Της Ελεάνας Χουτέα*
Με αφορμή τα όσα συνεχίζουν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας για το σκάνδαλο με το Facebook και την Cambridge Analytica, είναι επίκαιρα τα όσα αναφέρθηκαν στο σεμινάριο που παρέθεσαν οι καθηγητές Ιωάννης Κωνσταντόπουλος και Ανδρέας Λιαρόπουλος στις 27 – 28 Μαρτίου σχετικό με την πληροφόρηση και την ασφάλεια του κυβερνοχώρου.
Παρατηρώντας τον ρου της ιστορίας διακρίνουμε πως οι πληροφορίες και η πληροφόρηση διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο και ήταν καθοριστικής σημασίας στην ανάδειξη «νικητή» μεταξύ αντιπάλων. Η νίκη αυτή προέκυπτε κυρίως από την ικανότητα του εκάστοτε δρώντα, την κατάλληλη στιγμή, να αποκτήσει, αναλύσει και ανασυνθέσει με τη μεγαλύτερη ταχύτητα τα δεδομένα και τις πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του. Αυτή πλέον είναι μια συνήθης διαδικασία που ακολουθούν τόσο τα κράτη όσο και οι εταιρείες, όπου αμφότεροι οι δρώντες αναζητούν τις πληροφορίες που χρειάζονται κατά βάση από ανοιχτές πηγές. Μια αστείρευτη ανοιχτή πηγή αποτελεί στις μέρες μας ο κυβερνοχώρος και δη το Ίντερνετ.
Ο ανταγωνισμός των εταιρειών για την κατάκτηση όλο και μεγαλύτερου πλήθους πληροφοριών είναι τέτοιος που τις αναγκάζει να υποχρεώνουν τους υπαλλήλους να υπογράφουν συμβόλαια εχεμύθειας, με σκοπό την αποφυγή ή τον περιορισμό διαρροών. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η Apple. Η εταιρεία στην προσπάθειά της να βάλει ένα φρένο –αν όχι ένα τέλος- στη διαρροή πληροφοριών σχετικές με μελλοντικά σχέδιά της προειδοποίησε τους υπαλλήλους της, δεδομένου ότι τέτοιες πράξεις βλάπτουν σημαντικά τις πωλήσεις της. Επομένως, το πόσο σημαντική είναι διασφάλιση των πληροφοριών και κυρίως της τεχνογνωσίας που κατέχει η εταιρεία φαίνεται από το γεγονός πως τα άτομα που ευθύνονταν για τις διαρροές όχι μόνο απολύθηκαν αλλά θα δυσκολευτούν και να βρουν δουλειά.
Το περιβάλλον που διαμορφώνεται είναι τόσο ανταγωνιστικό που οι εταιρείες συλλέγουν όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούν και θεωρούν πως θα τους φανούν χρήσιμες μελλοντικά με κάθε τρόπο. Κυρίαρχο παράδειγμα αποτελεί η γνωστή σε όλους περίπτωση της Cambridge Analytica, για την οποία πια δεν χρειάζονται συστάσεις -και εν συνεχεία του Facebook. Η CA πέραν του ζητήματος των προσωπικών δεδομένων προκάλεσε και ζήτημα ηθικής: το «κατά πόσο είναι ηθικό» να χρησιμοποιούνται τα δεδομένα των χρηστών εν αγνοία τους, όταν η πρόταση συγκατάθεσης ήταν παραπλανητική. Στην περίπτωση αυτή γεννάται ένα ακόμα πολύ σημαντικό ερώτημα: «έκλεψε» πράγματι τα δεδομένα χρηστών; Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατά πόσο ήταν θύματα;
Όσοι ασχολούνται με το διαδίκτυο γνωρίζουν πως «ό,τι ανεβαίνει στον κυβερνοχώρο, μένει στον κυβερνοχώρο». Και σίγουρα δεν ανεβαίνει μόνο του. Όσα χρόνια λειτουργεί η πλατφόρμα του Facebook, τα μέλη της μοιράζονται στιγμές από τις ζωές τους. Κάποιοι με περισσότερες λεπτομέρειες, κάποιοι με λιγότερες. Όλοι όμως οικειοθελώς. Όλοι ανεβάζουν και μοιράζονται στιγμές σε μια πλατφόρμα που, πολύ απλά, όσο και αν δεν έχει γίνει αντιληπτό, δεν διαχειρίζονται οι ίδιοι. Δεν είναι ο προσωπικός τους υπολογιστής - ανεξάρτητα αν συνδέονται από αυτόν - και κυρίως πως αυτά που μοιράζονται, τα δεδομένα που δημιουργούν, αποθηκεύονται σε έναν ξένο υπολογιστή (ή αλλιώς στη γλώσσα των ειδικών σε θέματα πληροφόρησης «server»). Το ερώτημα, δηλαδή, που θέτω ουσιαστικά είναι «τελικά κατά πόσο είναι άμοιροι ευθυνών οι χρήστες;».
Ίσως αυτό που δεν έχει διευκρινιστεί και δεν έχει γίνει αντιληπτό από τους χρήστες, όχι μόνο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά όλων όσων χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, είναι πως αποτελεί έναν αχανή, χωρίς όρια χώρο. Υπάρχουν εκατομμύρια πληροφορίες, στις οποίες μπορεί να έχει πρόσβαση ο οποιοσδήποτε - με τις κατάλληλες γνώσεις - και να τις χρησιμοποιήσει κατά το δοκούν.
Εξαιτίας αυτού, είναι ανάγκη όχι μόνο η θέσπιση νομικών πλαισίων που θα διασφαλίζουν την ασφάλεια των πληροφοριών, αλλά κυρίως η πληροφόρηση όλων για το πώς θα μπορούν να χρησιμοποιούν ένα τόσο σημαντικό εργαλείο χωρίς να θίγεται η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα τους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια νέα μορφή τόσο κοινωνικοποίησης και ενημέρωσης όσο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Χρησιμοποιούνται τόσο από τους πολίτες/ιδιώτες όσο και από κρατικούς φορείς. Θα μπορούσε να πει κανείς πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκτούν έναν ολοένα και πιο ισχυρό ρόλο δράσης και ενεργούς ενασχόλησης και συμμετοχής στο δημοκρατικό γίγνεσθαι. Η πληροφόρηση με τον τρόπο που διαμορφώνεται και εξελίσσεται προκαλεί ζητήματα ηθικής και θέτει διλήμματα σε μια δημοκρατία, τα οποία μπορούν μεν να αμβλυνθούν αλλά όχι να εκλείψουν μέσα σε ένα σύγχρονο σύστημα επίβλεψης των μυστικών υπηρεσιών. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, οι εταιρείες που διαχειρίζονται τον τεράστιο όγκο δεδομένων, που εκχωρήθηκε από τους ίδιους τους πολίτες, οφείλουν να βρουν έναν πιο αποτελεσματικό τρόπο φύλαξης αυτών.
* Ελεάνα Χουτέα Ελεάνα, ΜΑ Global Risks and Analytics
** Το σεμινάριο «Πληροφόρηση και Κυβερνοασφάλεια» φιλοξενήθηκε στο Aegean College υπό την αιγίδα του ΚΕΔΙΣΑ. Ομιλητές ήταν οι καθηγητές Ιωάννης Κωνσταντόπουλος –Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς στο γνωστικό αντικείμενο «Διεθνείς Σχέσεις – Οικονομική Διπλωματία»- και Ανδρέας Λιαρόπουλος -Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, με αντικείμενο τις Διεθνείς Σχέσεις και τις Στρατηγικές Σπουδές.
