σε ποσοστό 98%.
Η τελευταία και ίσως πιο ρεαλιστική θεωρία έχει να κάνει με τον ναρκισσισμό. Μια κεντρική πτυχή του ναρκισσισμού είναι η μεγαλοπρέπεια. Δηλαδή, οι ναρκισσιστές τείνουν να σκέφτονται ιδιαίτερα για τον εαυτό τους. Συγκεκριμένα, τείνουν να έχουν μια θετική άποψη για τον εαυτό τους σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους. Για να είμαστε δίκαιοι, σχεδόν όλοι έχουν μια λογικά θετική άποψη για τον εαυτό τους. Αυτό έχει αποδειχτεί και από το φαινόμενο "Lake Wobegon" που ανέφερα παραπάνω.
Ένα κεντρικό ερώτημα σχετικά με τον ναρκισσισμό, είναι αν αυτή η τάση να ενισχύεται η άποψη κάποιου για τον εαυτό ισχύει για κάθε ναρκισσιστή. Ένα papper της Emily Grijalva και του Luyao Zhang στο τεύχος του Ιανουαρίου 2016 του περιοδικού «Personality and Social Psychology Bulletin», διερεύνησε αυτό το ζήτημα. Οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μετα-ανάλυση πολλών μελετών σχετικά με τον βαθμό ναρκισσισμού των ανθρώπων και την τάση τους να ενισχύουν την άποψή τους για τον εαυτό τους.
Πριν προχωρήσω στα αποτελέσματα της μετα-ανάλυσης, σας προτρέπω για το υπόλοιπο της ανάγνωσης, να αντικαταστήσετε την λέξη «ναρκισσιστής» με το «αριστερός» και θα εκπλαγείτε…
Τα αποτελέσματα της μετα-ανάλυσης φανέρωσαν την τάση των ναρκισσιστών να έχουν μια ενισχυμένη άποψη για τον εαυτό τους. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ναρκισσιστές ήταν ιδιαίτερα πιθανό να υπερτιμούν τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά που αντικατοπτρίζουν την ικανότητά τους να επηρεάζουν τον κόσμο. Έτσι, οι ναρκισσιστές αισθάνονται ότι είναι πιο αλαζονικοί, εξωστρεφείς, ειλικρινείς και ανοιχτοί από ό, τι στη πραγματικότητα είναι ή έστω από ότι άλλοι άνθρωποι πιστεύουν για εκείνους. Θεωρούν επίσης ότι είναι πιο έξυπνοι, καλύτεροι ηγέτες και σωματικά ελκυστικότεροι από ό,τι άλλοι θεωρούν πως είναι. Εκείνο το χαρακτηριστικό της προσωπικότητας τους, για το οποίο δεν είχαν ωστόσο μεγάλη εκτίμηση, είναι η ικανότητα να αποτελέσουν μέλη μίας κοινότητας. Δηλαδή οι ναρκισσιστές έχουν διασπαστικές τάσεις στην κοινωνία. Για σκεφτείτε το λίγο αυτό το τελευταίο και θυμηθείτε το ανέκδοτο που κυκλοφορεί στους κόλπους των αριστερών που λέει πως ένας αριστερός κάνει παρέμβαση, δύο οργάνωση, τρεις κίνημα και τέσσερεις διάσπαση ή το άλλο που λέει πως ο τελευταίος αριστερός πέθανε αφού διασπάστηκε με τον εαυτό του, τον διέγραψε και αυτοκτόνησε.
Τέλος, η μετα-μελέτη αποφάνθηκε πως οι ναρκισσιστές φουσκώνουν την άποψή τους για τον εαυτό τους ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή τους. Αυτό σημαίνει ότι οι ναρκισσιστές τείνουν να πιστεύουν πως έχουν μια υπερμεγέθη επίδραση στον κόσμο γύρω τους. Και τώρα πείτε μου εάν αυτό το «ψηφίστε μας για να αλλάξουμε τον κόσμο» ή το «εμείς θα βαράμε τα νταούλια και οι άλλοι θα χορεύουν», δεν είναι ναρκισσισμός…
Φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω, πως η πολιτική θεώρηση της αριστεράς, έχει εμποτιστεί με το μικρόβιο του ναρκισσισμού. Οι αριστεροί λοιπόν είναι πολιτικοί ναρκισσιστές.
Η παραπάνω θεώρηση ωστόσο θα έστεκε μόνο εάν ο ναρκισσισμός ήταν επίκτητο και όχι έμφυτο χαρακτηριστικό. Γιατί αριστερός γίνεσαι και δεν γεννιέσαι, όπως έχει αποδείξει η ιστορία. Οι επιστήμονες λοιπόν λένε πως ο ναρκισσισμός είναι ένα από αυτά τα γνωρίσματα που φαίνεται να προγραμματίζεται στο ρεπερτόριο συμπεριφοράς ενός ατόμου μετά τη γέννηση και όχι πριν.
Το καλύτερο το κράτησα για το τέλος. Σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας λοιπόν, οι ναρκισσιστές, κατηγορούν πάντα για τις αποτυχημένες ενέργειές τους τα άλλα άτομα βρίσκοντας πάντοτε ρομαντικές δικαιολογίες για τον εαυτό τους. Ο κύκλος των αποτυχιών τους χρησιμοποιείται ως απόδειξη της ανωτερότητάς τους και της κατωτερότητας των εταίρων τους.
Αυτά τα λένε οι επιστήμονες για τους ναρκισσιστές!
Φαίνεται λοιπόν πως η αριστερή πολιτική θεώρηση, βρίθει από ναρκισσισμό και οι εκφραστές της, είναι πολιτικοί νάρκισσοι. Ίσως αυτή η ιδιόμορφη σχέση ναρκισσισμού και αριστεράς να εξηγεί και την τάση των καλλιτεχνών προς της αριστερά, καθότι οι καλλιτέχνες είναι στην πλειοψηφία τους νάρκισσοι. Μία πρόσφατη μάλιστα δημοσίευση στο «European Journal of Finance» του καθηγητή του πανεπιστημίου της Φλόριντα Yi Zhou, καταλήγει στο συμπέρασμα πως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες είναι πάντοτε και μεγάλοι νάρκισσοι.
Καταλήγοντας, θα ήθελα σε περίπτωση που το άρθρο αυτό διαβαστεί από κάποιον αριστερό, να του ζητήσω να μην συγχυστεί γιατί παρότι φαίνεται να τον αποκαλώ πολιτικό νάρκισσο, στην πραγματικότητα μπορεί και να τον λέω απλά καλλιτέχνη…
* Ο κ. Δημήτρης Χριστοδουλάκης είναι Μαθηματικός, MSc Information Systems.
