του Σωτήρη Σέρμπου*
Σε μια περίοδο οξείας κρίσης για την Ελληνική Δημοκρατία, εξακολουθούν να διαφεύγουν της προσοχής μας οι εξόχως πολιτικές και οργανωσιακές διαστάσεις που εγγυώνται την αποτελεσματική λειτουργία μόνιμων και θεσμικά κατοχυρωμένων δομών και μηχανισμών άσκησης της πρωθυπουργοκεντρικής εξουσίας. Να ξεκινήσουμε από τα βασικά. Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων (Πρόεδροι ή Π/Θ με βάση το μοντέλο διακυβέρνησης) είναι ηγέτες και μάνατζερς της πολιτικής διαδικασίας. Επιτυχημένοι κρίνονται όσοι μπορούν εν τέλει να ηγηθούν. Είναι εκείνοι οι οποίοι καταφέρνουν να περάσουν την αίσθηση στην κοινή γνώμη πως αντιλαμβάνονται τι χρειάζεται ο τόπος τους και πως αυτό θα το κάνουν πράξη. Ηγούνται, διατυπώνοντας και χαράσοντας ευρύτερες πολιτικές κατευθύνσεις. Στη συνέχεια, επιλέγουν ανθρώπους που εμπιστεύονται και γνωρίζουν καλύτερα από εκείνους πως θα φέρουν εις πέρας τους διακηρυγμένους στόχους τους, χωρίς να κινδυνεύσει το αξίωμα τους.
Με την είσοδο στο Μέγαρο Μαξίμου, ξεκινά το μεγάλο πρόβλημα για τον Έλληνα βασιλιά. Αν και πανίσχυρος (στα χαρτιά) ο Πρωθυπουργός έχει στη διάθεση του πενιχρά μέσα για να επιτύχει στο έργο του. Για όσους ενδιαφέρονται, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη η διεισδυτική ανάλυση της πρωτότυπης μονογραφίας των συναδέλφων Featherstone και Παπαδημητρίου (Prime Ministers in Greece: The Paradox of Power. OUP, 2015). Θα τολμήσει ο επόμενος ένοικος του Π/Θ Γραφείου να ενισχύσει την εργαλειοθήκη του και να προχωρήσει στην υιοθέτηση ενός μοντέλου με λίγες και μόνιμες δομές που θα απολαμβάνουν ισχυρής νομιμοποίησης; Δομημένο και οργανωμένο με τρόπο που να διασφαλίζει την πλέον αποτελεσματική απόδοση του στη νευραλγική θέση του κινητήρα της κυβερνητικής μηχανής. Πόσο μάλλον όταν η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού στα ανώτερα και ανώτατα κλιμάκια της εκτελεστικής εξουσίας συνεχίζει να πηγαίνει χέρι-χέρι με την απουσία ισχυρής δημόσιας διοίκησης. Κοινώς, συνεχίζει να απουσιάζει η ασφαλιστική δικλείδα για την γαλούχηση θεσμικής μνήμης και συνέχειας στον τρόπο άσκησης της εκτελεστικής εξουσίας. Πως θα αντιμετωπίσει ο Π/Θ αυτές τις παθογένειεs;
Δεν θα επεισέλθω στις λεπτομέρειες σκιαγράφησης ενός σύγχρονου μοντέλου Π/Θ Γραφείου που θα παράγει πολιτική και ταυτόχρονα θα δρα ως ισχυρό επιτελικό κέντρο με συντονιστικό χαρακτήρα. Επιλέγω να φωτίσω ορισμένους εκ των ρόλων και των καθηκόντων που θα κληθούν να αναλάβουν οι ανώτεροι σύμβουλοι του Π/Θ. Προκειμένου να αντιληφθούμε το ζήτημα του ανθρώπινου κεφαλαίου του Μεγάρου Μαξιμου αλλά και να επιβεβαιώσουμε πως η διαδικασία κάθε άλλο παρά αποτελεί τον φτωχό συγγενή της πολιτικής.
Σκεφτείτε για παράδειγμα αυτό που ονομάζουμε “Πολιτική και Στρατηγική”: Φωτογραφίζουμε έναν ανώτερο σύμβουλο ο οποίος και θα αναζητά καινοτόμες ιδέες και προτάσεις πολιτικής, οι οποίες θα προσδίδουν ουσιαστικό περιεχόμενο στους βασικούς άξονες της πρωθυπουργικής ατζέντας. Θα σκέπτεται και θα σχεδιάζει προτάσεις για ζητήματα πολιτικής στα οποία ο Π/Θ αναλαμβάνει ή μπορεί να αναλάβει στο μέλλον πρωτοβουλίες και να επιδείξει ενδιαφέρον. Θα εστιάζει το έργο του στα κύρια ζητήματα που δραστηριοποιείται η κυβέρνηση στο επίπεδο της άσκησης πολιτικής. Επίσης, θα ασχολείται με θέματα προοπτικού σχεδιασμού και προγραμματισμού καθώς και με την αποτίμηση των πολιτικών που έχει ήδη εφαρμόσει η κυβέρνηση. Θα αποτελεί δηλαδή τον κύριο σύμβουλο του Π/Θ ως προς τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση της πρωθυπουργικής ατζέντας και της κυβερνητικής πολιτικής. Διασφαλίζοντας πως οι οπτικές προσέγγισης και οι προτιμήσεις του Π/Θ εντάσσονται από το αρχικό στάδιο στη διαδικασία λήψης των σχετικών αποφάσεων. Παράλληλα, θα λειτουργεί ως ο «έντιμος διαμεσολαβητής» (βλ. παρακάτω) μεταξύ των διαφορετικών εισηγήσεων και απόψεων για τη χάραξη πολιτικής που δέχεται ο Π/Θ από μέλη της Κυβέρνησης του, παρουσιάζοντας αυτές με τον πλέον επιμελή, ισορροπημένο και αποτελεσματικό τρόπο. Εν τέλει, θα προασπίζει τους αξόνες πολιτικής που θέτει ο Π/Θ και τις αντίστοιχες προτεραιότητες που κάθε φορά προσδιορίζουν τη λειτουργία και το έργο της κυβέρνησης.
Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι ο ευαίσθητος τομέας «Στρατηγική Επικοινωνίας & Τύπος». Λαμβάνοντας υπόψη την οβιδιακή μεταμόρφωση της πολιτικής επικοινωνίας στην εποχή της διαδικτυακής επανάστασης, αποστολή του αρμόδιου ανώτερου συμβούλου θα είναι η βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση των μέσων και των πηγών που προσφέρει το Μέγαρο Μαξίμου, προκειμένου να επικοινωνηθεί και να προβληθεί το έργο του Π/Θ και της κυβέρνησης. Θα προσδιορίζει το μήνυμα του Π/Θ και θα το υποστηρίζει με το αντίστοιχο στρατηγικό σχέδιο για την πλέον καρποφόρα επικοινωνία του. Σε κυβερνητικό επίπεδο, λειτουργώντας συντονιστικά, θα δίνει συγκροτημένα το στίγμα της πολιτικής επικοινωνίας και του πολιτικού μάρκετινγκ στα επιμέρους Υπουργεία και στα ΜΜΕ. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα ελέγχει την επικοινωνία μιας κεντρικά ενοποιημένης γραμμής από όλα τα Υπουργεία. Ειδικά σε θέματα διαχείρισης κρίσεων όπου ταλαιπωρήθηκαν πολλές κυβερνήσεις, θα ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί του αρμόδιου Γραφείου προκειμένου να προφυλάγεται όχι μόνο το πρόσωπο αλλά πρωτίστως η θεσμική ιδιότητα και το κύρος που οφείλει να τη συνοδεύει (αναφορά κατάστασης, έγκαιρη προειδοποίηση, επείγουσα διαχείριση, επείγουσα επικοινωνία).
Και κλείνω με το τρίπτυχο «πληροφόρηση-διαμεσολάβηση-αθόρυβη διπλωματία» που αφορά την εμπλοκή των ανώτερων συμβούλων του Π/Θ στη διαδικασία πολιτικής. Αναφορικά με το σκέλος της πληροφόρησης, θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρίζονται τη διαδικασία ενσωμάτωσης πληροφοριών και εκτιμήσεων πολιτικής. Οι οποίες και θα επηρεάζουν τη στρατηγική της Κυβέρνησης και του ίδιου του Π/Θ σε όλο το φάσμα των αρμόδιων υπηρεσιών για την εφαρμογή πολιτικών. Προκειμένου να ληφθούν υπόψη από τον Π/Θ, οι ανώτεροι σύμβουλοι ιεραρχούν τη στρατηγική τους σημασία και συνθέτουν το περιεχόμενο τους, μετατρέποντας αυτές σε συνοπτικά θέματα και προσφερόμενες επιλογές. Λαμβάνοντας πάντα υπόψη τους παράγοντες εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής που ενδέχεται να επηρεάσουν τον βαθμό αποδοχής των επιλογών πολιτικής.
Δεδομένων μάλιστα των απαιτήσεων ως προς το διαθέσιμο χρόνο του Π/Θ -οι οποίες προέρχονται από μία ευρύτατη ποικιλία θεμάτων πολιτικής και αντίστοιχων πολιτικών- θα πρέπει να διαχειρίζεται μόνο εκείνα τα προβλήματα, η φύση των οποίων απαιτεί πλέον τη δική του ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή. Οι ανώτεροι σύμβουλοι φροντίζουν τα περισσότερα ζητήματα να ρυθμίζονται σε χαμηλότερα επίπεδα γραφειοκρατίας και μόνο εκείνα που απαιτούν την προσοχή του Π/Θ στη λήψη των αποφάσεων να φτάνουν στον ίδιο. Αυτό αποτελεί ένα λεπτό διοικητικό πρόβλημα, να μη συρρικνώνεται δηλαδή η εξουσία του Π/Θ σε θέματα χαμηλής πολιτικής «κατώτερου επιπέδου», ενώ παράλληλα να μην αναλώνει τον περιορισμένο χρόνο του σε θέματα για τα οποία έχουν εξουσιοδοτηθεί να αποφασίσουν άλλοι.
Ως προς τη διαμεσολάβηση, είναι βέβαιο πως οι ανώτεροι σύμβουλοι θα κληθούν να αφιερώσουν πολύ χρόνο ως «έντιμοι διαμεσολαβητές» μέσα στο περιβάλλον των Υπουργών της Κυβέρνησης. Το οποίο και πάντοτε θα περιλαμβάνει προσωπικότητες με ειδικό πολιτικό βάρος και επιρροή. Πέρα απο το να μεταφέρουν επακριβώς τη γνώμη και τις απόψεις των μελών της Κυβέρνησης ενώπιον του Π/Θ, οι ανώτεροι σύμβουλοι φροντίζουν να λειτουργούν και με την ιδιότητα του συμφιλιωτή μεταξύ των εμπλεκομένων, διασφαλίζοντας πως όλοι κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Επιχειρώντας να βρουν κοινά σημεία και να διευκολύνουν τον κοινό βηματισμό μεταξύ Μεγάρου Μαξίμου και κυβερνητικών στελεχών. Ως εκ τούτου, μέρος του έργου ενός έντιμου διαμεσολαβητή είναι να επιχειρεί και τελικά να διαμορφώνει τον «μέγιστο κοινό παρανομαστή». Εάν όμως δεν μπορεί να το κατορθώσει, δεν θα πρέπει να εκβιάσει το αποτέλεσμα. Στην περίπτωση αυτή, οφείλει να παρουσιάσει δύο εκ διαμέτρου αντίθετες επιλογές στον Π/Θ. Αν όμως είναι σε θέση να διαμορφώσει τον μέγιστο κοινό παρανομαστή δύο είναι τα ζητήματα που προκύπτουν: 1) Ξεκαθαρίζει πολλά από τα μικροπροβλήματα και μεταφέρει στον Π/Θ μόνο τα σημαντικότερα θέματα. 2) Αποφεύγει να οδηγήσει τον Π/Θ σε μία άβολη πολιτικά θέση, όπου παρουσιάζεται εγκλωβισμένος ή εκτεθειμένος.
Με βάση τα παραπάνω, παραμένει ουσιώδης ο ρόλος της «αθόρυβης διπλωματίας», στο πλαίσιο της οποίας ο ανώτερος σύμβουλος είναι ένας από τους συμμετέχοντες στη διαδικασία, και έχει τη δική του άποψη, ενώ παράλληλα προσπαθεί να ενώσει όλους τους συμμετέχοντες. Ας μη λησμονούμε πως αν και η αναζήτηση συναινέσεων παραμένει πολιτικά επιθυμητή, στο τέλος της ημέρας το Γραφείο Πρωθυπουργού θα συνεχίσει να επιζητά την επίτευξη συμφωνίας για τη λήψη καλών αποφάσεων. Μία μορφή συναίνεσης στον «ελάχιστο κοινό παρανομαστή» μπορεί να προκαλέσει ζημιά στον Π/Θ. Και είναι δυστυχώς πολλές και ανυπολόγιστες οι ζημιές που έχουν υποστεί Πρωθυπουργοί που επέλεξαν τον «ελάχιστο κοινό παρανομαστή»...
* Ο κ. Σωτήρης Σέρμπος υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
