Του Κώστα Κούρκουλου*
Οι βασανιστές της Μακρονήσου είχαν μία «θεϊκή» εξουσία πάνω στα κορμιά των θυμάτων τους. Ήταν ελεύθεροι να κάνουν ό, τι θέλουν σ' αυτά και να οδηγούν τα βασανιστήρια, μέχρι τα έσχατα όριά τους. Δηλαδή στον θάνατο. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις επιδιώχτηκε ο θάνατος των υπό «αναμόρφωση» κρατουμένων, ως μέσον «διαπαιδαγώγησης» των υπολοίπων. Και αυτό ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικό. Αφού ελάχιστοι – κυρίως διανοούμενοι - άντεξαν στην δοκιμασία του θανάτου και δεν έφυγαν από εκεί είτε τρελοί, είτε νεκροί, είτε «δηλωσίες». Είναι εκείνοι που, γι' αυτήν ακριβώς την επιβίωσή τους, παρά την υπέρβαση των βιολογικών τους ορίων, αποτελούν το «παράδοξο της Μακρονήσου».
Ο Τάσος Φακιολάς ανήκει στο «παράδοξο της Μακρονήσου». Διότι, ενώ πέρασε ως κρατούμενος αυτό που - όπως έγραφε η Χ. Άρεντ, έχοντας υπ' όψη της το Άουσβιτς και το Γκουλάκ - όχι μόνον δεν μπορεί να συγχωρηθεί, αλλά ούτε καν να τιμωρηθεί, εν τούτοις άντεξε. Αφού, παρ' ότι συχνά έφτανε στα όρια του θανάτου, αυτός, αυθάδης με τον θάνατο (τον δικό του βεβαίως, όχι των άλλων, όπως έκαναν οι βασανιστές του), τον κέρδιζε! Μάλιστα, κάθε που τον θεωρούσαν νεκρό από τα βασανιστήρια, αυτός ανασταινόταν. Κάτι όμως που αύξανε τους αφρούς των βασανιστών, οι οποίοι επίμονα του ζητούσαν ή τη δήλωσή του ή τη ζωή του. Και την άλλη μέρα, πάλι τα ίδια, ώστε να γνωρίσει ξανά τι πάει να πει αργός και βασανιστικός θάνατος. Αλλά και για να μάθουν και οι υπόλοιποι τι τους περιμένει, αν αρνηθούν να υπογράψουν δήλωση. Και αυτός, την ίδια αυθάδεια απέναντι στον θάνατο, με την ίδια ρητή στάση: «Δεν υπογράφω».
Που πάει να πει πως μετά από αυτά ζει, όχι απλώς τυχαία, αλλά σε αντίθεση με τους βιολογικούς όρους που επιτρέπουν την συνέχιση της ζωής. Γι' αυτό και στο πρόσωπό του είχαμε το κατ' εξοχήν «παράδοξο της Μακρονήσου».
Κι όταν τέλειωσε η Μακρόνησος, αυτός πάλι στην παρανομία. Μέχρι που - αφοσιωμένος στην υπόθεση που πίστευε - γίνεται αυθάδης και με την ίδια την πραγματικότητα. Έτσι λοιπόν, όταν το ΚΚΕ προετοιμάζει την διάλυση των παράνομων οργανώσεων στην Ελλάδα, αυτός διαφωνεί. Και όχι μόνον διαφωνεί, αλλά και φεύγει κολυμπώντας από την Κέρκυρα για την Αλβανία – ως πρώτο σταθμό – ώστε να φτάσει στην κεντρική επιτροπή του ΚΚΕ, για να τους πείσει να κρατήσουν τον παράνομο μηχανισμό.
Στην Αλβανία δοκιμάζει την πρώτη οδυνηρή έκπληξη. Βρίσκεται για μεγάλο διάστημα σε μία περίεργη κατάσταση, κάτι ανάμεσα σε κρατούμενο και υπό επιτήρηση. Άσε η άλλη έκπληξη της γενικής ένδειας. Αλλά – σου λέει – εδώ είναι περιφέρεια. Στην Σοβιετική Ένωση οικοδομείται ο παράδεισος. Αφού από εκεί ξεκινάει το βασίλειο της ελευθερίας, με όλα τα καλά του!
Μετά από αγώνα, πετυχαίνει να αρθεί η παράδοξη κράτησή του στην Αλβανία και να του επιτρέψουν να φύγει για Βουλγαρία. Και στην Βουλγαρία που πηγαίνει, τα πράγματα πάλι δύσκολα. Αλλά η ελπίδα παραμένει ζωντανή. Ο παράδεισος, είπαμε, είναι στην Σοβιετική Ένωση.
Ώσπου, έρχεται η μεγάλη ώρα. Το ταξίδι τελειώνει και – πραγματικός Οδυσσέας - φτάνει μετά από χρόνια στην Σοβιετική Ένωση. Εκεί, γρήγορα ανέρχεται στην σοβιετική ακαδημαϊκή και γραφειοκρατική ιεραρχία, με όλες τις σχετικές τιμές και παροχές.
Παρά την προσωπική του όμως ανέλιξη, δεν αρνείται να δει την πραγματικότητα. Και κυρίως δεν το φοβάται, παρ' ότι το κλίμα του τρόμου είναι φανερό. Διότι, όταν έχεις περιφρονήσει μια φορά τον θάνατο, τον έχεις νικήσει για πάντα.
Έτσι, δεν φοβάσαι να πάρεις θέση, όταν ακούς στη δουλειά σου για όλους τους σοβαρούς επιστήμονες που υπηρέτησαν σ' αυτήν πριν από σένα, πως «εξαφανίστηκαν» νέοι, κάποια περίοδο «Μεγάλου Τρόμου», χωρίς κανείς να τολμά να σου εξηγήσει περισσότερα.
Δεν μπορείς να ησυχάσεις επίσης, όταν διαπιστώνεις πως δεν υπήρχε οικογένεια χωρίς νεκρό «εξαφανισμένο», από την ίδια περίοδο του Τρόμου.
Όταν δηλαδή συντρέχουν όλα αυτά, που αποτελούν την αναγκαία και προφανώς επαρκή συνθήκη, για την γέννηση του πρώτου κυνικού ανθρώπου και της πρώτης κυνικής κοινωνίας που ξέρουμε. Της σοβιετικής. Όπου παράγεται ο πρώτος μονοδιάστατος άνθρωπος. Ο κυνικός. Ο οποίος διακατέχεται από έναν «ορθολογισμό», που τον αναγκάζει να αποβλέπει αποκλειστικά στην επιβίωσή του, αδιαφορώντας παγερά για τα κοινά, αφού η ενασχόληση με αυτά είναι επικίνδυνη. Με άλλα λόγια, έχουμε την κατασκευή και του πρώτου παβλοφικού ανθρώπου.
Άσε τέλος που δεν μπορείς να κλείνεις τα μάτια, όταν και στους υλικούς όρους της επιβίωσης των υπηκόων του καθεστώτος, διαπιστώνεις πως αυτό απέτυχε απολύτως. Αφού δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει καν «….το πρόβλημα που έλυσαν οι άνθρωποι, ήδη από την νεολιθική εποχή: Να εξασφαλίσει την συνέχεια ανάμεσα σε μια συγκομιδή και στην επόμενη. Ούτε το άλλο, πού λύθηκε τουλάχιστον από την εποχή των Φοινίκων: Να δώσει, σ' εκείνους που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν την τιμή, τα εμπορεύματα που ζητούν….». (Κ. Καστοριάδης, «Το κοινωνικό καθεστώς της Ρωσίας», στο «Χώροι του ανθρώπου»).
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στο Metarithmisi.gr.
