Της Κατερίνας Οικονομάκου
Οι δήμαρχοι της Βαρσοβίας, της Βουδαπέστης, της Πράγας και της Μπρατισλάβας σπάνε τα δεσμά της ανελευθερίας που προσπαθούν να επιβάλουν οι κυβερνήσεις των χωρών τους.
Ο συμβολισμός είναι μάλλον συμπτωματικός, χωρίς όμως αυτό να τον κάνει λιγότερο ενδιαφέροντα. Η «Συμφωνία για τις ελεύθερες πρωτεύουσες» γεννήθηκε στο Βερολίνο, τις μέρες που η γερμανική πρωτεύουσα γιόρταζε την επέτειο των τριάντα χρόνων από την πτώση του Τείχους. Ανεπισήμως, τα διεθνή μέσα κάνουν ήδη λόγο για το «Μικρό Βίσεγκραντ», εμπνευστές του οποίου είναι οι δήμαρχοι της Βαρσοβίας, της Βουδαπέστης, της Πράγας και της Μπρατισλάβας. Αυτή η φρέσκια συμφωνία συνεργασίας ανάμεσα στις τέσσερις κεντροευρωπαϊκές πρωτεύουσες αποκλείεται να ευθυγραμμιστεί με την ομάδα του Βίσεγκραντ, επικεφαλής της οποίας είναι οι ηγέτες των ίδιων τεσσάρων χωρών. Κι αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον, και κυρίως αισιόδοξο, χαρακτηριστικό της.
Η Πολωνία και η Ουγγαρία είναι οι πρώτες χώρες εναντίον των οποίων οι Βρυξέλλες έχουν κινήσει τις διαδικασίες του άρθρου 7, το οποίο έχει προβλεφθεί για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες μια κυβέρνηση παραβιάζει θεμελιώδεις αξίες της Ε.Ε. Οι κυβερνήσεις του PiS και του Fidesz δέχονται ισχυρή κριτική για τις επιθέσεις τους στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και του Τύπου, την προαγωγή της μισαλλοδοξίας, τη στοχοποίηση των μειονοτήτων και των πολιτικών αντιπάλων τους, καθώς και τον περιορισμό της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Οι τέσσερις δήμαρχοι, εκλεγμένοι όλοι μέσα στον τελευταίο ενάμιση χρόνο, είναι ήδη γνωστοί για την ένταση, αλλά και την επιτυχία με την οποία αντιπολιτεύονται τις κυβερνήσεις τους. Καθώς κινούνται στον αντίποδα του κυρίαρχου λαϊκισμού, που στις χώρες του Βίσεγκραντ καλύπτει όλο το πολιτικό φάσμα, από την Αριστερά έως τη Δεξιά, είναι όλοι νέοι, προοδευτικοί, φιλελεύθεροι, κοσμοπολίτες και φιλοευρωπαϊστές. Είναι ο Πολωνός Ραφάλ Τρζασκόφσκι, ο Ούγγρος Γέργκελι Καρακσόνι, ο Τσέχος Ζντένεκ Χριμπ και ο Σλοβάκος Μάτους Βάλο. Αυτό που μοιράζονται δεν είναι μόνο η αντίθεσή τους στον λαϊκισμό και την εχθρότητα προς τις Βρυξέλλες που εκφράζουν οι κυβερνήσεις τους, αλλά κυρίως ένα όραμα για το πώς είναι μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.
Αποκλεισμός από τα ευρωπαϊκά κονδύλια
Καθόλου τυχαία, πρωταγωνιστικό ρόλο μεταξύ των τεσσάρων φαίνεται ότι έχει ο δήμαρχος της Βαρσοβίας, Ραφάλ Τρζασκόφσκι, ο οποίος μετράει ήδη έναν χρόνο θητείας. Τον Νοέμβριο του 2018 ο 47χρονος Πολωνός πολιτικός της φιλελεύθερης Πλατφόρμας Πολιτών κατάφερε έναν αληθινό θρίαμβο στις δημοτικές εκλογές, για να αναδειχθεί ως το μεγαλύτερο αγκάθι για την κυβέρνηση του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS). Η νίκη του ήταν δεδομένη ήδη από τον πρώτο γύρο, πράγμα που ερμηνεύτηκε σαν μια μεγάλη ταπείνωση για την κυβέρνηση. Η πρωτεύουσα της είχε επιδεικτικά γυρίσει την πλάτη. Έναν χρόνο αργότερα, αντί να μετράει φθορές, χάρη στην τόλμη με την οποία τραβάει τη Βαρσοβία προς τον δρόμο της Ε.Ε και του φιλελευθερισμού, ο Ραφάλ Τρζασκόφσκι έχει αναδειχτεί στον απόλυτο σταρ της πολωνικής αντιπολίτευσης.
Μιλώντας για αυτή τη νέα συμμαχία ανάμεσα στις πρωτεύουσες του Βίσεγκραντ, ο Τρζασκόφσκι έλεγε προ ημερών στη Deutsche Welle ότι έχει ήδη έρθει σε επαφή με την Κομισιόν, αλλά και κορυφαίους πολιτικούς στις Βρυξέλλες, σχετικά με το σχέδιο των τεσσάρων να διεκδικήσουν από κοινού ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Ο στόχος είναι να λάβουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση των κεντρικών κυβερνήσεων. Για ποιο λόγο; Ο Τρζασκόφσκι εξηγεί ότι η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την αντιπολιτευόμενη τοπική αυτοδιοίκηση ως εχθρό. «Αυτή η κυβέρνηση δεν ανέχεται κανέναν ανεξάρτητο θεσμό. Άρχισε με τα μέτρα που πήρε κατά της Δικαιοσύνης, προχώρησε στον δημόσιο τομέα και τώρα ήρθε η σειρά μας», είπε.
Οι απειλές δεν πέρασαν...
Ο δήμαρχος της Βαρσοβίας, όπως και οι ομόλογοί του, είναι προετοιμασμένος για τις αντιδράσεις που η πρωτοβουλία του θα ξεσηκώσει. Ποιος φαντάζεται ότι ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν, η κυβέρνηση του οποίου είναι πρωταθλήτρια στην αξιοποίηση ευρωπαϊκών κεφαλαίων, θα κάτσει να παρακολουθεί άπραγη τον δήμαρχο της Βουδαπέστης να μπαίνει στο παιχνίδι της διαχείρισης κονδυλίων για λογαριασμό της πρωτεύουσας; Άλλωστε ο Ορμπαν δεν έχει κρύψει τις προθέσεις του: Λίγο πριν από τις δημοτικές εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου, οι υπουργοί του προειδοποιούσαν τους πολίτες ότι αν δεν ψηφίσουν υποψήφιους του κυβερνώντος κόμματος Fidesz, η πόλη τους δεν θα πάρει χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό. Παρά τις απειλές, πάντως, οι κάτοικοι της Βουδαπέστης έδωσαν μια καθαρή νίκη στον υποψήφιο της ενωμένης αντιπολίτευσης, Γέργκελι Καρακσόνι.
Η εκλογή του 44χρονου πολιτικού επιστήμονα ήρθε σαν ένα ηχηρό μήνυμα στον πρωθυπουργό Ορμπαν, τον ηγέτη που δεν έχει συνηθίσει να χάνει. Ή έστω, τον ηγέτη που είχε ξεσυνηθίσει να χάνει. Η εκλογή του «πράσινου» Καρακσόνι αποτελεί την πρώτη ήττα για το Fidesz τα τελευταία εννέα χρόνια. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, ο Καρακσόνι επαναλάμβανε ξανά και ξανά τη δέσμευσή του να βάλει φρένο σε συγκεκριμένες, κεντρικά σχεδιασμένες, επενδύσεις, όπως την κατασκευή αθλητικού σταδίου. Στο θέμα επανήλθε πρόσφατα, εξηγώντας ότι η Βουδαπέστη έχει άλλες προτεραιότητες. Τα προς επένδυση κεφάλαια πρέπει να κατευθυνθούν στις υποδομές της δημόσιας υγείας, στις συγκοινωνίες και στο αστικό πράσινο, δηλώνει. Στις πρώτες του συνεντεύξεις μετά την εκλογή του, ο νέος δήμαρχος διαβεβαίωνε ότι είναι έτοιμος να διαπραγματευθεί με την κυβέρνηση για λογαριασμό της πρωτεύουσας, με στόχο έως το 2030 η Βουδαπέστη να είναι μια «πράσινη πόλη». Η προστασία του περιβάλλοντος και το ενδιαφέρον για τις τεχνολογίες «έξυπνης πόλης» είναι ένας ακόμη τομέας που ενώνει τους τέσσερις δημάρχους, οι οποίοι ήδη μιλούν για ανταλλαγή εμπειρίας και τεχνογνωσίας.
Στα χνάρια του Χάβελ
Λίγα χρόνια νεότερος, ο δήμαρχος της Πράγας Ζντένεκ Χριμπ έχει πετύχει να δώσει την εικόνα ενός πολιτικού με γενναιότητα, αξίες και κύρος. Ο 38χρονος γιατρός προκάλεσε σκάνδαλο το περασμένο καλοκαίρι, όταν απέρριψε την απαίτηση του Κινέζου πρεσβευτή στην Τσεχία να αποπέμψει από μια συνάντηση τον Ταϊβανέζο ομόλογό του. Η Κίνα, που επιμένει επισήμως να θεωρεί την Ταϊβάν επαρχία της, έχει κάνει εκτεταμένες επενδύσεις στην Τσεχία και είναι εξαιρετικά στενή η συνεργασία ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις. Κανείς δεν φανταζόταν ότι ο νεαρός δήμαρχος θα αντιστεκόταν τόσο σθεναρά στην απαίτηση μιας παγκόσμιας υπερδύναμης. Αλλά ο Χριμπ πήγε ακόμη παραπέρα. Τον περασμένο Μάρτιο αναβίωσε την τσεχική παράδοση που ήθελε τη σημαία του Θιβέτ να ανεμίζει στο δημαρχείο της Πράγας. Ήταν μια παράδοση που είχε ξεκινήσει κατά την πρώτη μετακομμουνιστική περίοδο, στα χρόνια της προεδρίας του Βάτσλαβ Χάβελ και την οποία είχε εγκαταλείψει ο προκάτοχος του Χριμπ.
Σύμφωνα με Τσέχους πολιτικούς αναλυτές, ο Ζντένεκ Χριμπ, ο οποίος έχει επίσης ανοιχτά ασκήσει κριτική στην κινεζική κυβέρνηση για την παραβίαση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων στο έδαφός της, προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό: να επαναφέρει στον δημόσιο βίο τις αξίες του Βάτσλαβ Χάβελ, ο οποίος ήταν γνωστός και για την ένθερμη υποστήριξη προς το Θιβέτ και την Ταϊβάν. Βέβαια, ο δήμαρχος της Πράγας έχει ζήσει και ένα διάστημα στην Ταϊβάν, στο πλαίσιο προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών, πράγμα που εξηγεί την ευαισθησία του για το θέμα. Ο Χριμπ ανήκει στο Κόμμα των Πειρατών, το οποίο στην Τσεχία διακρίνεται για τις προοδευτικές θέσεις του. Και ο ίδιος κάνει ό,τι μπορεί για να τονίσει πόσο απέχει ιδεολογικά από την κυβέρνηση και τον πρόεδρο Μίλος Ζέμαν, ο οποίος έχει εγκαταστήσει στο γραφείο του στο κάστρο της Πράγας έναν Κινέζο σύμβουλο, ενώ διατείνεται ότι επιθυμεί να διδαχθεί από την κινεζική ηγεσία «πώς σταθεροποιείς την κοινωνία». Λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία του δημάρχου του Γκντανσκ Πάβελ Ανταμόβιτς, ο δήμαρχος της Πράγας ανακοίνωσε την πρόθεσή του να ονομαστεί ένας δρόμος της τσεχικής πρωτεύουσας με το όνομα του εκλιπόντος πολιτικού, ο οποίος είχε διακριθεί για την υποστήριξή του προς τις μειονότητες. Στην πολιτική παρακαταθήκη του Πάβελ Ανταμόβιτς έχουν κατά καιρούς αναφερθεί και οι τέσσερις δήμαρχοι, που με το νέο τους εγχείρημα τραβάνε ακόμη πιο καθαρά τη γραμμή που τους χωρίζει από τις κυβερνήσεις τους.
Πρωτεύουσες και επαρχίες...
Το «Μικρό Βίσεγκραντ» είναι η πιο ενδιαφέρουσα εξέλιξη στην Κεντρική Ευρώπη. Ειδικά καθώς αποτυπώνει μια πραγματικότητα που οι διεθνείς αναλυτές επισημαίνουν ξανά και ξανά τα τελευταία χρόνια: Την πολιτική, αλλά και ψυχική, απόσταση ανάμεσα στα αστικά κέντρα και την περιφέρεια. Ανάμεσα στις πολιτικά προοδευτικές πρωτεύουσες και την υπόλοιπη χώρα. Η δημοτικότητα του Βίκτορ Ορμπαν, για παράδειγμα, είναι τεράστια στην επαρχία και πολύ περιορισμένη στη Βουδαπέστη. Το φαινόμενο επαναλαμβάνεται στην Πολωνία, στην Τσεχία και τη Σλοβακία, όπου όλο και βαθαίνει ένα χάσμα ανάμεσα στους ψηφοφόρους. Με αυτά τα δεδομένα, οι τέσσερις δήμαρχοι εκ των πραγμάτων αναλαμβάνουν την ευθύνη να στρίψουν τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης προς την κατεύθυνση που κοιτάζουν η Βαρσοβία, η Πράγα, η Μπρατισλάβα και η Βουδαπέστη. Δηλαδή, προς τις Βρυξέλλες.
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο 21 Νοεμβρίου 2019
