«Η Ευρώπη διατρέχει έναν θανάσιμο κίνδυνο, με την έλλειψη αλληλεγγύης», μήνυσε - με αφορμή την πανδημία - ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ. Ο 94χρονος, μεγάλος υπέρμαχος της ενωμένης Ευρώπης, μιλάει σπάνια πια. Ωστόσο, μετά το Συμβούλιο που ανέδειξε διαφορές Βορρά – Νότου, έκρινε σκόπιμο να παρέμβει: για το πολιτικό «μικρόβιο» που απειλεί και πάλι, εκθεμελιώνοντας βασικές αρχές και αξίες της Ε.Ε – από τη διαφύλαξη της ισότιμης πρόσβασης στη δημόσια υγεία ως την προστασία ατομικών ελευθεριών.
Στον αντίποδα, πολλοί εξ όσων μιλούν σήμερα στο όνομα της, μόνο υπερασπιστές της δεν αποτελούν. Βουτηγμένοι στην απερίγραπτη γραφειοκρατική συλλογιστική τους, και επικαλούμενοι τη νομιμότητα των Συνθηκών, φαίνονται κατώτεροι των περιστάσεων και ανήμποροι να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, ευθέως ανάλογες με την ένταση της κρίσης.
Ποιος πολίτης, και γιατί, να δείξει κατανόηση για το γεγονός ότι στην Ένωση των 500 εκατομμυρίων κατοίκων, δεν υπήρχαν στρατηγικά αποθέματα σε μάσκες και αναπνευστήρες, αλλά και ικανός αριθμός εταιρειών, να τις παραγάγουν εγκαίρως; Ποιος να πεισθεί ότι η προσφορότερη λύση ήταν μια λύση της τελευταίας στιγμής; Μόλις στις 19 Μαρτίου η Κομισιόν αποφάσισε να δημιουργήσει στρατηγικό απόθεμα rescEU - ένα κοινό ευρωπαϊκό απόθεμα - ιατρικού εξοπλισμού έκτακτης ανάγκης…
Είναι βέβαιο ότι η πολιτική διάσταση της επιδημίας δε θα αφήσει αλώβητη την Ευρώπη, η Γηραιά Ήπειρος θα μετρήσει τις δυνάμεις της στο τέλος αυτής της οδυνηρής περιπέτειας με τον ιό. Ισχνότερες, διασκορπισμένες, χωρίς πειθώ. Η Ευρώπη των λαών δεν είναι εδώ. Και το χειρότερο; Οπλίζει με επιχειρήματα τους πολιτικούς της αντιπάλους, διαβρώνοντας τα ευγενή της ιδεώδη.
Τα σημάδια είναι ήδη ορατά. Καθώς η διαχείριση της κρίσης τροφοδότησε εκ νέου τη δυσαρέσκεια κατά των Βρυξελλών, πληττόμενα κράτη – μέλη στράφηκαν σε χώρες όπως η Κίνα, με πρακτικές, κάθε άλλο παρά διαφανείς και δημοκρατικές.
Σα να μην έφθανε το φαινόμενο της εξάρτησης σε βιομηχανικό επίπεδο από το Πεκίνο (με όλα τα γνωστά συμπαρομαρτούντα, αύξηση της ανεργίας στην Ευρώπη, τεχνολογική εξάρτηση - τεχνολογία 5G, μπαταρίες, σπάνιες γαίες), ήλθε η πανδημία για να θυμίσει ότι η Κίνα συνιστά τον βασικό προμηθευτή - σε ποσοστό 60%-80% - πρώτων υλών για την παγκόσμια φαρμακοβιομηχανία. Για να καταδείξει τα όρια του σημερινού μοντέλου.
Στο σημείο αυτό, προβάλλει η ιδέα της αναγέννησης της ευρωπαϊκής παραγωγής, και δη της ελληνικής, σε στρατηγικούς τομείς. Μέσα από τα δεδομένα της πανδημίας και των συνεπειών της, χωρίς φοβική σχέση με όρους του παρελθόντος,
η ιδιότυπη αυτή περίοδος μπορεί να γίνει αφετηρία για την επαναδιατύπωση της έννοιας «οικονομική ανεξαρτησία», με όρους παραγωγής αυτή τη φορά.
Ίσως διόλου τυχαία, στην κινεζική γλώσσα η λέξη κρίση απαρτίζεται από δύο ιδεογράμματα, που σηματοδοτούν τον κίνδυνο και την ευκαιρία. Τώρα είναι η κρίση, τώρα και η ευκαιρία. Το timing για τη μετεξέλιξη του πρώτου στη δεύτερη. Η τέλεια στιγμή, για να τεθούν ζητήματα διαχείρισης και στρατηγικής.
Το ευρωπαϊκό πλαίσιο, που ανακοίνωσε η Ούρσουλα φον Ντερ Λάιεν πριν από λίγες εβδομάδες, σαφώς και χρειάζεται εξειδίκευση, δεν παύει ωστόσο να συνιστά ευκαιρία για την Ευρώπη και την Ελλάδα. Θα ήταν λάθος να σταθούμε συνεπώς μόνο στην παραδοχή για την έλλειψη συνοχής και αλληλεγγύης, και να μην εξετάσουμε τις πολύτιμες ευκαιρίες που προσφέρει.
«Καινοτομία» είναι η λέξη κλειδί, τόσο στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε το μέλλον, όσο και στον τρόπο που το χρηματοδοτούμε. Και όραμα μας, ένα
οικολογικό και κοινωνικό «Made in Greece». Ίσως δεν υπάρξει προσφορότερη στιγμή για την ελληνική ταμπέλα, και τη θεμελίωση ενός - ας μου επιτραπεί ο όρος - βιομηχανικού πατριωτισμού σε τομείς νευραλγικούς.
Η καταπολέμηση της ανεργίας, με παράλληλη ανάπτυξη της παραγωγής και βιομηχανικής δραστηριότητας στη χώρα, μπορεί να φέρει στο προσκήνιο νέες εταιρείες που έχουν ανάγκη δυναμικής στήριξης από την Πολιτεία και τους πολίτες. Η παραγωγή κοντά στον τόπο κατανάλωσης μπορεί να γίνει το κυρίαρχο μοντέλο ανασυγκρότησης, συνολικά της εθνικής παραγωγής, με υψηλά ποιοτικά στάνταρτ. Στόχος πρέπει να είναι η εκβιομηχάνιση της χώρας να συνδέεται με την ενισχυμένη τοπική κατανάλωση, και πίσω από αυτή με μια νέα γενιά καταναλωτών, ευαισθητοποιημένων απέναντι στο Περιβάλλον.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η Ελλάδα αναδεικνύει σε βασικές προτεραιότητες της την προστασία των παραδοσιακών παραγωγών στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, με έμφαση στην αγροτική τεχνολογία, την τεχνολογία τροφίμων (λειτουργικά τρόφιμα), αλλά και παράπλευρες τεχνολογίες, σχετικές με την ασφάλεια τροφίμων, την υγεία, τις μεταφορές, την κοινωνική δικτύωση.
Δεν υπάρχουν, ασφαλώς, στεγανά. Η Εκπαίδευση αποτελεί ακόμη ένα πεδίο, εντός του οποίου θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν πλείστες όσες ιδέες και λύσεις. Η «εκπαίδευση εξ αποστάσεως» έχει δημιουργήσει ήδη τη βάση για τη σχεδίαση μαθημάτων που έχουν τη δυνατότητα να γίνουν ανάρπαστα, πχ. για τον αρχαίο ελληνικό Πολιτισμό, στο εξωτερικό. Παρέχει εξάλλου μια θαυμάσια ευκαιρία για υψηλότερο επίπεδο δωρεάν παιδείας : διασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση φοιτητών σε μαθήματα πέρα από γεωγραφικές συντεταγμένες και Πανεπιστήμια, καλλιεργεί ευγενή ανταγωνισμό ανάμεσα σε πανεπιστημιακούς. Σε κάθε περίπτωση, η ψηφιακή τεχνολογία - περιλαμβανομένων της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Τεχνολογίας Κατανεμημένης Εγγραφής - δημιουργεί το υπόβαθρο για νέα προϊόντα, για τη μετάλλαξη της αγοράς εργασίας, την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, χωρίς υπερβολή της ποιότητας της ίδιας της Δημοκρατίας.
Η κρίση της πανδημίας δείχνει έναν καινούργιο δρόμο. Η Ελλάδα καλείται να σεβαστεί το πολιτισμικό της DNA, αυτό της ευελιξίας, της προσαρμογής στο νέο, και να τον ακολουθήσει. Δεν στέκει άλλωστε σε κενό. Το κράτος έχει επιδείξει σοβαρά αντανακλαστικά, δείχνει έτοιμο να αντιμετωπίσει μεγάλες προκλήσεις. Το τίμημα της περιφρόνησης στα θεσμικά του όργανα έχει καταβληθεί, οι πολίτες θεμελιώνουν νέα και υγιέστερη σχέση μαζί του. Θα στηρίξουν τολμηρές πολιτικές, θα εφαρμόσουν ευφάνταστες στρατηγικές. Ίσως έχουμε μπροστά μας το καλύτερο σκηνικό που είχαμε ποτέ φανταστεί για έναν προοδευτικό καπιταλισμό, νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ της αγοράς, του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών.
*Ο κ. Ξενοφών Κροκίδης είναι Δρ. Φυσικής, Ιδρυτής και Δ/νων σύμβουλος της εταιρείας SCIENOMICS
