Της Έφης Λαμπροπούλου*
Το 1810 δημοσιεύτηκε στη Γερμανία το μυθιστόρημα του συγγραφέα Heinrich von Kleist, «Michael Kohlhaas» βασισμένο σε μια ιστορία του 16ου αιώνα, για τον Hans Kohlhase.
Πρόκειται για την ιστορία του έμπορου αλόγων Kohlhase ο οποίος έζησε στο Colln an der Spree (τώρα περιοχή του Βερολίνου) του Βρανδεμβούργου τον 16ο αιώνα. Τον Οκτώβριο του 1532 o Kohlhase ξεκίνησε ένα ταξίδι για το παζάρι της Λειψίας στο γειτονικό κρατίδιο της Σαξονίας, για να πουλήσει άλογα ιππασίας. Στον δρόμο για τη Λειψία κατάσχονται από τον Junker von Zaschwitz δύο από τα άλογά του ως «διόδια» για να περάσει στη Σαξονία. Όταν επέστρεψε για να πάρει τα άλογα πίσω τα βρήκε εξαντλημένα από την κακομεταχείριση, επειδή τα είχαν χρησιμοποιήσει για αγροτικές δουλειές. Ο Kohlhase επεδίωξε την αποκατάσταση της ζημιάς στα δικαστήρια της Σαξονίας, αλλά απέτυχε και δεν δικαιώθηκε. Εν τω μεταξύ έχασε και τη σύζυγό του, η οποία χτυπήθηκε από φρουρό του ηγεμόνα της Σαξονίας στην προσπάθειά της να του παραδώσει ένα υπόμνημα, για να υποκύψει αργότερα στα τραύματά της.
Εξαγριωμένος ο Kohlhase επιδίδεται σε αλλεπάλληλες πράξεις εκδίκησης και καταστροφών. Στο πέρασμά του, με τη βοήθεια μιας συμμορίας την οποία είχε με τον καιρό συγκροτήσει και που ολοένα μεγάλωνε, καταστρέφει και καίει. Ακόμα και η μεσολάβηση του Λούθηρου, με τον οποίο συναντήθηκε, για να ξαναδικαστεί η υπόθεσή του στη Δρέσδη δεν στάθηκε ικανή να τον αποτρέψει. Και μάλιστα την πόλη Wittenburg που βρισκόταν ο Λούθηρος έκαψε αρκετές φορές. Τα επόμενα χρόνια αυτός και η ομάδα του σπέρνουν τρόμο. Το 1540 συνελήφθη και στις 22 Μαρτίου θανατώθηκε στον τροχό. Από την ιστορία αυτή, που παρουσιάστηκε περιληπτικά, ο Kleist δημιούργησε μια νουβέλα, δραματοποιώντας την προσωπική αναζήτηση δικαιοσύνης ενάντια στις επιταγές του νόμου και της κοινωνίας.
Το έργο του Kleist έχει δώσει τροφή για πολλές συζητήσεις σχετικά με την έννοια της ηθικής, της ισότητας ενώπιον του νόμου, του δικαιώματος αντίστασης κ.ά. Να σημειωθεί όμως ότι ο Kohhase έζησε τον Μεσαίωνα πριν τον Διαφωτισμό και το κοινωνικό συμβόλαιο.
Οι ενέργειες του Ρουβίκωνα, ακόμη κι αν τους αποδώσουμε τα πιο ευγενή κίνητρα, σε ποια βάση κινούνται και σε ποια εποχή αναφέρονται; Δεν θα μπορούσε κάθε πολίτης για όποια αδικία έχει υποστεί να φτιάξει μια ομάδα και να αρχίσει τις καταστροφές και τις απειλές εναντίον όποιων τον αδίκησαν ή νόμισε ότι τον/την αδίκησαν; Ποιοι είναι αυτόκλητοι υπηρέτες της Νεμέσεως και της κοινωνικής δικαιοσύνης, εάν πιστέψουμε αυτά που ισχυρίζονται και δεν έχουν άλλα ταπεινά κίνητρα; Kαι δεν ξέρουν ότι οι πράξεις τους αυτές δείχνουν υπεροψία και αλαζονεία (ύβρι) και είναι αυτές ακριβώς που η Νέμεσις τιμωρούσε αποκαθιστώντας την τάξη της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας και του κόσμου, όταν αυτή διασαλευόταν;
Οι πράξεις του Ρουβίκωνα δεν επιδιώκουν να αποκαταστήσουν τη δικαιοσύνη, αλλά να πλήξουν ακόμη περισσότερο την αποσταθεροποιημένη εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών στο κράτος και στους θεσμούς του για τον νόμιμο τρόπο της λήψεως των αποφάσεών του, τρόπο ο οποίος βασίζεται σε ορισμένες σταθερές διαδικασίες (κράτος δικαίου). Εάν οι πολίτες, δηλ. οι αποδέκτες των νόμων, χάσουν την εμπιστοσύνη τους, δεν θα έχουν κανέναν ενδοιασμό παραβίασης ή εναντίωσης στην εφαρμογή τους. Η αμφιβολία για τους θεσμούς και το δίκαιο δημιουργεί ένα αρνητικό συναίσθημα δικαίου και αποδεσμεύει από την ηθική υποχρέωση για συμμόρφωση με τους νόμους. Κι αυτό είναι που επιδιώκουν οι «φύλακες άγγελοι» των κατατρεγμένων.
*Η κ. Έφη Λαμπροπούλου είναι Καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
