Του Γ. Καραβάνα*
Πολλοί θεωρούν, όχι άδικα, την οικονομική κρίση και το μεταναστευτικό, δύο από τα σημαντικότερα προβλήματα της Ελλάδας. Συμπληρώνουν μάλιστα ότι τα προβλήματα αυτά δεν έχουν μόνο εθνική αλλά και ευρωπαϊκή διάσταση. Στο τέλος πολλοί (έλληνες και ευρωπαίοι) καταλήγουν να αναρωτιούνται αν τα κλειστά σύνορα, οι εθνικές στρατηγικές και τα εθνικά νομίσματα θα έλυναν το πρόβλημα…! Και είναι να αναρωτιέται κανείς: έχουμε πάθει ομαδική παράκρουση; Έχουμε μήπως αποτρελαθεί πανευρωπαϊκώς; Έχουμε τόσο γρήγορα ξεχάσει;
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν σήμερα κάποιου είδους οικονομικό πρόβλημα. Βασικές αιτίες η δημογραφία και η χαμηλή ανταγωνιστικότητα, πίσω από την οποία κρύβονται κι άλλα προβλήματα, όπως το υψηλό ασφαλιστικό κόστος, το σχετικά χαμηλό ποσοστό νέων ανθρώπων που συνεπάγεται και χαμηλότερο ποσοστό καινοτομίας (σε σχέση π.χ. με τις ΗΠΑ ή τις αναδυόμενες οικονομίες της Άπω Ανατολής), η χαμηλή κινητικότητα του εργατικού δυναμικού και το υψηλό γραφειοκρατικό κόστος.
Μπρος στην κατάσταση αυτή, όλο και περισσότεροι ευρωπαίοι στρέφουν την πλάτη στην Ενωμένη Ευρώπη, θεωρώντας ότι όχι απλώς δεν λύνει προβλήματα αλλά και πως συχνά τα επιδεινώνει. Οι Έλληνες, όπως και οι υπόλοιποι ευρωπαίοι, δεν έχουν άδικο να διαμαρτύρονται. Δεν έχουν άδικο να θεωρούν την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία ανίκανη να λύσει τα προβλήματά τους. Δεν κάνουν λάθος στη διάγνωση. Κάνουν ωστόσο τραγικό λάθος στην προτεινόμενη θεραπεία. Ξεχνούν πως η ύπαρξη εθνικών κρατών κρύβεται πίσω από τις μεγαλύτερες συμφορές της Ευρώπης, με τελευταία αλλά όχι λιγότερο σημαντική δυσκολία, τη διατήρηση της ειρήνης. Η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης γεννήθηκε ακριβώς για να εξορκίσει αυτόν τον φόβο – για να πούμε όλοι μαζί «ποτέ ξανά». Η ιδέα όμως έμεινε ανολοκλήρωτη… Τα σημερινά μας προβλήματα είναι παραδείγματα αυτής ακριβώς της ελλιπούς ολοκλήρωσης.
Ας δούμε για παράδειγμα τι συνέβη στην Αμερικανική και την Ευρωπαϊκή οικονομία μετά την κατάρρευση της Lehmann Brothers: ενώ οι δύο Ήπειροι υπέστησαν αρχικά παρόμοια οικονομική ζημιά, η σημερινή κατάσταση είναι πολύ διαφορετική στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στη μεν Αμερική οι πιστώσεις και οι επενδύσεις έχουν επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, στη δε Ευρώπη η πιστωτική κρίση και η ασθενική ανάπτυξη (αν όχι ύφεση) παραμένουν. Αιτία, η ταχύτητα και ο συντονισμός της αμερικανικής αντίδρασης, σε αντιπαραβολή με την ατολμία και την καθυστέρηση της αντίστοιχης ευρωπαϊκής. Χρειάστηκε να περάσουν 6 χρόνια από την έναρξη της κρίσης, για να αποφασίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ρίξει στην οικονομία ένα πακέτο επενδύσεων, περίπου 1/3 σε μέγεθος αυτού που έριξε η αμερικανική κυβέρνηση, ήδη από το 2009. Και ο δρόμος του πακέτου αυτού δεν είναι καθόλου δεδομένος, αφού θα πρέπει προηγουμένως να πειστούν πολλές διαφορετικές κυβερνήσεις να συμμετάσχουν, συμμετοχή που συνήθως εξαρτάται από το ποια και πόσα projects θα χρηματοδοτηθούν στο έδαφος της καθεμιάς από αυτές: μια τρύπα στο νερό δηλαδή, αναφορικά με την ανάγκη γεφύρωσης του οικονομικού χάσματος μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων περιοχών της Ένωσης.
Το Μεταναστευτικό είναι ένα ακόμα πρόβλημα που μεγεθύνεται τεχνητά, εξαιτίας της ανυπαρξίας ενιαίας ευρωπαϊκής διοίκησης. Σε μια αγορά 550 εκατομμυρίων ανθρώπων, η οποία φημίζεται για το κοινωνικό της κράτος, τα υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικά της συστήματα και συστήματα υγείας, η υποδοχή και ενσωμάτωση 3-4 εκατομμυρίων προσφύγων (δηλ. ποσοστού 0,5 - 0,7% επί του ευρωπαϊκού πληθυσμού) θα έπρεπε να θεωρείται αστεία υπόθεση, αν όχι ευλογία σε μια Ευρώπη που γερνά! Κι όμως, για ακόμα μία φορά, το φάντασμα του εθνικισμού, αλλιώς γνωστού και ως παιχνιδιού της κολοκυθιάς, κάνει το πρόβλημα να φαντάζει σπουδαίο! Τα εθνικά κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ποιον θα μείνει ο «Μουτζούρης», αδυνατώντας να καταλήξουν σε μια ορθολογική λύση.
Σε τέτοιες αλλά και πολλές ανάλογες περιπτώσεις, τελικά όλοι βγαίνουν χαμένοι. Είναι πλέον γνωστό ότι σχεδόν όλοι οι δράστες τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της Ευρώπης είχαν προηγουμένως συλληφθεί ή βρίσκονταν υπό παρακολούθηση από κάποια ευρωπαϊκή υπηρεσία πληροφοριών, διαφορετικής όμως χώρας από αυτήν που έδρασαν. 28 αστυνομίες, 28 υπουργεία εσωτερικών και 28 μυστικές υπηρεσίες, συχνά καχύποπτες η μία προς την άλλη, οι οποίες μοιράζονται μόνον όσες πληροφορίες θέλουν και όταν το θέλουν, σίγουρα δεν μπορούν να φτάσουν μακριά το ζήτημα της ασφάλειας!
Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, όπως και με την -δυσανάλογα μικρή- διπλωματική της ισχύ. Εξωτερική πολιτική που δεν στηρίζεται στην ύπαρξη ενός αντίστοιχου ευρωπαϊκού στρατού, κανείς δεν την παίρνει σοβαρά. Παρά το γεγονός ότι η συνολική στρατιωτική ισχύς των 28 ευρωπαϊκών κρατών είναι η δεύτερη στον κόσμο (μετά τις ΗΠΑ), η ΕΕ ποτέ δεν κατόρθωσε να παρέμβει καθοριστικά σε στρατιωτικό επίπεδο προς υπεράσπιση των στενά δικών της συμφερόντων. Τόσο κατά την Ουκρανική κρίση, όσο και κατά τον εμφύλιο της Συρίας – ακόμα δε κι όταν η φωτιά έκαιγε μέσα Βαλκάνια, μέσα δηλαδή στο «μαλακό υπογάστριο» του δικού της εδάφους, η ΕΕ κοίταζε αμήχανα, παρεμβαίνοντας μόνο ως ουρά, υπό την καθοδήγηση του μεγάλου αδερφού.
Και τα προβλήματα της διοικητικής πολυδιάσπασης δεν σταματούν εδώ: το κόστος των ασύρματων επικοινωνιών στην Ευρώπη είναι πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα όταν η επικοινωνία γίνεται από το έδαφος διαφορετικών κρατών. Το κόστος των μετακινήσεων παρομοίως: ένα τραίνο που θα ξεκινούσε από την Πορτογαλία και θα κατέληγε στη Βαλτική, θα έπρεπε να αλλάξει τρεις φορές πλάτος γραμμών. Το ίδιο ισχύει με τα πρότυπα προδιαγραφών και την ηλεκτρική τάση για τα ηλεκτρικά τραίνα, ακόμα κι αν η απόσταση αφορά ταξίδι μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων, από το Παρίσι ως τη Γερμανία μέσω Βελγίου.
Η καινοτομία στην ΕΕ υπολείπεται σημαντικά συγκριτικά με τις ΗΠΑ. Ένας νέος εφευρέτης πρέπει να κατοχυρώσει 28 φορές σε 28 διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες την ευρεσιτεχνία του, αν θέλει να εκμεταλλευτεί πλήρως την ευρωπαϊκή αγορά. Το γραφειοκρατικό κόστος είναι επίσης πολύ μεγαλύτερο από τις ΗΠΑ. Αποτέλεσμα, όλο και περισσότεροι ταλαντούχοι ευρωπαίοι επιλέγουν την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ως έδρα της επιχείρησής τους. Από τις 10 μεγαλύτερες «ιντερνετικές» εταιρίες του κόσμου, ούτε μία δεν είναι ευρωπαϊκή. Παρόμοια κατάσταση και σε άλλους κλάδους της βιομηχανίας, όπου σπάνια βρίσκει κανείς «παγκόσμιο πρωταθλητή» με έδρα την Ευρώπη.
Οι προκλήσεις είναι πολλές κι ο χρόνος τελειώνει. Μπορεί στην Ελλάδα να είμαστε απορροφημένοι με τα δικά μας προβλήματα -και πολλοί άλλοι με τα δικά τους- γεγονός όμως είναι πως η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να ξαναγυρίσει σε σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης αν δεν ενωθεί πραγματικά. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε γρήγορα, τόσο εμείς όσο και οι υπόλοιποι ευρωπαίοι, ότι η λύση είναι η περαιτέρω ενοποίηση – η περισσότερη Ευρώπη! Προβλήματα που μοιάζουν σπουδαία σε εθνικό επίπεδο είναι μικρά σε ευρωπαϊκό. Κι αν η Ευρώπη αδυνατεί να τα λύσει, είναι γιατί εμείς οι ευρωπαίοι λαοί δεν την αφήνουμε να το κάνει.
Η επιστροφή στις εθνικές λύσεις μοιάζει με το τραγούδι των Σειρήνων: ακούγεται γλυκό αλλά οδηγεί σε βέβαιο θάνατο. Η παραχώρηση απ' όλους μας, μέρους της εθνικής μας κυριαρχίας σε σειρά σημαντικών ζητημάτων είναι το επόμενο γενναίο βήμα που οφείλουμε να κάνουμε, προς όφελος των επόμενων γενεών.
*Ο κ. Γιώργος Καραβάνας είναι μοριακός βιολόγος κι επιχειρηματίας ([email protected])
