Του Γιώργου Παπούλια*
Ένας άτυπος κανόνας φαίνεται να χαρακτηρίζει το ερευνητικό μικροσκόπιο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Όταν προσεγγίζει απολογιστικά μερικές από τις πιο σημαντικές ηγετικές προσωπικότητες του σύγχρονου ελληνικού κράτους αναγκάζεται να τις κατατάξει σε δύο περιόδους: Μια «πριν» και μία «μετά». Με τα χρονικά ή ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Από τις ηρωικές φυσιογνωμίες της Επανάστασης του '21 που κρίνονται για τα έργα και τη στάση τους πριν και μετά την απελευθέρωση, μέχρι τον Ελευθέριο Βενιζέλο (πριν και μετά τον διχασμό και την Μικρασιατική Καταστροφή), τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (πριν και μετά την Μεταπολίτευση και το Παρίσι) αλλά και τον Ανδρέα Παπανδρέου (πριν και μετά την πρώτη διακυβέρνηση του '81). Με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων (5/2/1919) από την γέννηση του τελευταίου, αξίζει να θυμηθούμε αυτές τις δύο όχθες του πολιτικού του αποτυπώματος.
Ο Ανδρέας με το ΠΑΣΟΚ υπό την πλήρη ηγεμονία του αναλαμβάνουν την διακυβέρνηση της χώρας τον Οκτώβριο του 1981. Η Ελλάδα μόλις έχει εισέλθει στο διεθνοποιημένο περιβάλλον και τους κανόνες της κοινής αγοράς. Παρ' όλα αυτά η προσχεδιασμένη επεκτατική οικονομική πολιτική υλοποιείται και προκαλεί μεγέθυνση του κράτους, αύξηση των δαπανών και κατ' επέκταση των ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους, με ταυτόχρονη πτώση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Το κράτος κυριεύεται από το κόμμα και γίνεται μέγας εργοδότης αλλά και μέγας ασθενής, αποτασσόμενος σε κάθε λογής αιτήματα συλλογικοτήτων και ευνοουμένων ομάδων. Ταυτόχρονα εκπονείται ένα σημαντικό σχέδιο εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού του κράτους δικαίου, των κοινωνικών υποδομών, φιλελευθεροποίησης της δημοκρατίας. Όλα αυτά όμως, στον ολετήρα της μνήμης, επισκιάζονται από την συμφορά που επέφερε η οικονομική διαχείριση της πρώτης τετραετίας ('81-85).
Σε μια πρώτη προσπάθεια –αναγκαστικής- αναστροφής πορείας (όπως αυτή που είχαν κάνει οι Γάλλοι «σύντροφοι» με τον Μιτεράν και τον Ντελόρ από το '82) αποφασίζεται στο μέσο της δεκαετίας, να εφαρμοστεί το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης. Για την εκτέλεση του, ο Ανδρέας επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο, τον βαθιά ευρωπαϊστή και μετριοπαθή καθηγητή Κώστα Σημίτη που καταφέρνει πράγματι σε λίγους μήνες την πλεύση σε ήρεμα νερά αλλά και την αποκατάσταση της διεθνούς εμπιστοσύνης. Η ρεαλιστική «στροφή» όμως του Ανδρέα δεν είχε ειλικρινώς επιτευχθεί. Η ομαλή εξέλιξη και ο εκφραστής της εγκαταλείπονται, κλείνοντας την δεκαετία περίπου όπως ξεκίνησε.
Ο, τι δεν κατάφεραν όμως τα οκτώ χρόνια διακυβέρνησης το πέτυχαν τα 3 περίπου χρόνια της αντιπολίτευσης, αφού μεσολάβησαν ακόμα, μια δύσκολή νοσηλεία κι ένα ειδικό δικαστήριο. Ευθυγραμμιζόμενος αυτή την φορά με τις διεθνείς επιταγές της Σοσιαλδημοκρατίας ο Ανδρέας διακηρύττει θεωρητικά και εξηγεί στις άψογες οικονομικές του αναλύσεις, τον νέο ρόλο των απελευθερωμένων αγορών, την εθνική αναγκαιότητα επίτευξης των στόχων του Μάαστριχτ, την παραγωγική συμπόρευση κράτους και ιδιωτικού τομέα κ.α.. Η ιστορία δεν του επεφύλασσε μόνο την προσωπική και πολιτική του δικαίωση με την επαναφορά του στην εξουσία αλλά και μία πολύτιμη δυνατότητα που πρόσφερε μόνο στους μεγάλους πρωταγωνιστές της: Να αποκαταστήσει τον πολιτικό αποτύπωμά του. Το αναθεωρημένο πρόγραμμα ένταξης στην ΟΝΕ, η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων από τον πρώτο κιόλας χρόνο διακυβέρνησης, το ΑΣΕΠ, το ολοκληρωμένο σχέδιο αποκρατικοποιήσεων και κοινοπραξιών μεγάλων έργων φέρουν την υπογραφή του. Τα υπόλοιπα τα πρόλαβε το βιολογικό ρολόι.
Εκατό χρόνια μετά την γέννηση του αποτελεί ακόμα πηγή θαυμασμού, λατρείας, αντιγραφής αλλά και αφορισμού και διχογνωμίας. Τα δυο στρατόπεδα, αυτοί που τον λατρεύουν και αυτοί που αντιμάχονται την μνήμη του, επιτελούν σκοπίμως το ίδιο λάθος: Προσπερνούν ή αγνοούν τα δικά του «πριν» και «μετά». Τουλάχιστον, άπαντες ομονοούν στην σπουδαιότητά του, ειδικά όσο ο χρόνος γίνεται συγκριτικός, για εμπνεόμενους και …απομιμήσεις.
* Ο κ. Γιώργος Παπούλιας είναι Πολιτικός Επιστήμονας, Συνεργάτης του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
