Ως ένα σφάλμα ή ακόμη χειρότερα ως ένα πολιτικό πραξικόπημα χαρακτηρίζει το δημοψήφισμα του 2015 ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ Ανρί Λεβί ο οποίος έχοντας παρακολουθήσει τις εξελίξεις εκείνης της περιόδου δηλώνει ότι αποτέλεσε μια δημαγωγική πράξη που ευτυχώς δεν υπερίσχυσε. Μάλιστα δεν διστάζει να μιλησει ακόμη και για μια μη ορθολογική ψήφο, μια «ψήφο εν βρασμώ»
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα Φιλελεύθερος ο Μπερναρ Ανρί Λεβί μιλά για την παράσταση στη σκηνή του Θεάτρου Παλλάς αύριο το βράδυ. Εν τούτοις αναφέρεται στο 2015 ασκώντας σκληρή κριτική στον Γιάννη Βαρουφάκη για τον οποίο δηλώνει ότι «ευτυχώς δεν έμεινε πολύ στο υπουργείο Οικονομικών».
Μεταξύ των Γάλλων διανοουμένων, ο φιλόσοφος Μπερνάρ Ανρί Λεβί είναι ο αδιαφιλονίκητος σταρ. Συγγραφέας δεκάδων βιβλίων και συνομιλητής όλων των Γάλλων προέδρων στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, ο BHL, όπως τον αποκαλούν με οικειότητα οι συμπατριώτες του, χρόνια τώρα αρθρογραφεί παρεμβατικά στον διεθνή Τύπο. Εάν κάτι συμβαίνει στον κόσμο, ο BHL θα μπει δυναμικά στον δημόσιο διάλογο. Στην ανάγκη, θα ανοίξει ο ίδιος τη συζήτηση.
Τη Δευτέρα το βράδυ, στη σκηνή του θεάτρου Παλλάς, θα κάνει ακριβώς αυτό, με όχημα έναν θεατρικό μονόλογο που έγραψε και ερμηνεύει ο ίδιος. Η παράσταση «Αναζητώντας την Ευρώπη», με την οποία ο Γάλλος φιλόσοφος ταξιδεύει από πόλη σε πόλη, είναι η έκκληση που απευθύνει λίγο πριν οδηγηθούμε στις κάλπες των ευρωεκλογών. Εκεί όπου, όπως επιμένει, «πρέπει να νικήσουμε τον λαϊκισμό» για να κρατήσουμε ζωντανή την ευρωπαϊκή πατρίδα μας.
Γεννημένος στην Αλγερία το 1948, γιος ενός μεγιστάνα της ξυλείας, ο Λεβί θα σπουδάσει στα καλύτερα πανεπιστήμια της Γαλλίας, προτού ηγηθεί της ομάδας των Νέων Φιλοσόφων, για να αντικρούσει τον μαρξιστικό δογματισμό της γαλλικής Αριστεράς. Στην πορεία, θα κερδίσει φανατικούς θαυμαστές, αλλά και εξίσου αφοσιωμένους εχθρούς. Για τους μεν, ο BHL ενσαρκώνει το ιδεώδες του σύγχρονου δημόσιου διανοούμενου. Για τους δε, είναι ένας πομπώδης, υπερεκτιμημένος τύπος, με το ταλέντο να συντηρεί το ενδιαφέρον γύρω από τον εαυτό του. Ο ίδιος ουδέποτε απαντάει στους επικριτές του.
Το πρώτο πράγμα που σκέφτεται κανείς βλέποντας τον Μπερνάρ Ανρί Λεβί να διασχίζει με γρήγορα βήματα το λόμπι του κεντρικού αθηναϊκού ξενοδοχείου, με το χαρακτηριστικό λευκό του πουκάμισο ανοιχτό ως βαθιά κάτω στο στέρνο, είναι πως ο 70χρονος φιλόσοφος νιώθει πολύ άνετα τραβώντας την προσοχή. «Μέχρι στιγμής έχω πάει την παράσταση στο Μιλάνο, στις Βρυξέλλες, το Άμστερνταμ, τη Βαλένθια και τη Βιέννη», μου λέει. Και οι εντυπώσεις του από την υποδοχή; «Διαπίστωσα ότι οι πολίτες είναι πολύ πιο τολμηροί από την ηγεσία τους. Αυτό με εξέπληξε».
Συνέντευξη στην Κατερίνα Οικονομάκου
- Γιατί διαλέξατε να τοποθετήσετε τον μονόλογο του ήρωά σας στο Σαράγεβο;
Πιστεύω ότι, εν μέρει, η κρίση που σήμερα βιώνουμε έχει τις απαρχές της στην πολιορκία του Σαράγεβο. Στην αδυναμία της Ευρώπης να βάλει τέλος στην πολιορκία, να αποτρέψει τη γενοκτονία και να διαφυλάξει τις ευρωπαϊκές αρχές. Στον πόλεμο της Βοσνίας η Ευρώπη έχασε την τιμή της, σε έναν βαθμό.
Αλλά χάσαμε και κάτι άλλο. Στο Σαραγέβο υπήρχε σε μικρογραφία το ίδιο μοντέλο διπλού πατριωτισμού που περιμένουμε από τους Ευρωπαίους πολίτες. Κάποιος είναι Έλληνας πατριώτης και ταυτόχρονα Ευρωπαίος πατριώτης. Έτσι, κάποιος που κατοικούσε στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη μπορούσε να είναι Σέρβος, μουσουλμάνος ή Κροάτης, αλλά ταυτόχρονα ήταν πάντα και Βόσνιος.
-Πηγαίνετε ακόμη συχνά στο Σαράγεβο. Επιβιώνει κάτι από αυτό το παρελθόν;
Κάτι από την ψυχή της πόλης διασώζεται. Αλλά ο εθνικισμός είναι σε άνοδο, όπως παντού στα Βαλκάνια και συνολικά στην Ευρώπη.
-Έχετε κάποια εξήγηση;
Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρώπης. Αυτό συμβαίνει σε εποχές απώλειας της ταυτότητας και αστάθειας. Συμβαίνει, αλλά δεν χρειάζεται να το δεχτούμε κιόλας. Περισσότερο από ποτέ πρέπει να επαναλάβουμε ότι ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός είναι η χειρότερη απάντηση στην πολιτισμική κρίση που βιώνουμε.
-Μια διαφορετική απάντηση επιχειρεί να δώσει ο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος πρόσφατα απευθύνθηκε στους Ευρωπαίους πολίτες, καλώντας σε μια «ευρωπαϊκή αναγέννηση». Πώς αξιολογείτε το περιεχόμενο της ανοιχτής επιστολής του;
Η μόνη μου διαφωνία με το περιεχόμενο της επιστολής Μακρόν είναι ότι θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο φιλόδοξη. Γνωρίζω ότι υπάρχουν πράγματα που πιστεύει ο Μακρόν, αλλά δεν τα αναφέρει. Όπως μια πιο ισχυρή Ευρωβουλή, κοινή εξωτερική πολιτική και κοινή αμυντική πολιτική.
-Απάντηση, στο μεταξύ, δεν του έδωσε η καγκελάριος Μέρκελ, αλλά η αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος της Γερμανίας, Ανεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ. Και κρίνοντας από τη δική της ανοιχτή επιστολή, δεν μοιάζει να μοιράζονται το ίδιο ευρωπαϊκό όραμα.
Ήταν η απάντηση της Κάρενμπαουερ, όχι της Γερμανίας. Και θα χρειαστεί να περιμένει δύο χρόνια μέχρι να μπορέσει να επιβάλει τις θέσεις της. Έως τότε, ελπίζω ότι θα έχει διδαχτεί κάτι.
-Την οργή των Κίτρινων Γιλέκων που την αποδίδετε;
Πρόκειται για το ίδιο ακριβώς φαινόμενο που βιώσατε στην Ελλάδα, όταν μπροστά στη Βουλή συγκεντρώνονταν ακροδεξιοί και ακροαριστεροί, έβαζαν φωτιές και προκαλούσαν βίαια επεισόδια. Αλλά ο ελληνικός λαός αποδείχτηκε σοφός και το ξεπεράσατε.
-Παρακολουθήσατε το δημοψήφισμα του 2015;
Ναι, το παρακολούθησα. Το δημοψήφισμα ήταν ένα σφάλμα. Ήταν δημαγωγικό, ήταν ένα πολιτικό πραξικόπημα. Δεν ήταν δημοκρατικό.
-Στην παράσταση που δώσατε στη Βιέννη χλευάσατε την Αυστριακή υπουργό Εξωτερικών που χόρεψε στον γάμο της με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού;
Γέλασαν πάρα πολύ, το διασκέδασαν. Γιατί ντρέπονται για λογαριασμό της. Η συμπεριφορά της δεν ήταν αξιοπρεπής. Και δεύτερον, ήταν μια κίνηση που έδειχνε ιδιαίτερη σχέση με μια εχθρική δύναμη.
-Θεωρείτε, δηλαδή, ότι η Ρωσία είναι χώρα εχθρική προς την Ε.Ε.;
Μα είναι σαφές. Εάν διαβάσει κανείς όσα λέει ο πρόεδρος Πούτιν, αν δει κανείς πώς συμπεριφέρεται στην Πολωνία και τις Βαλτικές χώρες, πώς χρηματοδοτεί ευρωπαϊκά κόμματα που επιδιώκουν τη διάλυση της Ε.Ε.. Αν δει κανείς πώς έπαιξε με τον Τσίπρα το 2015...
-Δηλαδή, πώς έπαιξε με τον Τσίπρα;
Θυμηθείτε μόνο πώς φέρθηκε στη χώρα σας. Δύο φορές, αν θυμάμαι καλά, πούλησε τον Τσίπρα. Στο τέλος ο Τσίπρας αποδείχτηκε αρκετά σοφός ώστε να αρνηθεί το φιλί του θανάτου που του πρόσφερε ο Πούτιν. Αλλά βρεθήκατε πολύ κοντά. Με δεδομένη τη θέση της Ελλάδας στην καρδιά της Ευρώπης, φανταστείτε μόνο τι θα σήμαινε εάν οι νέες δραχμές τυπώνονταν στη Μόσχα. Θυμάμαι τα σχετικά ρεπορτάζ στον γαλλικό Τύπο. Φανταστείτε τι θρίαμβος θα ήταν αυτός για τον Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος είναι αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Ε.Ε. Όχι γιατί είναι δυνατός. Αδύναμος είναι. Αλλά είναι έξυπνος και συστηματικός. Και έχει επίσης φίλους στην Ε.Ε. Ο Σαλβίνι, για παράδειγμα, έχει οπωσδήποτε κάποιους προσωπικούς δεσμούς με το Κρεμλίνο.
-Πρόσφατα, παρεμπιπτόντως, υπήρξε ένταση μεταξύ της ιταλικής και της γαλλικής κυβέρνησης. Ο Σαλβίνι είχε εκφραστεί μάλλον επιθετικά κατά του Μακρόν.
Παραπάνω από επιθετικά θα έλεγα. Η γλώσσα του ήταν σχεδόν αυτή του πολέμου. Αυτό το επεισόδιο, πάντως, αποδεικνύει τρία πράγματα: Οτι ο Σαλβίνι είναι ένας κλόουν, ικανός να κάνει οτιδήποτε. Συμπεριφέρεται σαν ένας μικρός καίσαρας. Δεύτερον, ότι τον κινητοποιεί το μίσος του για τις ευρωπαϊκές αξίες της δημοκρατίας, του φιλελευθερισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και τρίτον, ότι αφήνει να τον χειρίζεται η Ρωσία. Ισως δεν έχουμε ακόμη δει το τέλος αυτής της ιστορίας.
-Παρ'' όλα αυτά, όμως, η δημοτικότητα του Σαλβίνι μεταξύ των Ιταλών έχει ανέβει, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις.
Και ο Μουσολίνι δημοφιλής ήταν. Αυτή είναι η ιστορία του φασισμού. Σχεδόν πάντα, οι φασιστικές κυβερνήσεις είχαν την υποστήριξη του λαού. Διότι ο λαός, και οι αρχαίοι Έλληνες το γνώριζαν αυτό, διχάζονται πάντα ανάμεσα στον πόθο για την ελευθερία και την επιθυμία για τυραννία. Αυτές οι τάσεις συνυπάρχουν. Η τυραννία μπορεί να προσφέρει ηρεμία και αυτό που ο Αλμπέρ Καμί αποκαλούσε την «ευτυχία της πέτρας».
-Απέναντι σε λαϊκιστές ηγέτες τι θα πρότεινε ένας Ευρωπαίος πατριώτης;
Πρώτον, νομίζω ότι οι ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών πρέπει να είναι πολύ πιο σαφείς ως προς τα πραγματικά μας συμφέροντα σε ό,τι αφορά την ειρήνη, την ευμάρεια και την ελευθερία. Δεύτερον, υπάρχει κάτι στο οποίο εσείς οι Ελληνες μπορείτε να βοηθήσετε. Εσείς καταλαβαίνετε διότι βρεθήκατε σε εκείνο το οριακό σημείο. Είχατε το δίλημμα: να ψηφίσουμε ακολουθώντας τη συμβουλή αυτών των «κακών βοσκών», οι οποίοι λένε ότι θα έχουμε μεγαλύτερη ευμάρεια αν φύγουμε, ή να παραμείνουμε στην Ε.Ε.; Και εσείς, οι Έλληνες πολίτες, αποφασίσατε ότι ακόμη κι αν η λιτότητα γινόταν κάποτε αφόρητη, θα ήταν πολύ χειρότερα αν βγαίνατε από την Ε.Ε.
-Μα στο δημοψήφισμα υπερίσχυσε το «Όχι», με μεγάλη πλειοψηφία.
Ναι, ήταν ψήφος εν βρασμώ, δεν ήταν ορθολογική ψήφος, παρακολουθούσα τι γινόταν στην Αθήνα εκείνες τις ημέρες. Τελικά, όμως, δεν υπερίσχυσε ο Βαρουφάκης.
-Ποια είναι η γνώμη σας για τη θητεία του στο υπουργείο Οικονομικών;
Ευτυχώς για την Ελλάδα κι ευτυχώς για την Ευρώπη δεν έμεινε για πολύ. Θα ήταν καταστροφή. Για μένα, ο Βαρουφάκης είναι ένας πιο έξυπνος Μελανσόν, ένας πιο έξυπνος Λουίτζι ντι Μάιο. Ο Βαρουφάκης ανήκει σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι η σωστή απάντηση στον δεξιό λαϊκισμό είναι ο αριστερός λαϊκισμός. Πρόκειται για ανοησίες.
-Πώς θα σχολιάσετε την ελληνική πολιτική στη σκηνή;
Θα μιλήσω για τον Ηρόδοτο, για τον Βύρωνα, για τον θάνατο του Σωκράτη. Θα μιλήσω για τον Τσίπρα και την κρίση του 2015. Θα έχετε τον μονόλογο του Τσίπρα, όταν έπρεπε να αποφασίσει αν θα πάει στον Πούτιν ή όχι. Και θα μιλήσω για τον Μίκη Θεοδωράκη. Και θα ανακαλέσω τις κουβέντες μας πριν από 30 χρόνια. Στον δικό μου εκδοτικό οίκο έχει εκδώσει τα απομνημονεύματά του. Θα ανεβάσω στη σκηνή ορισμένα από τα πιο πρόσφατα εθνικιστικά του σχόλια.
