Του Νίκου Γιαννή*
2019, είναι η πρώτη χρόνια που ξυπνάω χωρίς να έχω γονείς. Οφείλω, νομίζω, στους γονείς μου τη στατιστική κουλτούρα και τη στατιστική παιδεία. Γενικώς και στην τήρηση οικονομικών λογαριασμών ιδιαιτέρως. Επίσης νομίζω ότι τους οφείλω τη συστηματική τήρηση αρχείων και την ενδελεχή ενασχόληση με κάτι που είναι φυσιολογικώς δυσάρεστο και εκνευριστικό όταν συντελείται, ωστόσο ανταποδοτικό και χρήσιμο, τα (κατ)αναγκαστικά νήματα της γραφειοκρατίας.
Οι στατιστικές και η συγκέντρωση δεδομένων βρίσκονται στην αρχή του σύμπαντος, του έμφρονος ή άλλως πολιτισμένου σύμπαντος. Είναι όχι μόνον το πρώτο βήμα αλλά το σημαντικότερο βήμα. Για τα άτομα και για το σύνολο. Για τις προσωπικές μας αποφάσεις και για τις πολιτικές αποφάσεις.
Τα πρώτα γραπτά κείμενα της ιστορίας, είναι αυτά των Σουμερίων στο Ουρούκ το 3.500 πΧ., που καταγράφουν φόρους, λογαριασμούς, οφειλές, νόμους, συμβόλαια, ιδιοκτησίες, εμπορικές ροές. Όπως κι ο Δίσκος της Φαιστού, κατά πάσαν πιθανότητα. Καθαρά διοικητικά στοιχεία δηλαδή, ούτε γράμματα ούτε φιλοσοφία, επιζείν, ζειν, ευ ζειν. Από την Περσία, στην Αίγυπτο κι από εκεί στις ελληνικές πόλεις – κράτη και τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι πολιτισμοί γεννήθηκαν και ήκμασαν μέσα από τα «τεφτέρια» των υπομονετικών και οργανωμένων ανθρώπων, που συνέλεγαν, αποθησαύριζαν (ναι, συγκέντρωναν δηλαδή πράγματα αξίας, τα στοιχεία), κατόπιν ανέλυαν τα δεδομένα, έπαιρναν αποφάσεις, τις επικοινωνούσαν στους αποδέκτες της. Αυτό δεν είναι πολιτική; Αν σκοπός μας είναι να κυβερνήσουμε μια κοινότητα ανθρώπων, ένα κράτος, πρέπει πρώτα απ' όλα να το γνωρίζουμε. Πρώτο βήμα γνωριμίας είναι τα αναλυτικά, έγκυρα και επικαιροποιημένα ποσοτικά δεδομένα. Για να γίνει αυτό πρέπει εκείνοι που συμμετέχουν και τα δημιουργούν οι ίδιοι καθημερινά, οι πολίτες δηλαδή στις μέρες μας, να έχουν κατανοήσει την αξία τους, να τα συλλέγουν οι ίδιοι καθημερινά για τον εαυτό τους, να μοιράζονται αυτά που πρέπει με το κράτος, να τα χρησιμοποιούν για τις αποφάσεις τους. Αυτό απαιτεί στατιστική, οργανωτική και τελικώς οικονομική και πολιτική παιδεία. Από το νηπιαγωγείο και δια βίου. Ειδάλλως, άτομα και σύνολα είναι άξιοι της τύχης τους.
Οι πολιτισμοί είναι πρωταρχικώς προϊόντα του γραπτού λόγου, που αναπτύχθηκε με σκοπό τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των ανθρώπων και άρα τη λήψη αποφάσεων που θα το επιτύχουν. Ο Γουίλιαμ ο Κατακτητής παρήγγειλε to 1086 τη δημιουργία του Domesday Book (γνωστό και ως The Book of Winchester), για να καταγραφεί όλος ο πλούτος που υπήρχε στην Αγγλία, ποιοι τον έχουν και που βρίσκεται, κινητά, χρήματα και ακίνητα. Ήταν τόσο σημαντική αυτή η συγκεντρωμένη πληροφορία, που τοποθετήθηκε προς φύλαξη στο Θησαυροφυλάκειο και ήταν μη αμφισβητήσιμο-επίσημο σημείο αναφοράς. Ο Γουίλιαμ είχε ήδη δημιουργήσει για τις δικές του ιδιοκτησίες αυτό το αρχείο και άρα γνώριζε τη σημασία του, πως να το πραγματοποιήσει. Τότε θέλησε να το μοιραστεί και με τον λαό του. Ώστε να γνωρίζει πόσο μπορεί να φορολογεί τους υπηκόους του και πόσο στρατό θα μπορούσε να έχει στη διάθεση του σε περίπτωση πολέμου. Τα βασικά της πολιτικής και πάλι.
Ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, ένας από τους τρεις φεντεραλιστές – ιδρυτές πατέρες των ΗΠΑ, πίστευε ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έπρεπε να είναι το κέντρο της πληροφόρησης, ώστε να είναι στην καλύτερη θέση κατανόησης της έκτασης και του επείγοντος των κινδύνων. Έτσι τοποθέτησε τη διενέργεια απογραφής πληθυσμού και περιουσίας κάθε δέκα χρόνια στο πρώτο άρθρο του Συντάγματος της Φιλαδέλφειας, των ΗΠΑ και βρίσκεται εκεί μέχρι σήμερα. 100 χρόνια αργότερα ο Χέρμαν Χόλεριχ προσελήφθη από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ ενόψει της απογραφής πληθυσμού του 1881, για να αναπτύξει ένα σύστημα συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων. Στηριζόμενος σε αυτό το σύστημα – εφεύρεση δημιούργησε αργότερα την International Business Machine Corporation, τη γνώστη σήμερα IBM.
Οι κίνδυνοι που διατρέχει ένα έθνος (με την έννοια του nation, κρατική ταυτότητα δηλαδή όχι ethnicity υποτιθέμενου κοινού αίματος), οδηγούν στην εσχάτη ωστόσο αναγκαία εκδήλωση της πολιτικής υπό συνθήκες εθνικής κυριαρχίας, τον έλεγχο. Όμως ακόμη κι ο έλεγχος έχει ως βάση τις στατιστικές. Η λέξη control προέρχεται από το λατινικό ρήμα contrarotulare που σήμαινε τη σύγκριση έναντι(ον) των κυλιδρικών χαρτιών που χρησιμοποιούντο ως επίσημες καταγραφές. Η πολιτική λοιπόν δεν προϋποθέτει απλώς αλλά ορίζεται από τις στατιστικές. Η πολιτική σήμερα, ως εξουσία (απόφαση και υλοποίηση), ως εγγύηση ελευθερίας και δημοκρατίας, ως δικαιοσύνη (κοινωνική αναδιανομή και τυπική απονομή) και ως έλεγχος, υπάρχει με αφετηρία τις στατιστικές. Η λέξη στατιστικές προέρχεται από τον γερμανικό όρο Staatwissenschaft, δηλαδή την επιστήμη του κράτους, πληροφορίες που συλλέγονται, διατηρούνται και αξιοποιούνται υπό την αποκλειστική δικαιοδοσία του κράτους, την εθνική κυριαρχία, άνευ των οποίων αυτή δεν υφίσταται ή είναι αδύναμη.
Κι όμως καταχρώμαστε την επίκληση της εθνικής κυριαρχίας χωρίς να αναλαμβάνουμε οι ίδιοι την ευθύνη που μας αναλογεί. Ευθύνη, απέναντι στον εαυτό μας καταρχήν τηρώντας συστηματικά λογαριασμούς και στατιστικές, απέναντι στο σύνολο αφετέρου, συμμετέχοντας στη διαμόρφωση των επισήμων στοιχείων και αριθμών σωστά, συστηματικά, διαφανώς και ειλικρινώς, είτε ως δημόσιοι υπάλληλοι, είτε ως πολίτες, φορολογούμενοι, μισθωτοί, καταναλωτές, φοιτητές του δημοσίου Πανεπιστημίου, οδηγοί, επιβάτες, ασθενείς κλπ. Έχουμε πλεόνασμα στρατηγικών αναλυτών, όσων δηλαδή γνωρίζουν «πολύ καλά» τι φταίει και τι πρέπει να γίνει στο κάθε τι - φυσικά να το κάνουν οι άλλοι όχι εμείς-, δεν έχουμε όμως εκείνα τα πολλά «μηρμύγκια» της καθημερινής στατιστικής και οργάνωσης των μικρών πραγμάτων που τους κοροϊδεύουν τα τζιτζίκια. Έχουμε λαλίστατους πατριώτες που με κούφια λόγια πηγαίνουν γυρεύοντας για στρατιώτες «έτοιμοι να πεθάνουν», αλλά όχι πολλούς στρατιώτες της ευτελούς καθημερινής στατιστικής που θεμελιώνει ανθρώπους, έθνη και κοινότητες.
Λοιδορήσαμε τον Πρωθυπουργό που είχε μπλοκάκι και κρατούσε σημειώσεις με στοιχεία, καθήκοντα, προθεσμίες και παραδοτέα και αναδείξαμε τη «σοφία» του προφορικού λόγου, των αγανακτισμένων, των καφενείων και το παραδοτέο των καταλήψεων, ανακαλύπτοντας ως υπεύθυνο για τα δεινά μας τον Ευρωπαίο Μινώταυρο του νεοφιλελευθερισμού που πρέπει να πιαστεί απ' τα κέρατα. Η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και οι Έλληνες εκτός Ελλάδος που είναι βουτηγμένοι στις στατιστικές είναι εκτός πραγματικότητας, ενώ οι λαλίστατοι πατριώτες της ξένης κατοχής εντός πραγματικότητας, αυτής της θλιβερής. Χειρότερο, καταδιώκουμε τον άνθρωπο που ξεκίνησε να βάλει μια τάξη και έναν θεμέλιο λίθο σε όλο αυτό της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας και εκλέγουμε στην κυβέρνηση όσους ισχυρίζονται ότι οι στατιστικές έφεραν την κρίση και όχι η κρίση τις στατιστικές, την ανάγκη δηλαδή να γίνουμε κράτος, να καταγράφουμε λογαριασμούς και δεδομένα όπως οι Σουμέριοι 5.500 χρόνια πριν ή αν προτιμάτε όπως στη Φαιστό 3.700 πριν.
Εισήλθαμε ήδη στην εποχή της επεξεργασίας τεράστιου αριθμού δεδομένων. Το 2019 να είναι το έτος μιας ελληνικής στατιστικής αφύπνισης, ελπίδα εξόδου απ' τον βάλτο.
*Ο Δρ Νίκος Γιαννής εργάζεται στον τομέα της διαχείρισης γνώσης για την αναπτυξιακή βοήθεια στις Βρυξέλλες, μέλος της Κ.Ε. της Ένωσης Ευρωπαίων Φεντεραλιστών.
