Την άλλη εβδομάδα στην Γενεύη συνέρχεται η πενταμερής διάσκεψη για το Κυπριακό και με την παρουσία παρατηρητή εκ μέρους της ΕΕ. Είναι ευκαιρία να εξετάσουμε τον ρόλο ενός εκ των βασικών πρωταγωνιστών της ίδρυσης, το 1959, της Κυπριακής Δημοκρατίας, του Ευάγγελου Αβέρωφ.
Ο Ε. Αβέρωφ ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Μάιο του 1956, μετά την παραίτηση από αυτήν την θέση του Σπ. Θεοτόκη τον οποίον ο Μακάριος κατηγορούσε για φιλοαγγλική στάση.
Ο Ε. Αβέρωφ έπεσε κατ' ευθείαν στα βαθιά, καθώς έπρεπε να διαχειριστεί το Κυπριακό τόσο στον διπλωματικό τομέα (τρεις προσφυγές στον ΟΗΕ, 1956, 1957, 1958) όσο και στον εθνικό. Επιπροσθέτως, θα έπρεπε να λειαίνει τις τριβές που παρατηρούνταν στις σχέσεις Καραμανλή - Μακαρίου και Γρίβα - Μακαρίου.
Είναι γνωστό, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής και κυρίως αυτής του Άγγελου Βλάχου, πως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ελάχιστη συμπάθεια έτρεφε προς το πρόσωπο του Μακαρίου. Πίστευε πως ήθελε να χειραγωγήσει την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας. Έτσι, σε μια έκρηξη του, τον Ιούνιο του 1956 είπε: «δεν θα ανατινάξω την Ελλάδα για χάρη τους. Πρέπει οι Κύπριοι να πάψουν να νομίζουν ότι εκείνοι θα μου υπαγορεύουν την πολιτική της Ελλάδος». Άλλωστε, όταν ο Μακάριος μετά την εξορία του στις Σεϋχέλλες επισκέφτηκε την Αθήνα στις 17 Απριλίου 1957 δεν τον υποδέχτηκε ο ίδιος ο Καραμανλής στο αεροδρόμιο, αλλά έστειλε τον Αβέρωφ, τηρώντας αυστηρά το πρωτόκολλο.
Ο Ε. Αβέρωφ συγχρόνως ήταν επιφορτισμένος με το δύσκολο έργο του εξοπλισμού της ΕΟΚΑ, καθώς έπρεπε αυτή η προσπάθεια να μην υποπέσει στην αντίληψη των Βρετανικών αρχών στην Μεγαλόνησο. Επικοινωνούσε δε με τον κρυπτόμενο Γρίβα με το συνθηματικό όνομα «Ισαάκιος».
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Γρίβας στα απομνημονεύματα του ο Αβέρωφ ήταν ο μόνος Έλληνας πολιτικός που του είχε εμπιστοσύνη. Παρ' ότι η εκτίμηση ήταν αμοιβαία, αυτό δεν εμπόδιζε τον Αβέρωφ να θεωρεί τις απόψεις του Γρίβα για την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας πως είναι αφελείς, αντιφατικές και απλοϊκές.
Ο Γρίβας σε επιστολή που απέστειλε στον Αβέρωφ έγραφε: «Ως στρατιωτικός… κρίνω ότι ο βαλκανικός χώρος θα παίξει σοβαρώτατον ρόλον εις μέλλουσαν σύρραξιν, ο δε άξων Γιουγκοσλαβίας - Ελλάς - Αραβικαί χώραι θα εξουδετερώσει τελείως τον ρόλον της Τουρκίας». Είναι φανερό πως ο Αβέρωφ, ένας πολιτικός που είχε την ικανότητα να βλέπει την μεγάλη εικόνα της δεκαετίας του 50, απέρριπτε ασυζητητί παρόμοιες παιδαριώδεις σκέψεις.
Στα μέσα του 1958 διαμορφώθηκε το σχέδιο Μακ Μίλαν που ουσιαστικά διχοτομούσε την Κύπρο. Στις αρχές του 1959 συναντήθηκαν στην Ζυρίχη ο Ε. Αβέρωφ με τον Τούρκο ομόλογο του Φατίν Ζορλού και συμφώνησαν πάνω στις βάσεις που θα επιλυόταν το Κυπριακό. Μετά από λίγες ημέρες (19/2/1959) στο Λονδίνο, στην πενταμερή διάσκεψη, γεννήθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία.
Οι συμφωνίες αυτές επικρίθηκαν έντονα από την αντιπολίτευση στην Ελλάδα, αφρόνως και αδίκως. Το δίλημμα τότε δεν ήταν Ένωση ή Ανεξαρτησία, αλλά Ανεξαρτησία ή Διχοτόμηση. Επιπλέον, με τη συνθήκη του Λονδίνου τερματίστηκε η αιματοχυσία στην Κύπρο, ενώ έφυγε ένα αγκάθι από τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η αλήθεια είναι πως με τις δύο αυτές συνθήκες οι Τουρκοκύπριοι αποκτούσαν προνομίες που δεν ανταποκρινόταν στους εθνοτικούς συσχετισμούς στην Μεγαλόνησο και οι οποίες καθιστούσαν σε πολλές πτυχές της δυσλειτουργική την Κυπριακή Δημοκρατία.
Από τα τέλη του 1962 ο Μακάριος επεδίωκε να τροποποιήσει το Σύνταγμα, αίροντας τα προνόμια των Τουρκοκυπρίων. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό ο Ε. Αβέρωφ του απέστειλε στις 19 Απριλίου 1963 μια αυστηρότατη επιστολή στην οποία έγραφε : «…να διαχωρίσωμεν και δημοσία την γραμμήν μας αν επιδιωχθεί μονομερής κατάργησις των Συμφωνιών ή μέρους αυτών». Ο Αρχιεπίσκοπος έκανε πίσω, προσωρινά όμως.
Μετά την δολοφονία Λαμπράκη και την ρήξη με τα Ανάκτορα, ο Καραμανλής παραιτήθηκε και σχηματίσθηκε κυβέρνηση της ΕΡΕ, τον Ιούνιο του 1963, υπό τον Π. Πιπινέλη ο οποίος ανέλαβε και το υπουργείο Εξωτερικών.
Εδώ τελειώνει η ενασχόληση του Ε. Αβέρωφ με το Κυπριακό. Τον Νοέμβριο του ιδίου έτους ο Μακάριος, εκμεταλλευόμενος το κενό εξουσίας στην Ελλάδα, εκδήλωσε την πρόθεση του να αναθεωρήσει μονομερώς 13 σημεία του Συντάγματος της Κύπρου, προκαλώντας έτσι την έναρξη των συγκρούσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Η δικαίωση του Αβέρωφ ήταν πανηγυρική, αλλά η κακή εκτίμηση των δεδομένων από τον Μακάριο και οι σχεδιασμοί της Τουρκίας ήταν η αρχή των δεινών του Κυπριακού λαού.
