Του Φάνη Ουγγρίνη*
Ε βέβαια, με τόσα που κάνουν εδώ μέσα οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ -και παραέξω οι βορειοκορεάτες- αναπόφευκτα ξεχνιέται η υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών στις 10 Αυγούστου του 1920 (σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο). Αν και μάλλον μας βολεύουν οι κατά καιρούς περισπασμοί, καθώς δεν μας είναι ιδιαίτερα ευχάριστο το να θυμόμαστε πού θα μπορούσαμε να έχουμε φτάσει και πού καταλήξαμε.
Η συνθήκη ήταν για την Ελλάδα η ανταμοιβή όλων των σκληρών προσπαθειών της μετά το 1908, όταν ο Εθνικός Σύνδεσμος αναδιέταξε το πολιτικό τοπίο και με εκφραστή του τον Βενιζέλο προώθησε ένα πρόγραμμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων μα και στρατιωτικού εξοπλισμού. Οι μεγάλες δαπάνες για την συγκρότηση ισχυρού στόλου, ο φόρος αίματος στην Μακεδονία και στην Ήπειρο, ο ήπιος εμφύλιος με το όνομα Εθνικός Διχασμός, η διαχείριση των προσφυγικών ροών από την Βουλγαρία μα και την Πόλη, η οκταετής θητεία για δεκάδες χιλιάδες άνδρες ήταν όλα προκλήσεις τιτάνιες για τα τότε δεδομένα μας, που όμως αντιμετωπίστηκαν για χάρη της εκπλήρωσης της πασίγνωστης Μεγάλης Ιδέας.
Θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε ότι τα ανταλλάγματα που τότε απέσπασε η χώρα δεν ήταν παράλογα μέσα στο πλαίσιο της διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ανατολική Θράκη και η περιοχή της Σμύρνης ήταν ασήμαντες εκτάσεις μπροστά στα τεράστια "φιλέτα" που περιέρχονταν σε Βρετανούς (Ιράκ και Σαουδική Αραβία με τα πετρέλαια τους, Παλαιστίνη με την ιστορικότητα της) και Γάλλους (Κιλικία, Συρία, Λίβανος με την πλούσια αγροτική παραγωγή τους και τα σημαντικά εμπορικά τους δίκτυα). Ούτε ήταν άδικη για το τουρκικό έθνος η παραχώρηση ανεξαρτησίας σε δύο μεγάλους αδικημένους της ιστορίας, στους Αρμένιους και στους Κούρδους. Όσα διακρατούσε το νέοτευκτο κράτος στην μεγάλη επιφάνεια του ήταν σε γενικές γραμμές σύμφωνα με τον αριθμό των υπηκόων που αυτοπροσδιοριζόνταν ως Τούρκοι και με την περιοχή όπου οι πληθυσμοί τους ήταν κυρίως συγκεντρωμένοι.
Το πώς την πατήσαμε πιστεύω είναι γνωστό σε όλους όσους διαβάζουν το άρθρο αυτό. Όμως θα πρέπει να τονισθεί ότι παρά τις υπαρκτές ευθύνες των βενιζελικών, οι οποίοι ξεκίνησαν την ανόητη περιπέτεια της εκστρατείας προς την Άγκυρα, είναι σαφές πως το μεγάλο βάρος για την Καταστροφή πέφτει στις πλάτες των Βασιλικών. Αυτοί προσέφεραν αφορμές στους Άγγλους επαναφέροντας τον Κωνσταντίνο, αυτοί παράτησαν το στρατό στον Σαγγάριο, αυτοί αδιαφόρησαν για τον έλεγχο της εγκαταλειφθείσας ιταλικής ζώνης, αυτοί δεν έκαναν απολύτως τίποτα για την οχύρωση της παραχωρηθείσας περιοχής. Ίσως μάλιστα το τελευταίο σφάλμα τους να ήταν και το σοβαρότερο για δύο λόγους. Πρώτος, επειδή έτσι στερήθηκε ο στρατός ενός σοβαρού σχεδίου αναδίπλωσης μετά την κατάρρευση του μετώπου. Δεύτερος, επειδή η εμπειρία των Σωμ, Βερντέν, Υπρ και Αράς είχε αποδείξει πως οι τότε οργανωμένες γραμμές χαρακωμάτων δεν ήταν διασπάσιμες, ειδικά από ελαφρές δυνάμεις όπως εκείνες που διέθετε ο Μουσταφά Κεμάλ.
Ποια όμως θα ήταν η Ελλάδα αν όλα είχαν εξελιχθεί κατ'' ευχήν; Είναι μάλλον αφελής η πεποίθηση ότι η Σμύρνη δεν θα παρήκμαζε μα θα παρέμενε η ίδια πλούσια μητρόπολη. Το εσωτερικό θαλάσσιο εμπόριο της Αυτοκρατορίας ήταν πλέον παρελθόν (με θύματα άλλωστε και τις Θεσσαλονίκη-Συρο), η δε νέα Τουρκία θα ανέπτυσσε καινούργιες εισόδους. Ούτε και η διάσωση του ποντιακού ελληνισμού ήταν εφικτή. Η αβλεψία της Αντάντ, που εγκατέλειψε στρατιωτικά την Ποντοαρμενική Δημοκρατία, είχε σαν συνέπεια την συντριβή της ώστε να επέλθει συνοριακή επικοινωνία των δύο τότε παριών, επικοινωνία που συνδυάστηκε με στρατιωτική και πολιτική συνεργασία. Άγνωστη τέλος ήταν και η μοίρα των Κωνσταντινουπολιτών. Το συμφωνημένο ιδιόρρυθμο καθεστώς της διεθνούς ζώνης δεν μακροημέρευσε πουθενά μετά τον Α''ΠΠ, συνεπώς λογικά η Πόλη είτε θα τεμαχιζόταν στη γραμμή του Βοσπόρου, είτε θα περιερχόταν σε ένα από τα δύο κράτη, με πιθανότερο αποδέκτη την σταδιακά πολιτικά ισχυροποιημένη Τουρκία (λόγω της προσέγγισης της με την ΕΣΣΔ).
Υπήρχαν όμως και τεράστια θετικά, πέρα από την αποφυγή της φρικτής ανθρωπιστικής κρίσης της προσφυγιάς, κρίσης με ιδιαίτερα μακροχρόνιες πολιτικές επιπτώσεις που συχνά αγνοούμε. Αν λοιπόν είχαμε κρατηθεί στη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη η έκταση του κράτους μας θα ήταν τουλάχιστον 25% μεγαλύτερη, με άμεσο αποτέλεσμα ένα πολύ μεγαλύτερο αγροτικό προϊόν. Η οικονομία συνολικά θα ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση πριν τον Β''ΠΠ, ασκώντας ευεργετική επίδραση στην κοινωνική συνοχή, στην πολιτική ηρεμία και στους δείκτες γεννήσεων. Τα σημερινά ζητήματα με θαλάσσια ύδατα και υφαλοκρηπίδες πιθανότατα δεν θα υπήρχαν. Και τέλος το σημαντικότερο, δεν θα υπήρχε το γνωστό εθνικό κόμπλεξ των αδικημένων από τους...κακούς ξένους, ένα κόμπλεξ που ολοφάνερα συνεχίζει να μας ταλαιπωρεί μέχρι και σήμερα. Η Ελλάδα των Σεβρών θα ήταν σίγουρα καλύτερη από αυτήν που ζούμε. Άγνωστο μόνο είναι το πόσο.
Τι διδαχθήκαμε από αυτή την εμπειρία; Για μένα κυρίως ένα πράγμα. Πως πρέπει να υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός, πως αυτός πρέπει να εκτελείται υπεράνω κομμάτων, όπως και πως πρέπει να μην χαρακτηρίζεται από εσωστρεφή επαρχιωτισμό μα από ανοικτόμυαλη υιοθέτηση των καλύτερων πρακτικών διεθνώς. Αν το 1920 όλο το πολιτικό φάσμα είχε συμφωνήσει στο τι επιδιώκαμε και αν όλοι είχαν αντιληφθεί τις γεωπολιτικές πραγματικότητες της εποχής, τότε χαμένοι δεν θα είχαμε βγει σε καμία περίπτωση. Αν μάλιστα ψάχνετε και νεώτερα παραδείγματα επιτυχημένου στρατηγικού σχεδιασμού θυμηθείτε το πρόγραμμα Ζολώτα και την μεταρρύθμιση Παπανούτσου, και την συμβολή τους στην μεταπολεμική ανάκαμψη. Κι έπειτα αναρωτηθείτε αν ξανάδαμε κάτι αντίστοιχο μετά το ''81, κι αν σήμερα υφίσταται αδήριτη ανάγκη να ξαναδούμε...
* Ο κ. Φάνης Ουγγρίνης είναι επιχειρηματίας.
