Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος διατηρεί 70 χρόνια περίπου χρόνια μετά, υψηλό το ενδιαφέρον του στην ελληνική κοινή γνώμη και μάλιστα σήμερα καθόσον συνδέεται και με το Μακεδονικό ζήτημα που δημιούργησε ο Τίτο και την στάση του ΚΚΕ και του τότε ηγέτη του Νίκου Ζαχαριάδη. Η παρούσα συνέντευξη αυτή αναδεικνύει τα βασικά ζητήματα που ο συγγραφέας Δρ. Σπυρίδων Πλακούδας πραγματεύεται στο βιβλίο αυτό και που περισσότερο από ποτέ έχει έντονο σημερινό ενδιαφέρον.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Λουκόπουλο
- Το νέο βιβλίο σας αφορά τον Εμφύλιο Πόλεμο μεταξύ 1946 και 1949. Γιατί επιλέξατε το θέμα αυτό; Γιατί κάποιος να μελετήσει τον Εμφύλιο;
Ως μεταπτυχιακός φοιτητής στην Βρετανία προ ετών, διαπίστωσα πως ο Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949) κατείχε μια περίοπτη θέση στην ιστοριογραφία περί Ψυχρού Πολέμου. Ως υποψήφιος διδάκτωρ αποφάσισα να ερευνήσω εις βάθος το θέμα και ανακάλυψα, προς έκπληξίν μου, τις «πρωτιές» αυτής της ενδοκρατικής σύγκρουσης στην παγκόσμια (!!!) ιστορία!
Πρώτον, ο Εμφύλιος Πόλεμος αποτελεί μία εκ των σπανιότερων στη σύγχρονη ιστορία περιπτώσεων οριστικής ήττας ενός αντάρτικου – και μάλιστα εντός μόλις4 ετών! Ενδεικτικώς, χρονική διάρκεια των ανταρτοπολέμων υπολογίζεται σε έτη (αν όχι δεκαετίες) καθόσον η στρατιωτική ήττα των ανταρτών δεν αρκεί για την οριστική ειρήνευση μιας χώρας· τρανό παράδειγμα το PKK στην Τουρκία που διεξάγει ένα αποσχιστικό αντάρτικο από το 1984 – με μια ολιγόχρονη παύση μεταξύ 1999 και 2004 κατόπιν ήττας. Η νίκη αυτή ήταν τόσο μοναδική ώστε Βρετανοί και Αμερικανοί επιχείρησαν να εφαρμόσουν τα διδάγματα του Εμφυλίου στις επόμενες αναμετρήσεις τους με κομμουνιστές αντάρτες στην Νοτιο-Ανατολική Ασία: οι Βρετανοί επέτυχαν στην Μαλαισία αλλά οι Αμερικανοί απέτυχαν στο Βιετνάμ.
Δεύτερον, η Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Ήδη από το 1946 λάμβανε χώρα στην Ελλάδα ένας «πόλεμος δια αντιπροσώπων» μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Η Μόσχα και η Ουάσινγκτον ενεπλάκησαν στρατιωτικά στον εν λόγω πόλεμο: η πρώτη έμμεσα δια του Τίτο (του «υπεργολάβου» του Στάλιν στα Βαλκάνια από το 1945 έως το 1948) και η δεύτερη άμεσα δια του Δόγματος Τρούμαν (1947). Ουκ ολίγες φορές μάλιστα τέθηκε το αίτημα εκ μέρους των Ελληνο-Βρετανών (και ορισμένων πολιτικο-στρατιωτικών κύκλων στην Ουάσινγκτον) για την αποστολή μιας Αμερικανικής εκστρατευτικής δύναμης στην Ελλάδα.
Τρίτον, ο Εμφύλιος αποκάλυψε την κόπωση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας μετά την τιτανομαχία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ώθησε την νέα κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος σε αναδίπλωση. Η Ελλάδα, πράγματι, υπήρξε ο πρώτος σταθμός της υποχώρησης των Βρετανών στην Ανατολική Μεσόγειο – προς όφελος βέβαια των δύο αναδυόμενων υπερδυνάμεων. Αυτή η υποχώρηση ώθησε τις ΗΠΑ το 1947 να επέμβουν στην περιοχή και να αντικαταστήσουν τους Βρετανούς στην άμυνα της περιοχής έναντι του «ερυθρού κινδύνου» (το περιώνυμο Δόγμα Τρούμαν).
Τέταρτον, ο Εμφύλιος έφερε στην επιφάνεια την υποβόσκουσα αντιπαλότητα μεταξύ του Στάλιν και Τίτο εξαιτίας των ηγεμονικών επιδιώξεων του Βελιγραδίου στα Βαλκάνια (βλ. οι ενέργειές του ως προς το Μακεδονικό Ζήτημα). Οι προστριβές αυτές θα κλιμακωθούν σε ρήξη το 1948 – την πρώτη ρωγμή στην μονολιθική δομή της Κομινφόρμ. Η στάση του ΚΚΕ υπέρ του Στάλιν θα συντελέσει εν μέρει στην ήττα των ανταρτών το 1949 εξαιτίας της ανοιχτής εχθρότητας, πλέον, του Τίτο.
Τέλος, ο Εμφύλιος αποτελεί την αιματηρότερη σύγκρουση του Ελληνισμού από το 1831. Οι νεκροί στα πεδία των μαχών υπερβαίνουν τις απώλειες κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία ή τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο! Το παρόν σύγγραμμα εξετάζει τον Εμφύλιο Πόλεμο στη «συμβατική» χρονολόγησή του (από το 1946 έως το 1949) με βάση την εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία. Εάν όμως συνυπολογιστούν οι νεκροί (άμαχοι και ένοπλοι) στο «συνεχές» της εμφύλιας βίας από τις αρχές του 1944 έως τα τέλη του 1949 (π.χ. οι νεκροί των Δεκεμβριανών), οι δημογραφικές απώλειες της Ελλάδας τρομάζουν!
- Αναφερθήκατε προηγουμένως στο Μακεδονικό. Ποια η σχέση του Μακεδονικού Ζητήματος με τον Εμφύλιο Πόλεμο;
Ο Εμφύλιος Πόλεμος και το Μακεδονικό Ζήτημα συνδέονται άρρηκτα. Ο Τίτο, ο οποίος αυθαίρετα είχε δημιουργήσει εκ του μηδενός ένα «Μακεδονικό Έθνος» δια της αναβάπτισης των Βουλγαριζόντων Σλαβομακεδόνων σε «Μακεδόνες» το 1944, υποστήριξε παντοιοτρόπως τον ΔΣΕ για ίδιον όφελος: ο Στρατάρχης υπολόγιζε σε τυχόν εδαφική κέρδη στην Μακεδονία σε περίπτωση νίκης των ανταρτών. Ενώ παράλληλα, το ΚΚΕ έδρασε αυτοκαταστροφικά ως προς το Μακεδονικό Ζήτημα.
Ο Ζαχαριάδης, ενώ αρχικώς εξύβριζε το ΣΝΟΦ των Σλαβομακεδόνων της Μακεδονίας ως μια αποσχιστική οργάνωση, το 1946 υπέγραψε με αυτό μια στρατιωτική συμμαχία. Γιατί; Για να κερδίσει την εύνοια του Τίτο και την υποστήριξη των ενόπλων του ΣΝΟΦ. Εξαιτίας της λειψανδρίας, οι αντάρτες προσέγγισαν τις μειονότητες (Μουσουλμάνους της Θράκης, Σλαβομακεδόνες της Μακεδονίας, εξόριστους Τσάμηδες της Ηπείρου) προς άγραν νεοσυλλέκτων· όμως, μονάχα οι Σλαβομακεδόνες ανταποκρίθηκαν σε βαθμό που στα τέλη του 1949 αριθμούσαν το 50% της δύναμης του ΔΣΕ. Οι πολιτικές αυτές, όμως, έριχναν νερό στον μύλο του Τίτο. Στη Διάσκεψη Κορυφής του Μπλεντ το 1947, η Βουλγαρία και η Γιουγκοσλαβία συμφώνησαν στο όραμα μιας «Ομοσπονδίας των Νότιων Σλάβων» όπου η Μακεδονία του Πιρίν (των Βουλγάρων) θα προσαρτάτο στην Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας (των Γιουγκοσλάβων) στο εγγύς μέλλον.
Η Αθήνα ανησυχούσε (ορθώς όπως απεδείχθη μετά τον αποχαρακτηρισμό των αρχείων της Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας) πως η διάσκεψη αφορούσε επίσης το μέλλον της Μακεδονίας – σε ενδεχόμενη βέβαια νίκη των ανταρτών. Η ρήξη μεταξύ Στάλιν και Τίτο το 1948 αποσόβησε την ίδρυση της «Ομοσπονδίας των Νότιων Σλάβων» – άρα και την εκπλήρωση του εφιαλτικού σεναρίου για την Μακεδονία. Όμως, το ΚΚΕ είχε επιτακτική ανάγκη από νεοσύλλεκτους και, ως εκ τούτου, υιοθέτησε 1949 την προηγούμενη θέση του κατά τον Μεσοπόλεμο περί της ανεξαρτησίας του «Μακεδονικού Έθνους»· η απόφαση αυτή εξάλειψε, όπως ήταν αναμενόμενο, την όποια λαϊκή υποστήριξη του ΚΚΕ. Βέβαια, ο Εμφύλιος Πόλεμος συνετέλεσε την εθνική ομογενοποίηση της Μακεδονίας μετά τη φυγή της ευμεγέθους Σλαβομακεδονικής μειονότητας προς την Γιουγκοσλαβία. Ο Γκρουέφσκι, μάλιστα, κατάγεται από τέτοιους πρόσφυγες – εξ ου ο αταλάντευτος υπερεθνικισμός του εναντίον της Ελλάδας.
- Δεδομένου ότι γραφτεί τόσα βιβλία για τον Εμφύλιο Πόλεμο σε διάστημα σχεδόν 70 ετών, ποια η ιδιαιτερότητα του βιβλίου αυτού;
Πράγματι, υπάρχουν άνω των 100 συγγραμμάτων (επιστημονικά και μη) που πραγματεύονται τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949). Το βιβλίο ανά χείρας διαφέρει έναντι των υπολοίπων ως προς το εξής: δεν ερμηνεύει τον Εμφύλιο υπό το πρίσμα της Ιστορίας ή της Πολιτικής – αλλά της Στρατηγικής· εξ ου το ξεχωριστό κεφάλαιο για την υψηλή στρατηγική στον ανταρτοπόλεμο (insurgency κατά την ξενόγλωσση βιβλιογραφία) και αντι-ανταρτοπόλεμο (counter-insurgency αντιστοίχως). Στο βιβλίο αυτό δεν υπάρχουν εκτενείς αναφορές στα γεγονότα στρατιωτικής και πολιτικής φύσεως· οι προηγούμενοι συνάδελφοι τα έχουν αναλύσει διεξοδικώς. Η έρευνά μου σε αρχεία (ορισμένα εξ αυτών άρτι αποχαρακτηρισθέντα όπως τα Αρχεία των τέως Βασιλικών Ανακτόρων) απλώς επιβεβαίωσε (ή ενίοτε διέψευσε) τους ισχυρισμούς των προηγούμενων συναδέλφων (π.χ. περί του ακανθώδους ζητήματος του «παιδομαζώματος» και των πραγματικών προθέσεων του ΚΚΕ πίσω από την ενέργεια αυτή). Το παρόν σύγγραμμα ερμηνεύει πως το κομμουνιστικό αντάρτικο άρχισε, εξελίχθηκε και ηττήθηκε δίχως ιδεοληψίες και συναισθηματισμούς με βάση μόνο τους νόμους της στρατηγικής.
Ενδεικτικώς, τα αίτια της ήττας του ΔΣΕ απασχολούν τους ιστορικούς έως σήμερα: εάν οφειλόταν στην «προδοσία» του Τίτο, την πρόωρη συγκρότηση του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό, την παύση της υποστήριξης του Στάλιν ή άλλους παράγοντες. Οι νόμοι της στρατηγικής δεν αφήνουν οποιοδήποτε περιθώριο περί εάν. Ο ΔΣΕ ηττήθηκε επειδή παραβίασε τον υπ' αριθμό 1 νόμο της στρατηγικής στον άτακτο πόλεμο (irregular warfare): απομονώθηκε (εν μέρει λόγω ενεργειών του, εν μέρει λόγω της κρατικής καταστολής) από τον πληθυσμό, οπότε η ήττα του ήταν ήδη προδιαγεγραμμένη και απλώς επιταχύνθηκε λόγω των δογματικών αποφάσεων του Ζαχαριάδη και της τακτικής ιδιοφυΐας του Παπάγου.
- Ποια τα διδάγματα του βιβλίου αυτού για το σήμερα;
Σε ένα περιβάλλον έντονης αστάθειας όπως το σημερινό, τα διδάγματα του Εμφυλίου παραμένουν επίκαιρα όσο ποτέ. Πρώτον, ο Εμφύλιος Πόλεμος επιβεβαίωσε την ισχύ του εξής «αξιώματος» για έναν ανταρτοπόλεμο: χωρίς ενεργή υποστήριξη εκ μέρους του πληθυσμού, οι αντάρτες θα ηττηθούν ακόμα και εάν υποστηρίζονται από εξωτερικές δυνάμεις. Προκειμένου να τονίσει την βαρύνουσα αξία αυτής της υποστήριξης, ο Μάο Τσε Τουνγκ παρομοίωσε τους αντάρτες με «ψάρια» και τον πληθυσμό με «νερό»: χωρίς νερό, δεν ζουν τα ψάρια ... Οι αντάρτες, λοιπόν, απομονώθηκαν από τον πληθυσμό – εν μέρει λόγω των ανερμάτιστων αποφάσεων της ηγεσίας του ΚΚΕ (π.χ. παιδομάζωμα, βίαιη στρατολόγηση, θέση περί «Μακεδονικού» έθνους κτλ.) και εν μέρει εξαιτίας της καταστολής εκ μέρους του κράτους. Η εκτόπιση περίπου 750.000 χιλιάδων χωρικών (ή 1/10 του πληθυσμού της χώρας και το 1/10 του πληθυσμού της Μακεδονίας) που διάκεινταν φιλικά προς τους αντάρτες καθόρισε την τύχη του πολέμου.
Δεύτερον, ο Εμφύλιος επιβεβαίωσε ένα ακόμη «αξίωμα» της γεωπολιτικής: η νίκη της Ελλάδας σε έναν πόλεμο (έστω αδελφοκτόνο) απαιτεί τη συμμαχία με τις ναυτικές δυνάμεις λόγω γεωγραφίας. Η Βρετανία και, μετά το 1947, οι ΗΠΑ υποστήριξαν το μοναρχικό καθεστώς στον αγώνα του εναντίον του αντάρτικου – ενώ τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ απέτρεψαν οποιαδήποτε επιβουλή εκ μέρους των βορείων γειτόνων. Τέλος, ο Εμφύλιος απέδειξε πως μια εμφύλια διαμάχη αποτελεί διαχρονικά τον καταστροφικότερο τύπο πολέμου. Ο πόλεμος αυτός προκάλεσε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στο πεδίο της μάχης, την μετανάστευση δεκάδων χιλιάδων άλλων στις χώρες πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα και δηλητηρίασε την κοινωνική ζωή του τόπου για δεκαετίες. Όπως απέδειξε η Ελληνική Κρίση (2010 – σήμερα), η Ελληνική κοινωνία (και διανόηση) δεν έχει αποβάλει εντελώς ορισμένα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα.
Περισσότερες Πληροφορίες
Ο Δρ Σπυρίδων Πλακούδας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο American University in the Emirates και αντιπροέδρος του ΚΕΔΙΣΑ.
Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949): Πεδίο Μάχης του Ψυχρού Πολέμου (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017)
Για το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, δείτε εδώ
Για τις δημοσιεύσεις του συγγραφέα, δείτε εδώ
