Της Έφης Λαμπροπούλου*
Ειδικοί και επαΐοντες, αλλά και μη ειδικοί και ΜΜΕ συνηθίζουν να λένε ότι οι νόμοι στην Ελλάδα δεν είναι αποτελεσματικοί γιατί δεν εφαρμόζονται. Γιατί όμως δεν εφαρμόζονται;
Για να εφαρμόζονται οι νόμοι και να είναι αποτελεσματικοί υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες πολύ ουσιαστικοί για να παρακαμφθούν. Ένας από αυτούς είναι η καλλιέργεια συνείδησης και αισθήματος δικαίου και πάνω από όλα σεβασμός από τους ίδιους που τους νομοθετούν.
Στο νομοσχέδιο για την Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας που ψηφίστηκε προχθές, η κυβέρνηση με τη γνωστή τακτική του «και άλλες διατάξεις» «και λοιπές διατάξεις», στο οποίο έκρυψε την ακατανόητη για τους περισσότερους πολίτες επικίνδυνη προσθήκη στο άρθρο 758 ΚΠολΔικονομίας, για την τουρκική ένωση Ξάνθης, έχει (ακόμη μια φορά) και τροπολογία-προσθήκη με τίτλο «έκτακτα μέτρα για την αποσυμφόρηση των φυλακών». Το υπουργείο Δικαιοσύνης συνεχίζει δηλ. την τακτική που εισήγαγε με τους νόμους 4322/2015 και 4411/2016 αποφυλακίζοντας καταδίκους χωρίς όρους και υποχρεώσεις. Για την περίπτωση αυτή της «κρυπτοαμνηστείας» (καθ. Ν. Ανδρουλάκης) έχω γράψει πολλές φορές. Εξάλλου όλες οι κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο τρόπο στο παρελθόν, με τη διαφορά ότι αυτό γινόταν λιγότερο συχνά και πάντως περιορισμένα, σε μάλλον ακραίες καταστάσεις.
Η παρούσα κυβέρνηση επέλεξε από τους πρώτους μήνες της θητείας της να ακολουθήσει πιο ριζοσπαστικές πρακτικές. Δεν ασχολήθηκε με τη μετατροπή και την αναστολή της ποινής, αλλά προχώρησε κατευθείαν στην απόλυση κρατουμένων, και συγκεκριμένα στην ουσιαστική ακύρωση των άρθρων 105 επ. ΠΚ για την απόλυση υπό όρους, σε παραγραφή αξιόποινου και παύση της ποινικής δίωξης (άρ. 8, Ν. 4411/2016), και στη μη εκτέλεση ποινών υπό όρο (άρ. 9, Ν. 4411/2016), παρατείνοντας μάλιστα την ισχύ του νόμου των ευεργετικών διατάξεων για όσους ΘΑ συμπλήρωναν τις προϋποθέσεις μέχρι τις 28/8/2017 (άρ. 15 παρ.1, Ν. 4411/2016, άρ. 14 παρ. 4, Ν. 4322/2015). Τώρα επειδή έληξε η παράταση προχωρεί στην ανανέωση της ατιμωρησίας μέχρι 28/8/2018. Οι νέες ρυθμίσεις αναφέρονται σε καταδικασμένους σε ποινές φυλάκισης (δηλ. μέχρι πέντε έτη), κάθειρξης μέχρι 10 και πάνω από 10 έτη, και νέους που εκτίουν ποινές μέχρι 10 έτη και πάνω από 10 έτη.
Ειδικά για τους νέους ξέρουμε ότι με βάση το άρθρο 54 ΠΚ, επιβάλλεται περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης μόνο σε περιπτώσεις τέλεσης σοβαρών αδικημάτων. Αυτό σημαίνει ότι σπάνια επιβάλλονται στους νέους αυστηρές ποινές χωρίς πολύ σοβαρό λόγο.
Ξέρουμε ακόμη, ότι ανήλικοι και νέοι αποφυλακίζονται αυτόματα με τη λήξη του ημίσεως της ποινής του περιορισμού τους σε ειδικό κατάστημα κράτησης με βάση το άρ. 129 παρ. 1 ΠΚ.
Τι επιδιώκει επομένως το υπουργείο Δικαιοσύνης; Τη διαπαιδαγώγηση, την ανάληψη ευθύνης και τη συνειδητοποίηση των πράξεων τους ώστε να μην επαναλάβουν τις πράξεις τους για το δικό τους όφελος, τη στιγμή που η αποφυλάκισή τους δεν αντικαθίσταται από ΚΑΝΕΝΑ μέτρο, ούτε καν κοινωφελή εργασία ή μερική αποκατάσταση της βλάβης όπου είναι δυνατό; Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες καταδίκους.
Ο πρώην υπουργός δικαιοσύνης καθηγητής κ. Παρασκευόπουλος ανέφερε σχετικά πριν λίγες ημέρες ότι οι έρευνες δείχνουν «πως όσο περισσότερος ο χρόνος κράτησης, τόσο περισσότερη η επικινδυνότητα μετά».[1] Θα μπορούσε να διαφωνήσει κάποιος παραθέτοντας έρευνες που δείχνουν υπό προϋποθέσεις το αντίθετο, όπως και να συμφωνήσει παραθέτοντας έρευνες υποστηρικτικές του επιχειρήματος του κ. υπουργού, υπό προϋποθέσεις πάλι. Εξαρτάται το σημείο αναφοράς της έρευνας, οι στόχοι διεξαγωγής της, οι μεταβλητές που χρησιμοποίησε, το χρονικό διάστημα έρευνας και εν τέλει η αξιοπιστία της κλπ. Για όλα τα επιχειρήματα υπάρχουν πλέον έρευνες, εξαρτάται τι έρευνες επιλέγει ο καθένας. Μήπως όμως οι κκ. υπουργοί θα έπρεπε να σκεφτούν και την άλλη πλευρά, τους πολίτες και την ασφάλειά τους, προς τους οποίους έχουν επίσης υποχρέωση, ή μήπως η ασφάλεια είναι ένα «νεοσυντηρητικό» καμουφλάζ για την άσκηση καταστολής; Κι αν είναι έτσι, τότε για ποιό λόγο ο κ. πρωθυπουργός και τα μέλη της κυβέρνησης, για παράδειγμα, έχουν στη διάθεσή τους ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις για την προσωπική τους ασφάλεια;
Με την τακτική του υπουργείου Δικαιοσύνης και της κυβέρνησης, ειδικά στην περίπτωση των ποινικών νόμων, δηλ. νόμων που έχουν έναν ευρύ κύκλο αναφοράς, ούτε αποδοχή του δικαίου, ούτε συμμόρφωση, ούτε εμπιστοσύνη, ούτε δικαιικό ήθος καλλιεργείται ή συντηρείται στους πολίτες. Αντίθετα, καλλιεργεί την αυθάδεια σε όσους παραβιάζουν το δίκαιο και εμπεδώνει την ατιμωρησία. Υπονομεύει έτσι τον σεβασμό στην έννομη τάξη, ακυρώνει τις αποφάσεις των δικαστηρίων και τον δικαστικό έλεγχο της ποινής, αποδομεί τον νόμο, και προσβάλλει τη συνέπεια των αποφάσεών του. Άρα για ποια εφαρμογή ποιών νόμων μπορούμε να μιλάμε;
Λαμβάνοντας υπόψη και τη συνειδητή μη αντιμετώπιση φαινομένων βίας και καταστροφών λίγο έως πολύ από όλες τις κυβερνήσεις της τελευταίας 20ετίας, δημιουργείται το έδαφος για την εξάπλωση ενός καθεστώτος ανασφάλειας και φόβου το οποίο εξυπηρετεί τη χειραγώγηση ενός πληθυσμού εξοικειωμένου με την αναποτελεσματικότητα του κράτους, το ψεύδος, τη ματαίωση και την ανομία.
* Η κα Έφη Λαμπροπούλου είναι Καθηγήτρια Εγκληματολογίας Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών.
[1] https://left.gr/news/exorthologismo-ton-poinon-fernei-i-allagi-toy-poinikoy-kodika.
