Δεν είναι σίγουρο πως η επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας», παρά την τουρκική εθνική έξαρση, θα αποφέρει τα αναμενόμενα οφέλη στην Άγκυρα, εκτιμά ο Νικόλαος Ραπτόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του πανεπιστημίου Πειραιώς.
Και πιστεύει ότι τις ίδιες, και πολύ περισσότερες δυσκολίες θα αντιμετωπίσει ο Ερντογάν αν επιχειρήσει να «εκτονωθεί» και απέναντι σε κυρίαρχα κράτη που θεωρεί ότι μπορούν να σταθούν εμπόδιο στο νέο Οθωμανικό ηγεμονικό όραμα.
Περιγράφει ένα πολύ επικίνδυνο ηγέτη, που επειδή μετά το πραξικόπημα, αισθάνεται ανασφάλεια, επιχειρεί να σταθεροποιήσει τη θέση του τόσο στην εσωτερική πολιτική σκηνή όσο και στη διεθνή, μην δίνοντας όμως την πρέπουσα σημασία στο ρόλο του διεθνή παράγοντα.
Και εφιστά την προσοχή σε όσους θεωρούν ότι έχουν εντελώς καταρρεύσει οι σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ επισημαίνοντας ότι ο Ερντογάν γνωρίζει ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται» και ότι δεν πρέπει να αποκοπεί ολοσχερώς από τη Δύση, ούτε να ενταχθεί πλήρως στην Ανατολή.
Κινείται επομένως όλο και περισσότερο σαν το εκκρεμές μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ακολουθώντας μια «επιτήδεια» εξωτερική πολιτική, αξιοποιώντας την πολύτιμη γεωγραφική θέση της χώρας, έτσι ώστε να έχει όφελος τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τη Ρωσία.
«Οταν αναφερόμαστε στη Τουρκία τίποτα δεν είναι τυχαίο», όπως λέει χαρακτηριστικά, και συμφωνεί με την εκτίμηση πως τίποτα δεν εγγυάται ότι η Άγκυρα δεν θα επιχειρήσει ένα νέο επεισόδιο, ακόμη και σοβαρότερο από το πρόσφατο στα Ιμια.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Κάντε μας ένα ψυχογράφημα του Έρντογαν και της τακτικής του. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην τακτική κλιμάκωσης σε Αιγαίο και Κύπρο, αλλά και στη στρατιωτική κλιμάκωση στη Συρία…
Κάθε ηγέτης που επιβίωσε μιας απόπειρας πραξικοπήματος είναι αναμενόμενο να αισθάνεται ανασφάλεια και να επιχειρεί να σταθεροποιήσει τη θέση του τόσο στην εσωτερική πολιτική σκηνή όσο και στη διεθνή. Το κλειδί βρίσκεται στην εξίσωση ισχύος μεταξύ του καθεστώτος και των εσωτερικών/διεθνών ανταγωνιστών. Στην περίπτωση του Έρντογαν θα πρέπει να συνυπολογίσουμε τον παράγοντα ιδεολογία, η οποία σχετίζεται με τα βιώματα και τη σταδιοδρομία του. Η Νέο-Οθωμανική αντίληψη πραγμάτων υπαγορεύει μια ηγεμονική συμπεριφορά απέναντι σε όλους όσοι μπορούν να σταθούν εμπόδιο στην υλοποίηση των στόχων που έχει θέσει η ηγεσία της Τουρκίας. Αυτό σημαίνει ότι ο υποψήφιος ηγεμόνας είναι αναγκασμένος να αναλάβει πρωτοβουλίες, για να εκφοβήσει τους «ανυπάκουους» δρώντες, όσο ακόμη διατηρεί το στρατηγικό πλεονέκτημα. Σύμφωνα με τον Σουν Τσου η πιο πολύτιμη νίκη είναι εκείνη που επετεύχθη δίχως πόλεμο. Απώτερος στόχος του είναι η υποταγή των γειτονικών χωρών.
- Χρόνια τώρα έχουμε συνηθίσει να κάνουμε μια απλοϊκή ίσως ερμηνεία της τουρκικής προκλητικότητας. Ότι αυτή είναι απόρροια της ανασφάλειας που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό της η Τουρκία. Μήπως πλέον συμβαίνει κάτι άλλο;
Η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας δεν είναι πρόσφατη υπόθεση. Ξεκινάει από την επομένη της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923. Μια γρήγορη ματιά στο παρελθόν αρκεί… Εξανδραποδισμός της Ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης, Ίμβρος και Τένεδος, Κύπρος, Ύμια κ.ο.κ.. Είναι αλήθεια ότι όλα αυτά τα χρόνια το κεμαλικό κράτος αντιμετώπισε εσωτερικές πολιτικές δυσκολίες κατά την οικοδόμηση του τουρκικού έθνους, όπως οι αγώνες των Κούρδων και η αντιπαράθεση με τις εξωσυστημικές πολιτικές δυνάμεις (ισλαμιστές, υπέρ-εθνικιστές, αριστεριστές). Η πρόκληση έντασης με τα γειτονικά έθνη χρησιμοποιήθηκε ως στρατηγική ενίσχυσης της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Τα μη μουσουλμανικά έθνη, Έλληνες, Αρμένιοι, Σέρβοι κ.λπ., προσφέρονταν γι' αυτό το σκοπό. Αυτό που ίσως έχει αλλάξει σήμερα είναι ο ζήλος και η βούληση των πολιτικών για υλοποίηση του Νέο-Οθωμανικού ηγεμονικού οράματος.
- Καλλιεργήθηκαν πολλές προσδοκίες στις συναντήσεις που είχε ο αμερικανός ΥΠΕΞ Ρ. Τίλερσον στην Άγκυρα για αποκλιμάκωση της κρίσης στη Συρία. Τι να περιμένουμε από αυτές;
Η δήλωση του Τούρκου Πρωθυπουργού Μπ. Γιλντιρίμ για κίνδυνο κατάρρευσης των τούρκο-αμερικανικών σχέσεων, λίγο πριν την επίσκεψη Τίλερσον, είναι ενδεικτική της σύγκρουσης συμφερόντων στη Β. Συρία. Πράγματι, ενώ ο αγώνας που διεξάγει ο Κουρδικός λαός στη Β. Συρία συνιστά απειλή για τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας, οι Η.Π.Α. θεωρούν τον Κουρδικό λαό ως αναπόσπαστο στοιχείο του συνασπισμού κατά του «Ισλαμικού Κράτους» (Ι.Κ.).
Στην πολύωρη συνάντηση, αμφότερα τα μέρη προσπάθησαν να αποτρέψουν τα σχέδια το ένα του άλλου. Η Άγκυρα επιμένει να τερματιστεί ο κουρδικός έλεγχος της πόλης Μανμπίτζ, στην οποία υπάρχουν επίσης αμερικανικές δυνάμεις. Η Ουάσιγκτον από τη μεριά της είναι δυσαρεστημένη με την επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας», καθώς υπονομεύει τον αγώνα κατά του Ι.Κ..
- Σχολιάστε μας και τη στάση της Ρωσίας. Όπως έγινε προ ημερών γνωστό η Μόσχα προτίθεται να υπογράψει συμφωνία με την Άγκυρα, για την πώληση και δεύτερης συστοιχίας πυραυλικών συστημάτων S-400 Triumf. Πώς θα επηρεαστεί η διεθνής θέση της Τουρκίας;
Η Ρωσία δεν μπορεί παρά να είναι ικανοποιημένη από τις τριβές μεταξύ κρατών μελών του ΝΑΤΟ. Αυξάνει η στρατηγική της ισχύς και το κύρος της. Αξίζει να σημειωθεί βεβαίως ότι η Τουρκία δεν λησμονεί την μεταπολεμική της περιπέτεια, όταν μετατράπηκε η ΕΣΣΔ από φίλη χώρα σε αντίπαλη.
Η τουρκική ηγεσία γνωρίζει ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται» και δεν πρέπει να αποκοπεί ολοσχερώς από τη Δύση, ούτε να ενταχθεί πλήρως στην Ανατολή. Ακολουθεί δηλαδή μια «επιτήδεια» εξωτερική πολιτική, αξιοποιώντας την πολύτιμη γεωγραφική της θέση, έτσι ώστε να έχει όφελος και από τις δύο μεγάλες δυνάμεις. Θαρρεί κανείς και παρατηρεί ένα εκκρεμές να μετακινείται μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
- Επειδή τα πράγματα δεν είναι όπως παλιά, η γενικότερη εκτίμηση είναι ότι δύσκολα ο πρόεδρος Τραμπ θα ρίξει το βάρος του στην ελληνοτουρκική διελκυστίνδα. Ισχύει αυτό ; Και μήπως τελικά είμαστε πιο μόνοι απ' ότι νομίζουμε;
Αυτή τη στιγμή η Ουάσιγκτον επιχειρεί να βρει μια λύση στο αδιέξοδο που έχουν περιέλθει οι τούρκο-αμερικανικές σχέσεις εξαιτίας της κατάστασης στη Β. Συρία. Σε κρίσιμες συνομιλίες η ημερήσια διάταξη συνήθως περιορίζεται στο φλέγον ζήτημα. Κάθε κυρίαρχος δρώντας οφείλει να μεριμνήσει για την ασφάλειά του.
Όπου το κόστος της ασφάλειας υπερβαίνει τις δυνάμεις του, τότε προσφεύγει στην στρατηγική της εξωτερικής εξισορρόπησης, δηλαδή την αναζήτηση συμμάχων ικανών και πρόθυμων να μοιραστούν το άχθος. Αυτό βέβαια συνεπάγεται κάποια ανταλλάγματα, δεσμεύσεις και εξαρτήσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι ο όγκος, το βάθος και η ποιότητα των κοινών συμφερόντων εκείνα που θα ορίσουν αν ένα κράτος είναι μόνη στο διεθνές σύστημα ή όχι.
- Τη στάση των συμμάχων και εταίρων μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση πως την κρίνετε; Μέχρι ποιού σημείου μπορεί να φτάσει η στήριξή τους;
Οι εύρο-τουρκικές σχέσεις βρίσκονται επίσης σε μια πολύ κρίσιμη καμπή. Η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας δεν ήταν ποτέ άλλοτε πιο αβέβαιη. Κορυφαίοι ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Ε. Μακρόν, έχουν μιλήσει καθαρά για μια ειδική σχέση μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ στις αρχές Ιανουαρίου 2018. Η Ένωση οφείλει να τηρήσει μια αλληλέγγυα στάση με την Ελλάδα απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις και αυτό επιχειρούν να κάνουν αξιωματούχοι της με δηλώσεις τους. Η ΕΕ όμως, ως γνωστόν, δεν διαθέτει τα απαραίτητα μέσα προκειμένου να επιβάλει την βούλησή της. Η οικονομική επιρροή που μπορεί να ασκήσει στην Άγκυρα αποδεικνύεται περιορισμένη.
- Έστω ότι η Τουρκία καταφέρνει να πετύχει εν μέρει τους σκοπούς της στη Συρία, απωθώντας τους Κούρδους σε μια ζώνη αρκετών χιλιομέτρων από τα σύνορά της. Έχοντας πετύχει αυτό το στόχο, δεν θα της «ανοίξει» κι άλλο η όρεξη; Δεν θα γίνει σε μια τέτοια περίπτωση ακόμη πιο προκλητική τόσο με τους Κούρδους στο εσωτερικό της;
Η ηγεσία του Κ.Δ.Α. έκανε μια απότομη στροφή απέναντι στο Κουρδικό στοιχείο γύρω στο 2015. Ενώ μια δεκαετία πριν, με το «Δημοκρατικό Άνοιγμα» είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια επίλυσης του Κουρδικού και τον Απρίλιο του 2013 τα δύο μέρη βρέθηκαν πολύ κοντά σε μια συμφωνία, τα πράγματα πήραν άλλη τροπή στη συνέχεια. Οι εκλογικές επιτυχίες του φιλοκουρδικού Δ.Κ.Λ. ενόχλησαν τους ισλαμιστές. Έτσι τα ειρηνικά μέσα αντικαταστάθηκαν με πιο βίαια. Από τις εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015 και μετά βρίσκεται σε εφαρμογή ένα σχέδιο τρομοκρατίας των κουρδικών πληθυσμών. Ας θυμηθούμε τι συνέβη στις κωμοπόλεις Σουρ, Νουσάιμπιν, Τζίζρε…
Η κατάσταση χειροτέρευσε μετά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 2015. Στις μέρες μας σχεδόν η μισή Κ.Ο. του Δ.Κ.Λ. βρίσκεται στη φυλακή. Η κουρδική μειονότητα στην Τουρκία ήταν δηλαδή ανέκαθεν στο στόχαστρο της Άγκυρας, είτε κυβερνούσαν εθνικιστές είτε ισλαμιστές.
- Έστω πάλι ότι αποτυγχάνει στο στόχο της, τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε διπλωματικό επίπεδο. Δεν θα επιχειρήσει να βρει διέξοδο στο δικό της αδιέξοδο, αλλού; Δηλαδή στην Κύπρο ή στο Αιγαίο; Είναι κάτι σαν μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα;
Η τουρκική ηγεσία αναγκάστηκε να κάνει μια παράτολμη κίνηση. Το νέο μέτωπο που άνοιξε στην Β. Συρία, βρίσκει τις κουρδικές δυνάμεις πιο κοντά με τις ΗΠΑ. Η στρατηγική υπερεπέκτασης της Τουρκίας συνοδεύεται με ανάλογους κινδύνους. Στις πρώτες 28 ημέρες της εισβολής στην περιοχή Αφρίν, η Άγκυρα είχε σημαντικές απώλειες.
Σε αυτές της στιγμές εθνικής έξαρσης, η τουρκική ηγεσία δίνει την εντύπωση πως επικεντρώνεται στην καταστροφή του αντιπάλου, έναν μη κυρίαρχο δρώντα, μη δίνοντας την πρέπουσα σημασία στον ρόλο που παίζει ο διεθνής παράγοντας, γεγονός που αποδεικνύεται και από τη δύσκολη φάση που διανύουν οι σχέσεις της με την Ουάσιγκτον.
Δεν είναι πολύ σίγουρο πως η επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» θα αποφέρει στην Άγκυρα τα αναμενόμενα οφέλη. Τις ίδιες και πολύ περισσότερες δυσκολίες θα αντιμετωπίσει κατ' επέκταση, αν επιχειρήσει να «εκτονωθεί» απέναντι σε κυρίαρχους δρώντες. Γενικότερα κινείται σε νερά και με ρυθμούς πολύ επικίνδυνους.
- Επί χρόνια η μία πλευρά παρενοχλούσε την άλλη στο Αιγαίο, αλλά ως εκεί. Δεν έχετε κι εσείς την αίσθηση ότι μετά και τον εμβολισμό του σκάφους του ελληνικού λιμενικού, αυτός ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς μεταξύ των δύο χωρών που απέτρεπε οι παρενοχλήσεις να εξελιχθούν σε θερμά επεισόδια με θύματα, έχει πλέον ανατραπεί;
Ο κοινός νους βέβαια λέει ότι δεν θα έπρεπε εξαρχής να της επιτραπούν οι παρενοχλήσεις αυτές. Η αλλαγή τακτικής σχετίζεται τόσο με την προσπάθειά της να ηγεμονεύσει στην περιοχή όσο και με μια σειρά από ζητήματα που προσφέρονται για εσωτερική κατανάλωση, όπως η ελληνική και κυπριακή Α.Ο.Ζ., η τύχη των αξιωματικών που ζήτησαν άσυλο και η μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη.
Προκειμένου η Αθήνα να υποχωρήσει στις επιθυμίες της Άγκυρας, αυτή επιχείρησε να εκφοβίσει την πρώτη. Πρόκειται για πρακτική που παραβιάζει παράφορα τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και υπονομεύει τις σχέσεις καλής γειτονίας.
- Τελικά τι εγγυάται ότι η Τουρκία δεν θα επιχειρήσει άμεσα ένα νέο επεισόδιο με σοβαρές υλικές ζημίες ή και θύματα;
Τίποτα. Άλλωστε όταν αναφερόμαστε στη Τουρκία τίποτα δεν είναι τυχαίο. Σύμφωνα με τον Κλάουζεβιτς ο πόλεμος είναι η επιδίωξη των πολιτικών στόχων με άλλα μέσα. Τα κράτη, δηλαδή, προσφεύγουν ή απειλούν με προσφυγή στην χρήση βίας για να πετύχουν συγκεκριμένους και ορθολογικούς πολιτικούς σκοπούς.
- Στέκεται στο ύψος των περιστάσεων η εξωτερική πολιτική της χώρας μας;
Υπάρχει μια συνέχεια σε κάθε πράξη μας, πόσο μάλλον στην εξωτερική πολιτική που διασφαλίζει με διπλωματικά μέσα την επιβίωση ενός έθνους. Οι συγκυρίες δεν είναι ιδανικές δεδομένης της οικονομικής δυστοκίας και του άστατου περιφερειακού περιβάλλοντος. Επιπλέον, ένας χαρισματικός ηγέτης δεν αρκεί από μόνος του για να βελτιωθεί η διεθνής θέση μιας χώρας. Ούτε ένα θεσμικά θωρακισμένο σύστημα –που δεν έχουμε– εγγυάται την υλοποίηση των στόχων εξωτερικής πολιτικής.
Μια ικανή εξωτερική πολιτική απαιτεί ισχυρό κράτος σε κάθε τομέα. Και οι δοκιμασίες ακολουθούν η μία την άλλη. Απαιτείται πολύς κόπος, χρόνος και ενέργεια για να ανατρέψει μια χώρα την εις βάρος της κατάσταση και να ασκήσει επιρροή στην εξωτερική της πολιτική.
* Ο κ. Νικόλαος Ραπτόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πειραιώς Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών - http://etem.unipi.gr/
