Πρωτεύουσα του νομού τα Ιωάννινα, σε καλωσορίζουν ως σύγχρονη πόλη, καθώς τα νεόχτιστα κτίρια και η αρκετή κίνηση στους δρόμους έχουν έντονη παρουσία. Όμως καθώς οι δρόμοι σε οδηγούν προς τη λίμνη Παμβώτιδα και το κάστρο, νιώθεις το βάρος της ιστορίας της. Μοιάζει να είναι μοιρασμένη στα δύο η πόλη, με το ένα κομμάτι της να ζει στους σύγχρονους ρυθμούς και το άλλο στους νωχελικούς ρυθμούς της παράδοσης. Με τις άκρες της να χαριεντίζονται με τις όχθες της όμορφης λίμνης και τις απέναντι ακτές του μικρού νησιού, καταφέρνει να προφυλάσσει από τη φθορά του χρόνου τη θρυλική και ταραγμένη ιστορία της κάτω από τον αγέρωχο όγκο του όρους Μιτσικέλι, που την εποπτεύει από Βορρά.
Χωρίς να είναι προσδιορισμένο το πότε χτίστηκε, βρίσκεται σε υψόμετρο 500 στην άκρη της κοιλάδας, με τις βουνοκορφές να την περιτριγυρίζουν από κάθε σημείο του ορίζοντα. Επίσης και το όνομά της δεν είναι σαφές πώς προήλθε, ενισχύοντας τη δύναμη των θρύλων που ανταμώνουν με την ιστορία του τόπου. Γνωστά ως Γιάννινα ή και Γιάννενα, κατά μία εκδοχή το όνομα προέκυψε από τη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, η οποία σύμφωνα με την παράδοση ήταν εκεί που σήμερα βρίσκεται το Ασλάν τζαμί. Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι το όνομα προήλθε από την Ιωαννίκη, κόρη του στρατηγού Βελισσάριου (482-565 μ.Χ.), ενώ κάποιοι αποδίδουν το όνομα στους αυτοκράτορες Ιωάννη Κατακουζηνό ή Ιωάννη Κομνηνό. Υπάρχει όμως και άλλη άποψη, το όνομα να προήλθε από τη λέξη «αγιάν» που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι ως τίτλο για τους άρχοντες που διοικούσαν την περιοχή. Όπως και να προήλθε τελικά, σημασία έχει ότι το όνομά της έχει μια δυναμική που τη νιώθουν όλοι όσοι μπορούν να αφουγκράζονται την αύρα των μνημείων και του τόπου όπου αναπτύχθηκε.
Πόλη μαγική
Αν και έχουν γίνει «φιλότιμες προσπάθειες» με την άναρχη οικοδόμηση, ειδικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τα «άχρωμα, σύγχρονα» κτίρια να πνίξουν την φωνή της, αυτή αντέχει.
Ο κεντρικός οδικός άξονας που τη διασχίζει, από «λεωφόρος Δωδώνης» μετονομάζεται σε «Αβέρωφ», όταν σχεδόν την ίδια στιγμή δεξιά σου θα συναντήσεις στην άκρη του πάρκου Λιθαρίτσια, την κεντρική πλατεία και το ρολόι, που χτίστηκε το 1905. Ηδη αρχίζεις να μπαίνεις στην πραγματική ψυχή της πόλης. Κατηφορίζοντας για λίγο ακόμα στην Αβέρωφ, εμφανίζεται δεξιά η γκρίζα φιγούρα των επιβλητικών τειχών του κάστρου, με την κεντρική πύλη του Αγ. Γεωργίου και τον πολυγωνικό πύργο στη συμβολή με την οδό Εθνικής Αντιστάσεως. Ταυτόχρονα αριστερά εμφανίζεται το Κουρμανιό, μία από τις παλαιότερες συνοικίες της πόλης, ένας μικρός λαβύρινθος από στενά δρομάκια και παλιές κατοικίες, ενώ επί της Αβέρωφ τα πρώτα καταστήματα λαϊκής τέχνης και αργυροχοΐας κάνουν την εμφάνισή τους.
Το κάστρο είναι χτισμένο στο βορειοανατολικό άκρο της σημερινής πόλης, σε μια χερσόνησο που εισβάλλει στη λίμνη. Υπήρξε ο αρχικός πυρήνας της πόλης και ενώ κάποτε από τη βυζαντινή εποχή είχε 18 μοναστήρια και πλήθος εκκλησιών, σήμερα σώζονται μόνο τα ερείπια ενός βυζαντινού λουτρού του 13ου αι. Όμως, ακόμα κι έτσι δημιουργεί εικόνες της ιστορίας του. Ο περίπατος στο εσωτερικό του ζωντανεύει τους θρύλους του Αλή Πασά και της κυρα-Φροσύνης, τις μνήμες του βυζαντινού και μουσουλμανικού παρελθόντος, αλλά και της νεότερης ιστορίας της πόλης. Μπαίνοντας στο κάστρο από την κεντρική πύλη, εντύπωση κάνουν οι διαδοχικές πύλες σε τεθλασμένο άξονα. Όμως είναι η τυπική διαμόρφωση των κάστρων της ίδιας περιόδου, όταν τα πυροβόλα όπλα είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στις μάχες και αυτός ο σχεδιασμός λειτουργεί προστατευτικά σε περίπτωση πολιορκίας. Σχεδόν αμέσως μετά την πύλη ξεκινά το σοκάκι του Πατριάρχου Ιωάσαφ, που οδηγεί σε μία από τις παλαιότερες γειτονιές της πόλης. Διώροφες κατοικίες αστικού τύπου ασφυκτιούν η μία δίπλα στην άλλη στο στενό σοκάκι, ενώ λίγα μέτρα πιο πέρα και αριστερά ξεκινά η οδός Ανδρόνικου Παλαιολόγου. Ο δρόμος διαπερνά τμήμα της εβραϊκής συνοικίας, με σπίτια σε ομοιόμορφο αρχιτεκτονικό τύπο, με λίθινα ισόγεια και ορόφους φτιαγμένους κυρίως από τσατμά (λεπτός τοίχος από ξύλινα δοκάρια και τούβλα, σοβατισμένα με ασβέστη). Κάποια από αυτά ακόμα κατοικούνται, ενώ άλλα είναι κλειστά από καιρό, κρατώντας σφιχτά στο εσωτερικό τους έναν κόσμο που έμεινε στο χθες.
Στο τέρμα του δρόμου Ανδρόνικου Παλαιολόγου υπάρχει διασταύρωση που δεξιά οδηγεί στο Ιτς Καλέ (εσωτερικό κάστρο) του Αλή Πασά, όπου στεγάζεται το Βυζαντινό Μουσείο και αριστερά στη βορειοανατολική ακρόπολη, όπου δεσπόζει το τζαμί του Ασλάν Πασά, με τον ψηλό μιναρέ του να είναι ορατός από κάθε σημείο της πόλης. Εδώ σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Μουσείο, ενώ η τοποθεσία προσφέρει πανοραμική θέα στη λίμνη και σε μεγάλο τμήμα της πόλης, που έξω από τα τείχη του κάστρου αναπνέει και κινείται στον σημερινό, σύγχρονο αέρα. Γύρω από το κάστρο έχει δημιουργηθεί μία από τις ομορφότερες διαδρομές της πόλης, με τον παραλίμνιο δρόμο να δέχεται το μεγαλύτερο τμήμα των επισκεπτών, αλλά και των ντόπιων. Ο δρόμος είναι σχεδόν ολόκληρος καλυμμένος από βαθύσκιωτα πλατάνια, με τον μόλο να αποτελεί βασικό στοιχείο της καθημερινότητας της πόλης, καθώς σε τακτικά διαστήματα τα πλοιάρια μεταφέρουν πλήθος ανθρώπων στο μικρό νησί της λίμνης Παμβώτιδας.
Αξίζει να δείτε
Τη λίμνη Παμβώτιδα
Δημιουργήθηκε πριν από 7 εκατ. χρόνια περίπου και έχει επιφάνεια 23 τετρ. χλμ., με το βάθος της να φθάνει έως τα 8 μέτρα. Εκτός από στολίδι της περιοχής, είναι και πηγή ζωής για τους ντόπιους ψαράδες, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει γίνει κέντρο διεξαγωγής διεθνών αθλητικών συναντήσεων, κωπηλασίας και σκι. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των Ιωαννίνων, καθώς στα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν την πολυτάραχη ιστορία της πόλης η λίμνη είχε σημαντικό ρόλο.
Η σημερινή λίμνη Παμβώτιδα αποτελεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα και ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 και είναι το υπόλειμμα ενός ευρύτερου οικοσυστήματος, το οποίο περιελάμβανε και τη λίμνη της Λαψίστας, η οποία αποξηράνθηκε κατά τη δεκαετία του ’50. Όμως οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν αρνητικές συνέπειες στους φυσικούς οικοτόπους της λίμνης Παμβώτιδας.
Το σπήλαιο του Περάματος
Βρίσκεται στον λόφο Γκορίτσα, περίπου 4 χιλιόμετρα από την πόλη. Είναι το πρώτο που αξιοποιήθηκε τουριστικά στη χώρα μας και ανακαλύφθηκε τυχαία στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι κάτοικοι έψαχναν να βρουν καταφύγιο από τις βόμβες. Στο τέλος του πολέμου ένας ερασιτέχνης σπηλαιολόγος, ο Κ. Κασβίκης, δημοσίευσε φωτογραφίες του σπηλαίου και έτσι το έμαθαν και ξεκίνησαν την εξερεύνησή του το ζευγάρι σπηλαιολόγων Γιάννης και Άννα Πετροχείλου.
Το σπήλαιο έχει έκταση 14.800 τ.μ. και η τουριστική διαδρομή είναι 1.100 μέτρα. Θεωρείται από τα ομορφότερα των Βαλκανίων και έχει ηλικία 1,5 εκατομμυρίου ετών. Τα εκθέματά του αποτελούνται από 19 είδη σταλακτιτών, ενώ άξια θαυμασμού είναι η μεγάλη αίθουσα των «Μυθικών ανακτόρων», ο σταλαγμίτης «Άγαλμα της Ελευθερίας», το «Πέτρινο σιντριβάνι», η «Σφίγγα της Αιγύπτου»…
Το ρολόι
Υψώνεται στο κέντρο της πόλης, κατασκευασμένο το 1905 από τον Γιαννιώτη αρχιτέκτονα Περικλή Μελίρρυτο, με την ευκαιρία του ιωβηλαίου του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, ως δώρο της πόλης προς αυτόν. Αρχικά ήταν στο κέντρο της πλατείας Πύρρου. Σε μια παρέλαση όμως του 1918 για να γιορταστεί η νίκη των Συμμάχων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα άρμα χτύπησε το κιγκλίδωμά του. Τότε ο διοικητής Ηπείρου ζήτησε να μεταφερθεί στη βορειοανατολική πλευρά της πλατείας, έργο που ολοκληρώθηκε το 1925.
Το Νησί
Εδώ κατέφυγε ο Αλή Πασάς μετά τη σύγκρουση που είχε με τον σουλτάνο. Όλη η ιστορία του, το οίκημα, ο τρόπος εκτέλεσης του Αλή Πασά ζωντανεύουν εδώ, στο Μουσείο. Ο οικισμός του νησιού λέγεται ότι κτίστηκε από Μανιάτες που ήρθαν τον 17ο αι., αλλά μάλλον το νησί κατοικούνταν από τον 10ο αι. Σήμερα μένουν στο νησί περίπου 100 οικογένειες, ενώ δεν κυκλοφορούν οχήματα.
Επίκεντρο της ζωής του νησιού στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο ήταν τα μοναστήρια του: του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών, του Ντίλιου ή Στρατηγοπούλου, της Ελεούσας ή Αγίου Νικολάου των Γκιουμάτων και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Επίσης η Μονή του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Παντελεήμονα.
Τον ιερό χώρο της Δωδώνης
Βρίσκεται περίπου 22 χιλιόμετρα νότια της πόλης. Η πρώτη που λατρεύτηκε στη Δωδώνη ήταν η θεά Γη και ο τόπος λατρείας της χρησιμοποιούνταν από τους προϊστορικούς χρόνους. Από τα σημαντικότερα μνημεία είναι το αρχαίο θέατρο, το οποίο είχε χωρητικότητα περίπου 18.000 θέσεων και κατασκευάστηκε τον 3ο αι. π.Χ. επί Πύρρου. Είχε κοίλο, ορχήστρα, δωρική στοά και ξύλινο προσκήνιο, ενώ επί Ρωμαίων χρησιμοποιήθηκε σαν αρένα. Άλλα σημαντικά μνημεία είναι το Πρυτανείο και το Βουλευτήριο του 4ου αι. π.Χ., το Στάδιο και η Ακρόπολη στην κορυφή του λόφου.
Το Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας του Παύλου Βρέλλη
Στο Μπιζάνι, 9 χλμ. από την πόλη, βρίσκεται το περίφημο Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων, το οποίο στεγάζεται σε κτίριο αστικής φρουριακής αρχιτεκτονικής της Ηπείρου του 18ου αι. Το μουσείο αποτελεί ένα μοναδικό ταξίδι στην ιστορία του τόπου μας, με εντυπωσιακά ρεαλιστικό τρόπο, χρησιμοποιώντας κέρινα ομοιώματα σε φυσικό μέγεθος.
Εκτός από τον σχεδιασμό του κτιρίου, το οποίο χρησιμοποιεί τις «καπνοδόχους» για τον εξαερισμό του μουσείου, ο Παύλος Βρέλλης σχεδίασε και όλα τα θέματα τα οποία εκτίθενται σε αυτό. Μόνος του δούλεψε τα κέρινα ομοιώματα σε όλα τα στάδια (καλούπι, κερί, φύτεμα τριχωτού, ντύσιμο...). Η ερευνά του για την υλοποίηση του μουσείου διήρκεσε 50 χρόνια και ακόμα 12 χρόνια η χειρωνακτική-καλλιτεχνική δουλειά. Εδώ θα δείτε μεταξύ άλλων το Κρυφό Σχολειό, τη σφαγή του Αλή Πασά, τον Μακρυγιάννη, τον Κολοκοτρώνη, τις γυναίκες της Πίνδου κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και πολλά άλλα. Τηλ: 26510-92128.
Info1
Περπατήστε τον παραλίμνιο δρόμο όποια εποχή και να βρεθείτε στην πόλη. Όσο πιο πρωί, τόσο καλύτερα!
Info 2
Περπατήστε στο κάστρο, στις ακροπόλεις του Ιτς Καλέ και του Ασλάν Πασά, όπου βρίσκονται το Βυζαντινό και το Δημοτικό Μουσείο αντίστοιχα, τα οποία αξίζουν επίσκεψης!
Κείμενο-φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης
