Στήριξη της συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, ένδειξη της ανάγκης να καλυφθεί το κενό που προκύπτει από την αναξιοπιστία της Τουρκίας, και άσκηση πίεσης στην Άγκυρα σε σχέση και με τις ρωσικές και ιρανικές διαδρομές της, είναι σύμφωνα με τον Κώστα Λάβδα, το μήνυμα που στέλνουν οι ΗΠΑ στον Ερντογάν.
Σχολιάζοντας τη διακομματική νομοθετική πρωτοβουλία κορυφαίων αμερικανών γερουσιαστών για τις παραβιάσεις του ελληνικού και κυπριακού εναέριου χώρου, όπως και την άρση του εμπάργκο όπλων στη Κύπρο, ο καθηγητής του Παντείου σημειώνει ότι το μήνυμα είναι η εξασφάλιση της ενεργού παρουσίας των ΗΠΑ στη διακεκαυμένη ζώνη της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να αναγνωριστεί ο αντίκτυπος από την ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αλλά και η επιδείνωση των σχέσεων της Άγκυρας με την Ουάσινγκτον.
“Ο Ερντογάν κινδυνεύει με τους τακτικισμούς να στριμωχτεί στη γωνία”, σημειώνει ο κ. Λάβδας, χαρακτηρίζοντας ενθαρρυντικά τα μηνύματα από ΗΠΑ για την αυξανόμενη σημασία της Ελλάδας, προσθέτοντας ωστόσο ότι είναι λάθος να αμελήσουμε την αποτρεπτική μας ικανότητα βασιζόμενοι σε κάποια φαντασιακή εγγύηση από τρίτους.
“Η χάραξη εθνικής στρατηγικής εξακολουθεί να λείπει”, αναφέρει και θυμίζει τα λάθος μηνύματα που συνεχίζουμε να στέλνουμε -από τις Πρέσπες μέχρι την «καλή θέληση» στο Αιγαίο – εκφράζοντας το φόβο ότι αν η συγκυρία ήταν διαφορετική μπορεί να είχαμε ήδη εμπλακεί σε περιπέτειες.
Εξάλλου όπως λέει, η προκλητικότητα της Τουρκίας έχει βαθύτερα αίτια την αναθεωρητική της πολιτική, που βρίσκεται πέρα από διακυμάνσεις και εκλογικές ανάγκες, γεγονός που σημαίνει ότι αν για παράδειγμα, “το κοίτασμα στο Οικόπεδο 10 είναι πράγματι μεγάλο, οι πιέσεις και μέσω τριβών και επαπειλούμενου επεισοδίου θα ενταθούν”
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Τι μας δείχνει η διακομματική αμερικανική πρωτοβουλία των γερουσιαστών Μενέντεζ και Ρούμπιο να καταθέσουν το νομοσχέδιο με το οποίο ζητείται για πρώτη φορά, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ να υποβάλει λίστα στη Βουλή με τον αριθμό των παραβιάσεων του Ελληνικού εναέριου χώρου και της Κυπριακής ΑΟΖ, όπως και η άρση του εμπάργκο όπλων στη Κύπρο;
Η σημαντική διακομματική πρωτοβουλία των Μενέντεζ και Ρούμπιο έχει πολλαπλή στόχευση. Αποτελεί στήριξη της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, έμμεση αλλά σαφή ένδειξη της ανάγκης να καλυφθεί το κενό που προκύπτει από την αναξιοπιστία της Τουρκίας, άσκηση πίεσης στην Άγκυρα σε σχέση και με τις ρωσικές και ιρανικές διαδρομές της, αλλά και προλείανση του εδάφους για συνεργασία της Συμμαχίας με την Κύπρο με (θεωρητική, ακόμη) προοπτική μια μελλοντική ένταξη.
Αποτελεί σημαντική εξέλιξη και μόνο η εκφρασθείσα ανάγκη επικαιροποίησης της στρατηγικής των ΗΠΑ για την περιοχή, έτσι ώστε να αναγνωριστεί ο αντίκτυπος των αλλαγών όπως η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου αλλά και η επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ουάσιγκτον και με τους περιφερειακούς εταίρους της. Με δυο λόγια, το νομοσχέδιο των Μενέντεζ και Ρούμπιο είναι σίγουρα κάτι του οποίου την εξέλιξη θα πρέπει να παρακολουθήσουμε από κοντά.
- Της κατάθεσης του νομοσχεδίου είχε προηγηθεί η είδηση ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να πουλήσουν F35 στην Ελλάδα, όπως και η παρουσία Πομπέο στην τριμερή του Ισραήλ. Αρχίζει να ξεδιπλώνεται και στην πράξη η αμερικανική στήριξη στο τρίγωνο Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ; Το ρωτώ και για έναν επιπλέον λόγο, ότι το Ισραήλ δεν θα ήθελε να ενισχυθεί η Τουρκία με τα υπερσύγχρονα F35...
Όλα αυτά ισχύουν, όμως θα ήταν λάθος ή, σε κάθε περίπτωση, εξαιρετικά πρόωρο να θεωρήσουμε ότι η σχέση Τουρκίας – ΝΑΤΟ οδηγείται σε πλήρη ρήξη. Οι βασικές οικονομικές και αμυντικές σχέσεις της Τουρκίας παραμένουν με τη Δύση, παρότι οι συνεργασίες με την Ρωσία και το Ιράν είναι υπαρκτές και αποτελούν αγκάθια. Και βασική προτεραιότητα παραμένει η ακύρωση κάθε διαδικασίας διαμόρφωσης Κουρδικού κράτους, παρότι ο αναθεωρητισμός της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή είναι υπαρκτός και ενίοτε οδηγεί σε επανεξέταση των διαφορετικών προτεραιοτήτων, κάτι πολύ επικίνδυνο.
Βεβαίως ο Ερντογάν κινδυνεύει με τους τακτικισμούς να στριμωχτεί στη γωνία. Η δυναμική της αντιπαράθεσης Ιράν – Σαουδικής Αραβίας, που είναι αντιπαράθεση θεμελιώδης για την περιοχή, τοποθετεί τη σχέση Άγκυρας – Τεχεράνης σε ένα πεδίο υψηλού κινδύνου. Η Σαουδική Αραβία εξακολουθεί να ζητά από τις ΗΠΑ να βοηθήσουν να μειωθεί η επιρροή του Ιράν και της Χεζμπολά στην ευρύτερη περιοχή, ενώ επιχειρεί μια στοιχειώδη προσέγγιση με το Ισραήλ.
Για την Ελλάδα, τα μηνύματα από τις ΗΠΑ είναι πολύ ενθαρρυντικά. Πρέπει όμως να διαβαστούν σε δυο επίπεδα. Καταρχήν, λόγω διεθνών εξελίξεων η ήδη μεγάλη σημασία της Ελλάδας έχει αυξηθεί περαιτέρω, οπότε όπως κάποιοι υποστηρίζαμε επί χρόνια χρειάζεται μια περισσότερο ενεργητική συμμετοχή και αξιοποίηση του ρόλου μας στη Συμμαχία.
Υπάρχει και το δεύτερο επίπεδο στο οποίο χρειάζεται και κάποια προσοχή. Θα είναι λάθος να αμελήσουμε την αποτρεπτική ικανότητα της Ελλάδας σε όλες τις διαστάσεις της, βασιζόμενοι σε κάποια φαντασιακή εγγύηση από τρίτους. Η σημερινή συγκυρία είναι παράθυρο ευκαιρίας για περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων, μέσω και της συμμαχίας αλλά κυρίως των διμερών σχέσεων μας με τις ΗΠΑ που υπήρξαν πάντοτε βασικός και πολύτιμος εταίρος. Παράλληλα, αυτή η καλή συγκυρία δεν θα πρέπει να γίνει πλατφόρμα εφησυχασμού ούτε λόγος αποφυγής χάραξης και σχεδιασμού εθνικής στρατηγικής. Αυτή η τελευταία εξακολουθεί να λείπει.
-Σε κάθε περίπτωση βλέπετε να στριμώχνεται ακόμη περισσότερο ο Ερντογάν; Πολλώ δε μάλλον όταν φουντώνει η διαμάχη για τους Patriot, με τον Τσαβουσογλου να προειδοποιεί ότι αν η Άγκυρα δεν τους παρει, τότε θα στραφεί στη Μόσχα, κι ενώ είχε προηγηθεί η δηλωση Ερντογαν ότι θα επισπευστει η παράδοση των S400;
Η Άγκυρα δεν έχει καταλήξει στη στρατηγική επιλογή ρήξης με τη Δύση. Τα τελευταία χρόνια οι εντάσεις ΗΠΑ – Τουρκίας αυξομειώνονται συνεχώς. Να θυμίσω ότι πέρσι τέτοια εποχή, τον Απρίλιο 2018, οι ΗΠΑ επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία με αφορμή την κράτηση του πάστορα Brunson. Η οικονομία είχε κλονιστεί και το νόμισμα υποχωρούσε συνεχώς. Τότε ο Ερντογάν είχε κατηγορήσει με οξύτατους χαρακτηρισμούς αυτή την κίνηση της Ουάσιγκτον, όμως ο Brunson αφέθηκε τελικά ελεύθερος.
Σήμερα η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών υπήρξαν απογοητευτικά στις μεγάλες πόλεις, το άστρο του (εκτός απροόπτου) νέου δημάρχου Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου ανατέλλει, μια νέα ηγετική μορφή στο πλαίσιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος θα διαδραματίσει πιθανότατα σημαντικό ρόλο στο μέλλον, ενώ ο Ερντογάν παραμένει ισχυρός και θα αναζητήσει νέες ισορροπίες για τη συνεχιζόμενη παραμονή του στην εξουσία μέχρι το 2023.
Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ δεν θα προχωρήσουν, γενικότερα, σε μια σαφή στροφή στον απομονωτισμό. Ένας ενισχυμένος ρόλος για τον πραγματισμό στην εξωτερική πολιτική φαίνεται ότι θα συνδυαστεί με μια επιλεκτική μονομέρεια αλλά και με την ευρέως διαδεδομένη συναίνεση περί του αναπόφευκτα κρίσιμου ρόλου των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Είδαμε πρόσφατα την ανανεωμένη στήριξη του Κογκρέσου στο ΝΑΤΟ.
Επιπλέον η κυβέρνηση Ερντογάν πιθανότατα επηρεάζεται και από αναλύσεις που τονίζουν τον διαλυτικό ρόλο της κυβέρνησης Τραμπ στο ΝΑΤΟ και τις συμμαχίες γενικότερα, δηλαδή υποθέτουν ότι το ΝΑΤΟ τείνει ούτως ή άλλως να γίνει πεδίο δευτερεύουσας σημασίας λόγω ακριβώς της αμερικανικής κυβέρνησης. Είναι βέβαια γεγονός ότι ο Τραμπ εκδήλωσε εξαρχής προτίμηση για διμερείς, όχι πολυμερείς συμφωνίες και συνεννοήσεις. Αλλά εάν ο Ερντογάν πιστεύει ότι το ΝΑΤΟ θα τρωθεί ανεπανόρθωτα από το πέρασμα του Τραμπ, τότε διαπράττει στρατηγικό λάθος.
Όπως έχουμε επισημάνει και παλιότερα, οι περισσότεροι σύμμαχοι προσβλέπουν στην μετά τον Τραμπ εποχή. Οι ΗΠΑ είναι δημοκρατία, οι κυβερνήσεις έρχονται και φεύγουν και η κάθε περίοδος έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, χαρακτηριστικά και προκλήσεις.
- Το γεγονός ότι επίκεινται εξελίξεις στη κυπριακή ΑΟΖ με νέες παραχωρήσεις οικοπέδων και έρευνες για φυσικό αέριο, σε συνδυασμό με την επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας - ΗΠΑ, σημαίνει ότι θα πρέπει να αναμένουμε νέες εντάσεις στη Κύπρο ή και στο Αιγαίο ; Το ρωτώ γιατί κάποιοι στην Αθηνα, στο πλαίσιο και της πρωτοβουλίας της κυβέρνησης Τσιπρα για "επίλυση" στα ελληνοτουρκικα, πίστευαν ότι μετά τις δημοτικές εκλογές στη Τουρκία , η προκλητικοτητα των γειτονων θα μειωθεί...
Η προκλητικότητα μπορεί να έχει διάφορες αφορμές, π.χ. μια τακτική προεκλογικής συσπείρωσης ή απόδρασης από τα οικονομικά προβλήματα. Έχει, όμως, ως μονιμότερο και βαθύτερο αίτιο την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας που βρίσκεται πέρα από διακυμάνσεις και εκλογικές ανάγκες.
Έχω πει και γράψει από καιρό ότι στέλνουμε λάθος μηνύματα, τελευταία μάλιστα τα μηνύματα – από τις Πρέσπες μέχρι την «καλή θέληση» στο Αιγαίο – είναι τόσο λάθος που αν η συγκυρία ήταν διαφορετική μπορεί να είχαμε ήδη εμπλακεί σε περιπέτειες.
Αναφορικά με τα επόμενα βήματα, υπάρχουν επιμέρους παράγοντες, πέρα από τους δομικούς, που θα επηρεάσουν την ένταση. Εάν το κοίτασμα στο Οικόπεδο 10 είναι πράγματι μεγάλο, οι πιέσεις και μέσω τριβών και επαπειλούμενου επεισοδίου θα ενταθούν.
Στα επόμενα χρόνια, ο Ερντογάν θα αναζητήσει νέες ισορροπίες για την παραμονή του στην εξουσία. Η λογική της οικονομικής ανόρθωσης τον στρέφει στη Δύση. Η λογική της πολιτικής χειραγώγησης στο εσωτερικό τον στρέφει σε εθνικιστικές περιπέτειες. Πέρα από την απαραίτητη ενίσχυση της αποτροπής, εμείς θα πρέπει να εργαστούμε και πάνω στην μελλοντική ειδική σχέση ΕΕ – Τουρκίας. Η προοπτική της ένταξης είναι πια νεκρή. Αλλά η Τουρκία χρειάζεται την ΕΕ. Πρέπει να διαμορφωθεί μια νέα προοπτική με μια νέα ειδική σχέση. Μετά τις ευρωεκλογές, αυτό θα τεθεί αργά ή γρήγορα στο τραπέζι. Η Ελλάδα πρέπει να έχει άποψη, με προσοχή και γνώση, συζητώντας με τους εταίρους στην Ένωση αλλά και με την Άγκυρα.
