Η συμφωνία με την Αίγυπτο, που έρχεται σε συνέχεια εκείνης με την Ιταλία, αναβαθμίζει τον ρόλο της Ελλάδας σε μια χώρα η οποία επιτέλους οριοθετεί με τους γείτονές της θαλάσσιες ζώνες στο πλαίσιο του σεβασμού του διεθνούς δικαίου, κτίζοντας μια νέα πραγματικότητα στην περιοχή. Είναι μια πολύ θετική εξέλιξη, που θα πρέπει όμως να συμπληρωθεί με επόμενα στάδια συμφωνιών τόσο με την Αίγυπτο, όσο και με την Κύπρο, σημειώνει ο Κώστας Λάβδας. Στην ουσία, όπως λέει, η Τουρκία, με την επιθετική της στάση στη Λιβύη, η οποία απειλεί ευθέως τη σταθερότητα του καθεστώτος της Αιγύπτου, εξώθησε την κυβέρνηση Σίσι να καταλήξει σε μια συμφωνία με την Ελλάδα.
Στο μείζον ερώτημα κατά πόσο αποτελεί παρελθόν το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, o καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής του Παντείου σημειώνει ότι παρ΄ ότι η γραμμή οριοθέτησης της θαλάσσιας ζώνης με την Αίγυπτο επικαλύπτει πλήρως τις περιοχές που η Τουρκία έχει ήδη σπεύσει να συμπεριλάβει στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και να τις προσφέρει για αδειοδότηση ερευνών, η απάντηση θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις στο έδαφος της Λιβύης.
Μιλά επίσης για τον τουρκικό αναθεωρητισμό, για το κατά πόσο η συμφωνία με την Αίγυπτο αποτελεί κίνητρο για την Τουρκία να προσέλθει σε εστιασμένες συνομιλίες με την Αθήνα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, προσθέτοντας ότι το κύριο ερώτημα είναι κατά πόσον αυτή θα συμφωνήσει να επικεντρωθούν οι συζητήσεις σε συνυποσχετικό, προκειμένου να παραπέμψουμε στη Χάγη αποκλειστικά υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Σαν πιθανότερο πάντως σενάριο βλέπει την Άγκυρα να εκμεταλλεύεται το διάλογο για τη βελτίωση του προφίλ της αλλά τελικά να μην δέχεται ότι οι μόνες διαφορές είναι τα παραπάνω, άρα να επιδιώκει κατά την πάγια τακτική της να κερδίσει χρόνο ισορροπώντας μεταξύ Ανατολής και Δύσης και επιχειρώντας στο μεσοδιάστημα να κατακτήσει μικρά και μεγάλα τετελεσμένα.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη:
- Για ποιους λόγους είναι σημαντική η συμφωνία Ελλάδας- Αιγύπτου για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών;
Πρόκειται για μια πολύ θετική εξέλιξη υπό τις παρούσες συνθήκες. Εξέλιξη η οποία συνεχίζει την καλή, σε γενικές γραμμές, συμφωνία με την Ιταλία και προωθεί τον ρόλο της Ελλάδας ως χώρας που επιτέλους οριοθετεί θαλάσσιες ζώνες στο πλαίσιο του σεβασμού του διεθνούς δικαίου της θάλασσας και των αποδεκτών πρακτικών στις ειρηνικές διακρατικές σχέσεις.
Το τελευταίο διάστημα, με τις δραστηριότητές της στην Λιβύη, οι οποίες απειλούν ευθέως την σταθερότητα του καθεστώτος στην Αίγυπτο, η Τουρκία ουσιαστικά εξώθησε την κυβέρνηση Σίσι να καταλήξει σε μια συμφωνία με την Ελλάδα μετά από χρόνια συνομιλιών και προετοιμασίας.
Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή και με την επιφύλαξη της μελέτης των λεπτομερειών της συμφωνίας, η οριοθέτηση είναι μερική και αφορά το νότιο κομμάτι της θαλάσσιας συνορεύουσας ζώνης των δύο χωρών μέχρι το όριο του 28ου μεσημβρινού. Το ερώτημα τι θα γίνει με το κομμάτι ανατολικά που μένει προς οριοθέτηση είναι κρίσιμο για την αποτίμηση της συμφωνίας, πέρα από φιλοκυβερνητικές θριαμβολογίες από την μια και αντιπολιτευτικές μεμψιμοιρίες από την άλλη. Βεβαίως, σύμφωνα με τις ελληνικές διπλωματικές πηγές, η οριοθέτηση αποτελεί τμήμα μιας συνολικής οριοθέτησης μεταξύ Ελλάδας – Αιγύπτου που θα ολοκληρωθεί σε μεταγενέστερο στάδιο.
- Εξηγήστε μας γιατί θέτει υπό ευθεία αμφισβήτηση το τουρκολυβικό μνημόνιο. Είναι στην ουσία ένα ισοδύναμο τετελεσμένο με αυτό που επιχείρησε η Άγκυρα;
Σε αντίθεση με το τουρκολιβυκό μνημόνιο, εδώ πρόκειται για συμφωνία εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου μεταξύ δυο σημαντικών κρατών της περιοχής. Επίσης, είναι γεγονός ότι η γραμμή οριοθέτησης είναι σε απόσταση σχεδόν 52 ν.μ. νότια της οριοθετικής γραμμής του τουρκολυβικού μνημονίου, επικαλύπτοντας πλήρως τις περιοχές που η Τουρκία έχει ήδη σπεύσει να συμπεριλάβει στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και να τις προσφέρει για αδειοδότηση ερευνών στην τουρκική εταιρία ΤΡΑΟ.
Οπότε, απαντώ ευθέως στο μείζον ερώτημα: Αποτελεί παρελθόν το τουρκολιβυκό μνημόνιο; Στα χαρτιά, ναι. Στην πράξη, όχι. Κάθε άλλο επιχείρημα είναι καταφανώς θεσμολαγνικό. Το μέλλον του τουρκολιβυκού μνημονίου θα κριθεί από πολλές παραμέτρους, οι κρισιμότερες από τις οποίες σχετίζονται με τις εξελίξεις στο έδαφος στην Λιβύη. Αυτή είναι η δυσάρεστη πραγματικότητα.
- Ποια μπορεί να είναι τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης αλλά και οι αντιδράσεις της Τουρκίας;
Η αντίδραση της Τουρκίας είναι ότι η οριοθέτηση που συμφώνησαν Ελλάδα και Αίγυπτος είναι άκυρη, βρίσκεται ενός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας και παραβιάζει τα θαλάσσια δικαιώματα της Λιβύης. Επίσης, η Τουρκία εξέδωσε NAVTEX για τη διεξαγωγή ασκήσεων με χρήση πραγματικών πυρών σε θαλάσσια περιοχή ανάμεσα σε Ρόδο και Καστελόριζο το διήμερο 10-11 Αυγούστου.
Η Ελλάδα, από την πλευρά της, οφείλει να υπερασπιστεί τις επιλογές της.
- Τι σημαίνει το γεγονός ότι η οριοθέτηση έγινε προς ανατολικά μέχρι λίγο πριν τον 27ο Μεσημβρινό (59’ 02. 00’’), καλύπτοντας μόνο την μισή Ρόδο. Κάποιοι εκτιμούν ότι έγινε, προκειμένου να μην αφεθεί εκτός αυτής της πρώτης φάσης οριοθέτησης μόνο το σύμπλεγμα του Καστελόριζου και να μην δοθεί η εντύπωση ότι αυτό εξαιρείται λόγω των αντιδράσεων της Τουρκίας. Ποια η άποψη σας;
Αυτό είναι πιθανό, κυκλοφορεί πράγματι πολύ στην ελληνική πλευρά, όπως πιθανό είναι και το σενάριο να μην επιθυμούσε σε αυτό το στάδιο να προχωρήσει πιο πέρα το Κάϊρο. Σημασία έχουν τα επόμενα βήματα, όπως σημασία έχει και η οριοθέτηση με την Κύπρο το συντομότερο.
Δεν υπάρχουν σήμερα εύκολες λύσεις ούτε χωράνε απλουστευτικές αναλύσεις. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η η προσκόλληση στην υπερβολική αποτίμηση της σημασίας του θεσμικού πλαισίου αφενός εφησυχάζει ενόψει της υπογραφής συμφωνιών αλλά αφετέρου εμμένει και στη απολυτότητα των διεθνοδικαϊκών προβλέψεων – όπως π.χ. ότι δεν προβλέπεται η μερική οριοθέτηση. Και οι δυο – φαινομενικά αντιθετικές – απόψεις είναι εσφαλμένες και βασίζονται στην μυθοποίηση του διεθνοδικαϊκού φαινομένου. Ούτε οι συμφωνίες εξασφαλίζουν ούτε η χρήση τμηματικής οριοθέτησης είναι απαραιτήτως προβληματική από μόνη της, εάν μπορεί να εξυπηρετεί χρήσιμες τακτικές κινήσεις σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο της διαδικασίας.
Tι σημαίνει ότι τα δυο μέρη θα συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση ανατολικά του σημείου, όπου σταμάτησε η πρώτη φάση και για οποιαδήποτε αλλαγή θα πρέπει να υπάρξει συμφωνία και των δυο; Σχολιάστε μας και το γεγονός ότι μετά από απαίτηση των Αιγυπτίων γίνεται αναφορά και στο ενδεχόμενο συμφωνίας με τρίτο μέρος…
Η Αίγυπτος αναγνωρίζει το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και κινείται σε αυτό το πλαίσιο. Από την άλλη πλευρά, οι εσωτερικές ισορροπίες στην Αίγυπτο και το μέλλον της κυβέρνησης Σίσι καθιστούν τις αντιδράσεις της Άγκυρας σημαντικές. Η Αίγυπτος δεν θα κάνει κάτι που θα την φέρει σε ακόμη μεγαλύτερη σύγκρουση με την Τουρκία και σε αυτό το πεδίο, εκτός εάν οι σχέσεις τους διαρραγούν εντελώς λόγω της Λιβύης και περάσουμε σε περίοδο ένοπλης σύρραξης Αιγύπτου – Τουρκίας.
- Πώς «κουμπώνουν» τα παραπάνω με τις διερευνητικές επαφές μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, στις οποίες αναφέρθηκε χθες ο πρωθυπουργός, λέγοντας ότι αν δεν αποδώσουν, η Ελλάδα θα προσφύγει στο δικαστήριο της Χάγης; Δίνει δηλαδή η συμφωνία Ελλάδος-Αιγύπτου ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί στην ελληνική πλευρά ενόψει της έναρξης των διερευνητικών επαφών;
Χρονικά κουμπώνουν από άποψη τακτικής, αλλά βέβαια όλα θα κριθούν από το τελικό αποτέλεσμα. Παράλληλα, για εμένα ένα πρόσθετο και κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής: Αποτελεί η συμφωνία με την Αίγυπτο κίνητρο για την Τουρκία να προσέλθει σε εστιασμένες συνομιλίες με την Αθήνα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ; Η απάντησή μου σε αυτό το ερώτημα είναι αρνητική. Σε μια άλλη συγκυρία, ίσως. Αλλά η παρούσα τροπή του τουρκικού αναθεωρητισμού δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας.
H έναρξη διαπραγματεύσεων που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε συμφωνία για την υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ ή την παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εμφανίζεται να προσπαθεί να παρακάμψει δεκαετίες εξελίξεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ακριβέστερα, τη συστηματική προσθήκη από την Άγκυρα συνεχώς νέων διεκδικήσεων σε πολλά πεδία. Αναφορικά με την Χάγη ειδικότερα, το κύριο ερώτημα είναι κατά πόσον η Τουρκία θα συμφωνήσει να επικεντρωθούν οι συνομιλίες σε συνυποσχετικό για να παραπέμψουμε στη Χάγη αποκλειστικά υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
Υπάρχουν δυο βασικά σενάρια. Ας ξεκινήσουμε από το πιθανότερο. Η Τουρκία συζητά, εκμεταλλεύεται το διάλογο για τη βελτίωση του προφίλ της αλλά τελικά δεν δέχεται ότι η μόνη διαφορά είναι υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Κερδίζει χρόνο ισορροπώντας μεταξύ Ανατολής και Δύσης ενώ κατακτά παράλληλα μικρα και μεγάλα τετελεσμένα.
Το δεύτερο – λιγότερο πιθανό – σενάριο είναι αυτό στο οποίο η Τουρκία τελικώς συμφωνεί να υπογραφεί συνυποσχετικό για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Εκεί θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η πρακτική και η νομολογία έχουν εξελιχθεί και αυτά που αναπαράγουμε βάσει των διατυπώσεων της Σύμβασης του 1982 θα πρέπει να τα δούμε στην πραγματική, δυναμική εξέλιξή τους.
Έχω στο παρελθόν επιχειρηματολογήσει αναλυτικά εναντίον των απόψεων που παρουσιάζουν την Χάγη ως Λυδία λίθο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αυτό που θα ήθελα εν συντομία να επαναλάβω εδώ, είναι πως δεν θα πρέπει οι Έλληνες να αισθάνονται υπερβολικά ανήσυχοι από υπαρκτούς ή μη κινδύνους και να είναι διατεθειμένοι να αποδεχτούν ουσιώδεις υποχωρήσεις υπό τον φόβο «θερμών επεισοδίων». Η ζωή συνεχίζεται με το απαραίτητο όμως χτίσιμο της αποτρεπτικής ισχύος, με συνεργασία με δυνάμεις όπως η Γαλλία που όντως συγκλίνουν οι αντιλήψεις μας για τον τουρκικό αναθεωρητισμό στην Μεσόγειο και με σφυρηλάτηση πραγματικής εθνικής ενότητας, χωρίς επικοινωνιακούς πανηγυρισμούς αλλά και χωρίς φοβικά σύνδρομα απέναντι στην γείτονα.
