Ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν πολλοί για τον 97χρονο πολιτικό Henry Kissinger, ο ακαδημαϊκός Κίσινγκερ ήταν και παραμένει ένα από τα λαμπρότερα μυαλά της μεταπολεμικής διεθνολογικής σκέψης. [1]
Απαλλαγμένος από μαθηματικής λογικής αναλύσεις, όπως αυτές των νέο-ρεαλιστών, εκείνος έδωσε έμφαση στην Ιστορία, ως το εργαλείο που οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα. Από πρωτοετής φοιτητής ακόμη, έκανε συνεχώς αναφορές στον Θουκυδίδη, ισχυριζόμενος με πάθος ότι όσο δεν αλλάζει η ανθρώπινη φύση, το ιστορικό παρελθόν θα ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό το παρόν και το μέλλον των διεθνών σχέσεων. [2]
Η διδακτορική του διατριβή, υπό την επίβλεψη του μέντορά του William Yandell Elliott, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ακαδημαϊκά έργα του 20ου αιώνα, και παρουσιάζει ξεχωριστό ελληνικό ενδιαφέρον. [3] Αναφέρεται στο πως ο αγώνας εθνικής ανεξαρτησίας των Ελλήνων το 1821, ανέτρεψε στην πράξη τη Συνεννόηση των Μεγάλων Δυνάμεων, μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων (Συνέδριο της Βιέννης, 1815).
Το συμπέρασμά του και συνάμα ο φόβος που εκφράζει ο Κίσινγκερ στο έργο του, ήταν ότι οι αναθεωρητικοί Έλληνες του ‘21, καταφέρνοντας να πείσουν τους Βρετανούς ότι μια «ανεξάρτητη» από τους Οθωμανούς Ελλάδα ήταν προς το συμφέρον τους, ουσιαστικά διαμόρφωσαν το περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου και ξαναέγραψαν την διεθνοπολιτική ατζέντα, κόντρα στις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης και με τρόπο τέτοιο που οδήγησαν έναν αιώνα αργότερα στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (αφού προηγήθηκε η, σιωπηρή ακόμη τότε, άνοδος της Αμερικανικής ισχύος, ο ανταγωνισμός των Ευρωπαϊκών δυνάμεων για σφαίρες επιρροής στην Αφρική και φυσικά ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος). Η όρεξη όμως των μεγάλων δυνάμεων για γεω-στρατηγικά κέρδη έναντι της ισορροπίας του 1815, είχε ήδη ανοίξει από τους Έλληνες…
Οι Έλληνες του ’21 είχαν καταφέρει το αδιανόητο! Είχαν καταφέρει να πείσουν μια από τις σημαντικότερες δυνάμεις της εποχής, τη Βρετανία, να διαφοροποιηθεί από την Τάξη Πραγμάτων του 1815, να την καταστρατηγήσουν και να ανατρέψουν σε βάθος χρόνου την (ωραία, σύμφωνα με τον Κίσινγκερ) ισορροπία που είχε διαμορφωθεί για τον κεντρικό έλεγχο του παγκόσμιου συστήματος και την αποφυγή ανεπιθύμητων εκπλήξεων…
Η αποκατάσταση της Τάξης…
Πολλές φορές οι υποθέσεις εργασίας της ακαδημαϊκής μας νιότης στοιχειώνουν τον τρόπο σκέψης μας στην εφαρμοσμένη πολιτική. Από αυτή την παγίδα δεν κατάφερε να ξεφύγει ούτε ο Κίσινγκερ.
Αν τον ερμηνεύω σωστά, στόχος του Κίσινγκερ σε όλη την ακαδημαϊκή και πολιτική του πορεία ήταν και παραμένει η αποκατάσταση της διασαλευθείσης Τάξης Πραγμάτων του 1815, προσαρμοσμένης στα δεδομένα του μεταπολεμικού κόσμου.
Το παγκόσμιο σύστημα να παραμείνει σταθερό αλλά όχι στατικό, ωστόσο κεντρικά ελεγχόμενο, μέσα από τη Συνεννόηση των μεγάλων δυνάμεων σε μια νέα ισορροπία που θα περιλαμβάνει τις παραδοσιακές ιστορικά μεγάλες δυνάμεις μαζί με τα κράτη που εμφανίζουν δυναμική και προοπτικές εξέλιξης.
Η ενόραση Κίσινγκερ για τον κόσμο αποτελεί τουλάχιστο από τις αρχές της νέας χιλιετίας το ιδεολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κινούνται παγκοσμίως οι διεθνείς σχέσεις.
Ιδιαίτερη θέση φαίνεται να επιφυλάσσεται για την Τουρκία, ως κληρονόμου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και σημαντικού παράγοντα της Συνεννόησης του 1815, που υπονομεύθηκε από τους αναθεωρητικούς Έλληνες του ‘21 και τους φιλόδοξους Βρετανούς που κατάλαβαν γρήγορα την ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν στις αρχές του 19ου αιώνα.
Σήμερα, η αποκατάσταση της τάξης αναπόδραστα περιλαμβάνει και την Τουρκία ως ανεξάρτητη περιφερειακή δύναμη, που θα δίνει λόγο μόνο στους υπόλοιπους Μεγάλους της νέας Συνεννόησης.
Υπό το παραπάνω πρίσμα, ερμηνεύεται απόλυτα η σχέση του τούρκου προέδρου με τον αμερικανό, το ρώσο και τον κινέζο ομόλογό του, η ελευθερία κινήσεων που απολαμβάνει στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μεσοποταμία, οι σχέσεις του με τα ευρωπαϊκά κράτη, και τέλος, η ελληνική υποχωρητική στάση απέναντι στο συνεχές τουρκικό μπούλινγκ…
Ενδεχομένως στη λογική ενός διεθνοπολιτικού counterfactual, η Συνθήκη της Λωζάννης να αποτελεί παρένθεση και παραφωνία στην κανονικότητα που συμφωνήθηκε το 1815 και να έχει συμφωνηθεί (άραγε εν αγνοία μας;) μια νέα κανονικότητα – ένα 1815 (ΙΙ) – προσαρμοσμένο στα δεδομένα του πρώτου μισού του 21ου αιώνα…
Όπως ισχυρίζεται και ο Κίσινγκερ, μέλλον έχει όποιος είναι σε θέση να διαμορφώνει τις συνθήκες γύρω του, αντίθετα η αδυναμία διαμόρφωσης των συνθηκών είναι το πρώτο σύμπτωμα της παρακμής [4].
Τον αναθεωρητισμό των Ελλήνων του ’21, που ανέτρεψαν το 1815 (Ι) και διαμόρφωσαν τις συνθήκες στο περιφερειακό περιβάλλον, τον πολεμά σήμερα η Τουρκία με νέο αναθεωρητισμό που αποσκοπεί στην επαναφορά του συστήματος σε ένα 1815 (ΙΙ).
Ο φόβος του Κίσινγκερ παραμένει…
Παρά τις προσπάθειες για την επαναφορά του παγκόσμιου συστήματος σε ένα 1815 (ΙΙ), ο φόβος του Κίσινγκερ παραμένει επίκαιρος…
Αν οι Έλληνες κάνουν πάλι την έκπληξη και βρεθεί παράλληλα μια ικανή μεγάλη δύναμη να στηρίξει ένα καλοδουλεμένο αναθεωρητικό σχέδιο, κόντρα στον νέο-Οθωμανικό αναθεωρητισμό, ποιο θα είναι το πλάνο Β της παγκόσμιας Συνεννόησης;
Απάντηση δεν έχω στο ερώτημα και μάλλον η πρόσφατη παραδοχή αποτυχίας από τον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας της χώρας μας δίνει ελάχιστες πιθανότητες σε μια ελληνική «έκπληξη», αντίθετα προϊδεάζει για το κλίμα παρακμής, αλλά νομίζω ότι αξίζει να δούμε τα πράγματα υπό το πρίσμα που περιγράφεται παραπάνω, να προβληματιστούμε και να σκεφτούμε δημιουργικά, όπως σκέφτηκαν οι κουρσάροι πρόγονοι μας του ’21…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης, είναι Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής
[1] Γεννημένος στις 27 Μαΐου του 1923
[2] “[Kissinger] argued forcefully for the abiding importance of history. Quoting Thucydides, he asserted that the present, while never repeating the past exactly, must inevitably resemble it. Hence, so must the future… One should study history in order to see why nations and men succeeded and why they failed”. Από λόγια του συμφοιτητή του, John Stoessinger, για τις συζητήσεις του με τον Κίσινγκερ στα φοιτητικά τους χρόνια στο Harvard. Βλέπε: Niall Ferguson (2016), Kissinger (London: Penguin Press), p. 27
[3] Henry A. Kissinger (1957), A World Restored: Metternich, Castlereach and the Problems of Peace, 1812-22 (Boston: Houghton Mifflin Co)
[4] Kissinger argued that “the collapse of nations is due to internal rigidity coupled with a decline in the ability, both moral and physical, to shape surrounding circumstances”. Henry A. Kissinger (1961), The Necessity for Choice: Prospects of American Foreign Policy (New York: Harper & Brothers), pp. 303, 308
