Η αξιοποίηση του κοινού ευρωπαϊκού προϋπολογισμού σε συνδυασμό με την έκδοση ευρωομολόγου και την απεριόριστη παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις αγορές κρατικών και εταιρικών ομολόγων είναι η λύση για να αποτραπεί μία νέα οικονομική κρίση στην Ευρώπη, τονίζει ο Λορέντσο Κοντόνιο, καθηγητής του London School of Economics και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του υπουργείου Οικονομικών της Ιταλίας.
Προσθέτει, ωστόσο, ότι λόγω των δυσκολιών σε πολιτικό επίπεδο, η ΕΚΤ είναι ο θεσμός που πρέπει να βγει μπροστά και να δεσμευτεί ότι θα ρίξει απεριόριστη ρευστότητα στο σύστημα κάνοντας χρήση του μεγάλου «μπαζούκα», κοινώς του προγράμματος απεριόριστων αγορών ομολόγων OMT.
Ο κ. Κοντόνιο εκτιμά ότι η κρίση δεν θα οδηγήσει κατ’ ανάγκη σε μνημόνια με Τρόικα, κυρίως λόγω των πολιτικών ισορροπιών, ενώ τάσσεται υπέρ της «διαγραφής» χρεών υπό την έννοια ότι η ΕΚΤ θα αγοράσει ομόλογα και θα τα κρατήσει στον ισολογισμό της μέχρι να περάσει η κρίση ή μέχρι να αυξηθεί ο πληθωρισμός.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μαριόλη:
- Σε πρόσφατο άρθρο σας υποστηρίζετε ότι το επίπεδο της υφιστάμενης συζήτησης στην Ευρώπη για τον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης, υποδεικνύει μία προφανή υποεκτίμηση της σφοδρότητας της κρίσης. Ποιος είναι τελικά ο καλύτερος τρόπος αντίδρασης; Ένα ευρωομόλογο, για παράδειγμα, ή ένας κεντρικός δημοσιονομικός μηχανισμός;
Μία ένωση όπως η Ευρωζώνη χρειάζεται τόσο έναν κεντρικό δημοσιονομικό μηχανισμό όσο και την έκδοση ευρωομολόγου για να αντέξει σε περιόδους έντονων οικονομικών αναταράξεων. Αν υπήρχαν και τα δύο αυτά εργαλεία θα είχαν όφελος όχι μόνο οι χώρες της περιφέρειας αλλά και αυτές του πυρήνα. Και όταν λέμε για κεντρικό δημοσιονομικό μηχανισμό στην ουσία εννοούμε έναν προϋπολογισμό, δηλαδή να χρησιμοποιηθούν χρήματα από τα έσοδα της ένωσης.
- Είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό να γίνει βραχυπρόθεσμα;
Είναι σαφές ότι δεν είναι εφικτό κυρίως για πολιτικούς λόγους αλλά όχι μόνο. Πρόκειται για σύνθετα project και πρέπει να διασφαλιστεί ότι υλοποιούνται με δημοκρατικό και δίκαιο τρόπο. Συνεπώς, δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Είναι μία από τις δυσκολίες μιας νομισματικής ένωσης. Θα πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει αμοιβαιοποίηση κινδύνων όμως και πάλι αυτό δεν μπορεί να γίνει βιαστικά και χωρίς να ακολουθούνται δημοκρατικές διαδικασίες. Γι’ αυτό το λόγο αυτή τη στιγμή έχουμε κολλήσει και η Ευρώπη προσπαθεί να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία.
Μην ξεχνάμε ότι μετά την κρίση του 2008-09 και έως το 2011 η Ευρώπη χρειάστηκε πολύ χρόνο για να σχεδιάσει νέα εργαλεία και μηχανισμούς. Αυτή η καθυστέρηση ήταν ιδιαίτερα ζημιογόνα για την οικονομία καθώς μέχρι να βρεθεί λύση η οικονομία κατέρρευσε και τα υπόλοιπα είναι ιστορία.
- Υπάρχουν ακόμη περιθώρια αντίδρασης;
Το καλό είναι ότι σήμερα η Ευρώπη είναι σε πολύ καλύτερη θέση να αντιδράσει στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης διότι έχει εργαλεία. Σημειώνω ότι η αντίδραση της ΕΚΤ είναι πολύ πιο άμεση στην παρούσα φάση απ’ ότι στο παρελθόν, οι δημοσιονομικοί κανόνες χαλάρωσαν γρήγορα, ενώ βλέπουμε και χαλάρωση των ρυθμιστικών κανόνων από την ΕΚΤ, που συνεπάγεται χαμηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις για τις τράπεζες. Όλα αυτά έπρεπε να γίνουν άρα είναι μέτρα προς τη σωστή κατεύθυνση, όμως κάποια στοιχεία ακόμη λείπουν.
Ένα κοινό ομόλογο θα ήταν χρήσιμο για την κατάσταση που βιώνουμε γιατί αποτρέπει τις εντάσεις σε συγκεκριμένες χώρες και επιπλέον ελαχιστοποιεί την ανάγκη παρέμβασης της ΕΚΤ στις αγορές. Μπορούμε, λοιπόν, να πάμε τόσο γρήγορα σε κάτι νέο που είναι, μεταξύ άλλων, πολιτικά τοξικό και δύσκολο; Δεν το νομίζω. Κατά κάποιο τρόπο νιώθω σαν διχασμένη προσωπικότητα. Από τη μία λέω τι θα έπρεπε να γίνει στην Ευρωζώνη και από την άλλη πρέπει να αναγνωρίσω ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό.
- Πιστεύετε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ξεπεράσουν… τους εαυτούς τους και θα λάβουν τις αποφάσεις που πρέπει;
Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι να σκεφτεί λύσεις στα όρια του εφικτού. Στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ο ESM μπορεί να ενεργοποιηθεί άμεσα. Τρία είναι τα απαιτούμενα πεδία δράσης. Το πρώτο είναι για την αποτροπή μιας νέας οικονομικής κρίσης. Το δεύτερο είναι η ανακούφιση των πληττόμενων νοικοκυριών και επιχειρήσεων προσφέροντας σανίδα σωτηρίας και το τρίτο είναι η επανεκκίνηση της οικονομίας σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα μετά το τέλος του σοκ. Και οι τρεις αυτοί στόχοι είναι εξίσου σημαντικοί. Πιστεύω ότι ο ESM είναι το εργαλείο με το οποίο θα αντιμετωπιστεί η έκτακτη ανάγκη και ο κίνδυνος νέας οικονομικής κρίσης – η οποία θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφευχθεί γιατί θα οδηγήσει σε πολλά χρόνια πόνου για την οικονομία της Ευρωζώνης.
Όσο για το πρόγραμμα SURE και τη χρηματοδότηση από την EIB σχετίζονται περισσότερο με τον δεύτερο στόχο, ήτοι τη σανίδα σωτηρίας προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Αυτό γίνεται μέσω της ΕΚΤ, η οποία παρέχει ρευστότητα προς τις κυβερνήσεις, οι κυβερνήσεις μεταθέτουν τις φορολογικές εισπράξεις για να μπορούν επιχειρήσεις και νοικοκυριά να έχουν ρευστότητα, συν κάποια επιδόματα προς ιδιώτες και επιχειρήσεις για να ξεπεράσουν αυτή τη δύσκολη περίοδο. Όσο για το τελικό πεδίο δράσης που είναι η ανοικοδόμηση της οικονομίας, ένα μέρος του θα πρέπει να αποτελείται από μεγάλα έργα υποδομών. Στην αρχή το σοκ ήταν κυρίως στην πλευρά των εφοδιαστικών αλυσίδων και της παραγωγής αλλά εξελίσσεται σε πρόβλημα ζήτησης. Αν υπάρχει έλλειψη ζήτησης η κυβέρνηση θα πρέπει να παρέμβει και να κάνει μεγάλα έργα σε κατασκευές, υγεία, εκπαίδευση.
- Φοβάστε μία νέα κρίση χρέους μετά το τέλος της πανδημίας;
Ναι και γι’ αυτό πιστεύω ότι η πιο άμεση και πιεστική ανάγκη είναι να αποφευχθεί η οικονομική κρίση. Αυτός θα έπρεπε να είναι ο ρόλος του ESM. Στην Ιταλία δεν καταλαβαίνουν τη σημασία του ESM και μάλιστα με τόσο χαλαρούς όρους. Οι όροι που θέτει ο ESM για τις χώρες που θα δανειστούν για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις του κορονοϊού είναι αστείοι. Πιστεύω ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία και να πάρουν αυτά τα χρήματα. Αν ενεργοποιηθεί ο ESM μετά η ΕΚΤ μπορεί να ξεκινήσει το OMT αν χρειαστεί και έτσι θα αποτραπεί το ξέσπασμα μιας νέας οικονομικής κρίσης: μέσω απεριόριστης παρέμβασης από την ΕΚΤ.
- Ναι αλλά υπάρχουν διαρροές από την ΕΚΤ που λένε ότι η Λαγκάρντ δεν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το OMT.
Ίσως τώρα δεν σκοπεύει να το χρησιμοποιήσει όμως αν επιδεινωθεί η κατάσταση θα είναι απαραίτητο. Το πρόβλημα με την παρέμβαση της ΕΚΤ είναι το εξής: όταν λες ότι θα παρέμβεις για περιορισμένο χρονικό διάστημα (έως το τέλος του χρόνου) και με περιορισμένο όριο αγορών (κοντά στα 1 τρις. ευρώ), μπορεί να είναι τεράστιο το πακέτο αλλά στην περίπτωση μαζικών πωλήσεων στις αγορές ίσως δεν είναι αρκετό. Αυτό που χρειάζεται, λοιπόν, είναι απεριόριστη παρέμβαση. Δεν πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Πολύ σύντομα το κρατικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα εκτιναχθεί σε πολλές χώρες και τότε η ΕΚΤ δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να αγοράσει τα ομόλογά τους και να αποτρέψει την οικονομική κατάρρευση. Ελπίζοντας ότι η οικονομία σταδιακά θα ανακάμπτει και σε κάποια χρόνια η βιωσιμότητα του χρέους θα επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Μπορεί η ΕΚΤ να διογκώσει ακόμη περισσότερο τον ισολογισμό της χωρίς πρόβλημα, πέρα από τα 5 τρις που έχει ήδη φτάσει;
Ναι, δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική. Βλέπετε ότι το ίδιο συμβαίνει στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, ενώ η Τράπεζα της Αγγλίας ανακοίνωσε ότι θα αγοράζει κρατικά ομόλογα απευθείας στην πρωτογενή αγορά. Το πρόβλημα στην Ευρωζώνη είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι κεντρική τράπεζα μίας χώρας αλλά πολλών, άρα θα πρέπει να βρει τον τρόπο να το κάνει. Βραχυπρόθεσμα δεν βλέπω άλλη λύση παρά μόνο να αγοράζει η ΕΚΤ κρατικά ομόλογα για να στηρίξει την οικονομία.
- Σε πολιτικό επίπεδο, πόσο κοντά είμαστε σε μία τέτοια λύση;
Το ιδανικό θα ήταν να έχουμε το OMT το συντομότερο δυνατό γιατί θα εμπόδιζε την κερδοσκοπία, θα εμπόδιζε κάποιους παίκτες να δοκιμάσουν την ικανότητα και την πρόθεση της ΕΚΤ να παρέμβει. Σήμερα υπάρχει αβεβαιότητα γιατί μπορεί να έχει ρίξει στο τραπέζι 1 τρις όμως είδαμε ότι μέσα σε 1-2 εβδομάδες οι αγορές πούλησαν περίπου 50 δις. ομόλογα στην ΕΚΤ. Αν συνεχιστεί αυτό τότε τα 1 τρις. ευρώ θα είναι λίγα. Γνώμη μου είναι ότι πρέπει να ξεκαθαρίσει η ΕΚΤ πως οι αγορές της θα είναι απεριόριστες. Η ΕΚΤ είναι ο μοναδικός θεσμός στην Ευρωζώνη που μπορεί να δράσει έγκαιρα και χωρίς περιορισμούς. Βλέπουμε τους υπουργούς Οικονομικών να αντιμετωπίζουν περιορισμούς, βλέπουμε τα κράτη να μην μπορούν να προχωρήσουν στη δημοσιονομική επέκταση που χρειάζονται γιατί ανησυχούν για τη βιωσιμότητα του χρέους τους και την αντίδραση των αγορών. Η ΕΚΤ μόνο έχει τη δύναμη και την ικανότητα να χρησιμοποιήσει ένα πολύ μεγάλο «μπαζούκα».
- Είναι δικαιολογημένες οι γερμανικές αντιδράσεις σε όλα αυτά;
Το μόνο που θα έπρεπε να μας απασχολεί αυτή τη στιγμή είναι το πώς θα αποφύγουμε μια νέα οικονομική κρίση. Θα επιμείνω σε αυτό. Χρειάζεται μία κεντρική τράπεζα που θα δρα χωρίς περιορισμούς και θα αγοράζει όλα τα ομόλογα που χρειάζεται - ακόμη και junk όπως η Fed - για να αποφευχθεί η κρίση.
- Τι λέτε για τη συζήτηση στην Ιταλία αναφορικά με την προοπτική σχηματισμού κυβέρνησης με επικεφαλής έναν τεχνοκράτη όπως ο Μάριο Ντράγκι;
Υπάρχουν πολλοί που θα έβλεπαν θετικά μία τέτοια εξέλιξη και είναι αλήθεια ότι γίνονται συζητήσεις, επομένως είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο. Την ίδια ώρα και ο πρόεδρος της Ιταλίας φέρεται να προσπαθεί να βρει πεδία πολυκομματικής στήριξης. Όμως δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει άμεσα, εκτός και αν η κρίση κλιμακωθεί επικίνδυνα. Ο Μάριο Ντράγκι δεν ενδιαφέρεται καθόλου για μία τέτοια θέση αλλά ποιος ξέρει τι θα συμβεί σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Αν δηλαδή ο κόσμος επιθυμεί τον Ντράγκι για πρωθυπουργό πολύ δύσκολα θα πει όχι.
- Και αφού πήγε η κουβέντα μας στον Ντράγκι, συμφωνείτε με τη δήλωσή του ότι πρέπει να διαγραφούν τα χρέη που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο του πανδημίας;
Τι εννοούμε όταν λέμε να διαγραφούν; Να διαγραφούν σημαίνει να τα αγοράσει η ΕΚΤ και να τα κρατήσει στον ισολογισμό της προς το παρόν. Αυτή ναι είναι η μοναδική λύση σήμερα. Να αγοράσει η ΕΚΤ τα χρέη και να τα κρατήσει στον ισολογισμό της μέχρι να περάσει η κρίση ή μέχρι να αυξηθεί ο πληθωρισμός. Όσο ο πληθωρισμός παραμένει χαμηλός δεν υπάρχει πρόβλημα να έχει διογκωμένο ισολογισμό.
- Στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες υπάρχει ανησυχία για την επόμενη ημέρα και τον κίνδυνο να εφαρμοστούν ξανά μνημόνια με αυστηρούς όρους. Οδεύουμε προς τα εκεί;
Όχι δεν πιστεύω ότι οδεύουμε προς τα εκεί. Η κατάσταση που βιώνουμε είναι ιδιαίτερη και μοναδική. Υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας από τον ESM έτσι ώστε τα κράτη που το επιθυμούν να λάβουν φθηνή χρηματοδότηση έως το 2% του ΑΕΠ τους με εξαιρετικά χαλαρούς όρους. Οπότε προς το παρόν δεν υπάρχει κίνδυνος να δούμε μνημόνια με Τρόικα. Το πρόβλημα είναι ότι αν χώρες όπως η Ιταλία ή η Ελλάδα δεν λάβουν τα δάνεια του ESM έγκαιρα, η κατάσταση σε ένα χρόνο μπορεί να αλλάξει. Γιατί μπορεί το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ να επιδεινωθεί τόσο που θα θεωρείται μη βιώσιμο και τότε οι πολιτικές ισορροπίες να είναι διαφορετικές. Συνεπώς πιστεύω ότι το «παράθυρο» του ESM θα είναι για λίγους μήνες ανοικτό και θα πρέπει να το αξιοποιήσουν οι χώρες της περιφέρειας. Από τη στιγμή που θα λάβουν την πιστωτική γραμμή, για τα χρήματα αυτά δεν θα ανησυχούν για τους όρους.
* O Λορέντσο Κοντόνιο είναι καθηγητής στο London School of Economics ιδρυτής και στη Σχολή Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας του πανεπιστημίου LUISS της Ρώμης. Από το 2015 έχει ιδρύσει τη δική του συμβουλευτική εταιρεία, LC Macro Advisors. Προηγουμένως ήταν επικεφαλής οικονομολόγος και γενικός διευθυντής του υπουργείου Οικονομικών της Ιταλίας, υπεύθυνος για τις μακροοικονομικές προβλέψεις και την ανάλυση της ιταλικής και της διεθνούς οικονομίας. Ήταν πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικής Πολιτικής του Ecofin, ενώ συμμετείχε στις συνεδριάσεις του Eurogroup και του Ecofin ως συντονιστής του Διαλόγου. Έχει διατελέσει στέλεχος της ιταλικής τράπεζας Unicredit και της Bank of America, καθώς και μέλος επιτροπών του ΟΟΣΑ.
