Το ηλεκτρικό πρόβατο δεν πληρώνει εισφορές

Του Δρ. Κωνσταντίνου Β. Νικολόπουλου*

Ξεκινώντας από το δια ταύτα: Η 4^η βιομηχανική επανάσταση καταργεί τα διανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα (σ.σ.).  Αν έχετε πειστεί με την πρόταση αυτή, μη διαβάσετε παρακάτω.

Η φιλολογία περί της κατάργησής τους είναι ανεξάντλητη και μέρος αυτής βασίζεται είτε στη νοσταλγία ενός ευρωπαϊκού μοντέλου που κυριάρχησε μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο ενδυναμώνοντας παροχές, εισοδήματα και βιοτικό επίπεδο, σε μια κατά τα άλλα αναπτυσσόμενη Ευρώπη, είτε στην ψυχρή λογική της λογιστικής αποδοτικότητας. Εξάλλου κανένα σύστημα δεν αντιπαρέχει δίχως χρηματοδότηση όσο αλληλέγγυο και αν είναι, δε? δ? χρημάτων, κα? ?νευ τούτων ο?δ?ν ?στι γενέσθαι τ?ν δεόντων.

Οι πρώτες μεταπολεμικές κρίσεις (πετρελαϊκές 1973 κλπ) περιόρισαν τους ρυθμούς ανάπτυξης στην Ευρώπη και έθεσαν στο στόχαστρο τη διαχείριση των δημοσιονομικών δίκαια ή άδικα. Το ζήτημα είναι το αποτέλεσμα και η αποδοτικότητα. Σήμερα τα διανεμητικά μοντέλα έχουν περιοριστεί και τείνουν να περιορίζονται. Αυτό δε σημαίνει ότι καταργείται το αγαθό της ασφάλισης. Όμως παύει να είναι «κοινωνική» στον χαρακτήρα που την γνώρισαν ως προσδοκία η γενιά των baby boomers και κατά ένα μέρος η x-generations που είναι και οι άμεσα θιγόμενες. Πολλοί λόγοι συντρέχουν για την κατάργηση των διανεμητικών δημόσιων PAYG:

• Οι συχνότερες πλέον κρίσεις του χρηματοοικονομικού κύκλου.
• Οι υιοθετημένες μορφές ευέλικτης εργασίας και όχι, εντέλει, προσωρινές.
• Η ανεργία ως απόρροια των κρίσεων αλλά και της συγκρατημένης νομισματικής πολιτικής που κυρίως προσανατολίζεται (με μικρές εξαιρέσεις) σε αντιπληθωριστικές πολιτικές ακόμα και σε περιόδους ύφεσης.
• Η κινητικότητα της εργασίας γεγονός που ευνοεί τα εξατομικευμένα funded σχέδια.  Ενδεικτικά, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Valdis Dombrovskis προανήγγειλε (Ιούνιος 2017) το πανευρωπαϊκό προσωπικό συνταξιοδοτικό προϊόν προκειμένου διευκολυνθεί η δυνατότητα μεταφοράς των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων στην ΕΕ. Προϊόν που συνάδει σε κεφαλαιουχικές εξατομικευμένες μορφές.
• Η χρόνια κακοδιαχείριση των πόρων - περιουσιακών στοιχειών των δημόσιων ασφαλιστικών ταμείων, στοιχείο που αποτελεί θεμελιώδες επιχείρημα των funded συστημάτων από την απαρχή της έρευνας, ήδη από δεκαετία '70 (M. Feldstein κ.ά).

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν καταρρακώνει την προσδοκία ανάκαμψης  των PAYG όσο  το λεγόμενο τέταρτο κύμα στο βαθμό πλέον της ραγδαίας υποκατάστασης της εργασίας ώστε οι εισφορές στα διανεμητικά συστήματα να μη μπορούν να καταβάλλονται κατά το συνήθη τρόπο. Σύμφωνα με έρευνα της PwC (2017), το 30% των θέσεων εργασίας στην Μεγάλη Βρετανία θα μπορούσε δυνητικά να είναι σε υψηλό κίνδυνο  εξαιτίας της “ρομποτοποίησης”  από τις αρχές του 2030. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο για τις ΗΠΑ (38%) και τη Γερμανία (35%).

Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής (2015) οι βιομηχανίες χάλυβα έχουν μειώσει τους υπαλλήλους τους κατά 75% εδώ και δεκαετίες προς όφελος της παραγωγής. Στη μεταποίηση, η κατά 30% αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και η μείωση του κόστους εργασίας κατά 18%-33% αύξησε τα βιομηχανικά ρομπότ κατά 11% το 2015 (1,6 εκατομ. ρομπότ) σε σχέση με το 2014, με προοπτική μέχρι το τέλος του 2019 ο συνολικός αριθμός ρομπότ στην διεθνή οικονομία να φθάσει στα 2,6 εκατομ. Χωρίς να λάβει υπόψη του κανείς τις ήπιες μορφές υποκατάστασης όπως οι πληρωμές Smartphone στις e-αγοραπωλησίες που «τελειώνουν  υπαλλήλους» σύμφωνα με έρευνα της Gesellschaft fur Konsumforschung σε 51 χώρες (2017).

Έτσι, αποκαλώντας το ρομπότ ως «ηλεκτρικό πρόβατο»: Αν το ηλ. πρόβατο πληρώσει εισφορές δεν θα του επιστραφούν ποτέ. Αν δεν καταβάλλει εισφορές τότε περιορίζονται οι πόροι για την σύγχρονη με αυτό γενιά συνταξιούχων. Εκτός αν δημιουργηθεί αλληλεγγύη μεταξύ εργαζόμενου με ιδιοκτήτη ρομπότ (παράδοξο;) ή αν η εισφορά καταβληθεί σε θεσμικό ταμείο για μελλοντικές παροχές. Αλλά με πιο αντάλλαγμα θα χρηματοδοτούνται τρέχοντες συνταξιούχοι χωρίς οι χρηματοδότες να δικαιούνται αντιπαροχή; Συμφωνίες ανεδαφικές είτε  χωρίς υπόβαθρο αντιπαροχής είτε στη βάση παραδοξότητας (αλληλεγγύη μεταξύ ανθρώπων – ρομπότ!).

Φέτος, κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχέδιο ψηφίσματος από την Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων, προκειμένου να αναγνωρισθούν τα ρομπότ ως «ηλεκτρονικά πρόσωπα» δηλ. υποκείμενα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και ως εκ τούτου οι ιδιοκτήτες τους να καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές. Στη συνεδρίαση της 16/2/2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε κατά πλειοψηφία, την απόρριψη της πρότασης φορολόγησης των ιδιοκτητών των ρομπότ, θεωρώντας ότι το ζήτημα είναι πρόωρο και πολύπλοκο παραπέμποντάς το στις ελληνικές καλένδες προς μελλοντική επανεξέταση. Παραλειπόμενο αυτής της απόφασης αποτελεί η αντίδραση του ιδρυτή της Microsoft , William Henry “Bill” Gates, o οποίος υποστήριξε ότι (sic) «η εργασία των ρομπότ πρέπει να φορολογείται όπως η ανθρώπινη εργασία, ειδάλλως οι κατασκευαστές και οι ιδιοκτήτες ρομπότ θα αποκομίζουν τεράστια κέρδη από την αυτοματοποιημένη εργασία, χωρίς να καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές στα Ταμεία κοινωνικής ασφάλισης».

Ακόμη κι αν τα διανεμητικά σ.σ. δεν καταργηθούν θα απομείνουν συρρικνωμένα και πενιχρά για μια φτωχή ολοένα περιοριζόμενη ομάδα που θα σχοινοβατεί στον κίνδυνο εφόσον όταν το πλήθος των συμμετεχόντων αυξάνεται (τείνει στο άπειρο) τότε ο κίνδυνος για κάθε μεμονωμένο άτομο τείνει στο μηδέν και αντίθετα.

Αν τα διανεμητικά σ.σ. δεν τα απαξίωσε η κακοδιαχείριση και η κομματική τους εξάρτηση, ακόμα κι αν δεν επιτάχυνε τον κύκλο ζωής τους η κερδοσκοπική επιδίωξη των ιδιωτικών funds για διαχείριση του μεγάλου τζίρου των εισφορών – ασφαλίστρων, θα τα απαξιώσει η ίδια η τεχνολογία. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα οι νέος επικουρικός, συμπληρωματικός, πυλώνας (πλέον παραδοσιακή μορφή για τον υπόλοιπο κόσμο) ΤΕΑ - Occupational Funds είναι σε εμβρυακή ηλικία αφού μετά βίας έχουν συσταθεί 17 ΤΕΑ ενώ στην Ευρώπη ξεπερνούν τις 140.000.

Όσο βρισκόμαστε στη φάση της άρνησης και της οργής και όσο δεν έχουμε αποτελεσματικές διαπραγματεύσεις είμαστε καταδικασμένοι να οδηγήσουμε τις επόμενες γενιές στην κατάθλιψη ενώ τουναντίον θα έπρεπε να τους προσφέρουμε έτοιμη αποδοχή, συμφιλίωση και λύσεις. Η millennials και η e-generation, γενιές  που θα ζουν και θα συναλλάσσονται με τα ρομπότ, ήδη εκτίθενται σε αβεβαιότητα χωρίς την περίσκεψή μας. Μόνο που στον τόπο αυτόν δεν υπολογίζουμε τις γενιές αλλά είμαστε από μονοί μας μια Sui generis που την ευθύνη την διαχέουμε, καθώς παλαιότερα την αποδίδαμε αόριστα στην  «κοινωνία» και σήμερα σε όλους τους άλλους εκτός από εμάς. Λες και οι κυβερνήτες μας, από τη μεταπολίτευση και έπειτα, ασκούν εξουσία με πραξικόπημα.

1. Μυθιστόρημα sci-fi, Philip K. Dick, (1968) “Do androids dream of electric sheep?”, εκδ. Doubleday.

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος είναι καθηγητής Οικονομικών & συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης.

Φωτογραφία: Sooc