Με τη ψευδαίσθηση της ελληνικής κυβέρνησης το 2015, ότι εμείς θα παίζουμε τα νταούλια και οι αγορές θα χορεύουν, παρομοιάζει ο Κώστας Υφαντής από το Πάντειο τις αυταπάτες Ερντογάν ότι η Τουρκία είναι τόσο ισχυρή, ώστε να μπορεί να θέτει εκείνη τους όρους του παιχνιδιού.
Χαρακτηρίζει τη ρουκέτα Τραμπ για διπλασιασμό των δασμών στις τουρκικές εισαγωγές αλουμινίου και χάλυβα ως ένα από τα τελευταία καρφιά στο φέρετρο μιας καταρρέουσας οικονομίας, και με την εμπειρία που του προσφέρει η θέση του ως επισκέπτη καθηγητή στο πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, μιλά για το «μεθύσι» ενός μεγαλείου που δεν υπήρξε ποτέ και μιας αυταπάτης παγκόσμιας ισχύος έξω από κάθε αντικειμενική αξιολόγηση.
Πλέον βλέπει ότι η κατάσταση έχει περάσει εκείνο το οριακό σημείο, μετά το οποίο καμία παρέμβαση δεν είναι αρκετή για να εμποδίσει την πτώση, παρά μόνο η προσφυγή στο ΔΝΤ, την οποία και φαίνεται να προεξοφλούν οι αγορές. «Στο τέλος η επίκληση του Θεού από τον Ερντογάν είναι μάλλον έκκληση προς αυτόν για να βάλει το χέρι του», λέει με νόημα σχολιάζοντας τη φράση του Τούρκου Προέδρου «εκείνοι έχουν τα δολάριά τους, εμείς έχουμε τον Θεό μας».
Δεν αποκλείει πάντως, αν τα πράγματα στραβώσουν κι άλλο, ο Ερντογάν να επιχειρήσει να εξάγει την κρίση, αναβιώνοντας τη προκλητικότητα σε Αιγαίο ή Κύπρο στη λογική ότι «η Τουρκία έχει πάρα πολλούς εχθρούς που την επιβουλεύονται».
Συνέντευξη στο Γιώργο Φιντικάκη
- Τι σηματοδοτούν οι χθεσινές ραγδαίες εξελίξεις γύρω από τη τουρκική κρίση;
Πράγματι οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Η υποτίμηση της λίρας δεν φαίνεται να έχει τέλος. Η ανακοίνωση της Ουάσιγκτον για τον διπλασιασμό των δασμών στο αλουμίνιο και στον χάλυβα μοιάζουν σαν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο μιας οικονομίας που αναπτύχθηκε φέτος με 7%, αλλά με εκρηκτικές ανάγκες εξορθολογισμού των δαπανών και νέων κεφαλαίων για να μην καταρρεύσει.
Η κατάσταση μοιάζει να έχει περάσει εκείνο το οριακό σημείο, μετά το οποίο καμία παρέμβαση δεν είναι αρκετή για να ανατρέψει την πτώση παρά μόνο η αναμενόμενη, δηλαδή η προσφυγή στο ΔΝΤ. Και αυτή φαίνεται ότι προεξοφλούν οι αγορές.
- Θα λέγατε ότι η τουρκική οικονομία έπεσε θύμα της αλαζονείας του Ερντογάν;
Σαφώς και είναι θύμα της αλαζονείας μιας ηγεσίας που αρνείται να δεχθεί την σχετική αδυναμία της χώρας του.
Ο Πρόεδρος Ερντογάν, ανέλαβε την διακυβέρνηση της Τουρκίας το 2002 με την οικονομία σε κατάρρευση και εφαρμόζοντας φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, την απογείωσε, απελευθέρωσε την επιχειρηματικότητα και την κατέστησε μία από τις δυναμικές και εξωστρεφείς διεθνώς. Εντυπωσιακοί ρυθμοί ανάπτυξης για πάνω από δέκα χρόνια, ΑΕΠ που πλησίασε το ένα τρισεκατομμύριο, ελκυστικότατος προορισμός άμεσων ξένων επενδύσεων κλπ.
Όλα αυτά του πιστώθηκαν αλλά νομίζω ότι χάθηκε το μέτρο μέσα στο «μεθύσι» ενός μεγαλείου που δεν υπήρξε ποτέ και μιας αυταπάτης ισχύος πέρα και έξω από κάθε αντικειμενική αξιολόγηση της θέσης της Τουρκίας στο διεθνή καταμερισμό ισχύος.
- Ακόμη και σήμερα ωστόσο, αυτό που περιγράφετε, δεν φαίνεται να έχει γίνει κατανοητό από τον Τούρκο Πρόεδρο, σωστά;
Ο Πρόεδρος Ερντογάν θεώρησε την Τουρκία άτρωτη. Όπως σε κάθε παρόμοια περίπτωση αυτό που σιγά σιγά κυριαρχεί είναι ένας ισχυρός βολονταρισμός αντί μια ορθολογική ανάλυση των πραγματικών δεδομένων.
Δηλαδή, η αντίληψη ότι η Τουρκία είναι τόσο ισχυρή που μπορεί να θέτει τους όρους του παιχνιδιού. Μια αναλογία στα καθ' ημάς ήταν το θα παίζουμε τα νταούλια και θα χορεύουν οι αγορές.
Στην περίπτωση της Τουρκίας, η οικονομία της καβάλησε το κύμα της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, ωφελήθηκε εντυπωσιακά, αλλά φαίνεται ότι ποτέ δεν έγινε κατανοητό ότι οι «κανόνες» δεν τίθενται στην Άγκυρα.
Μία ανοιχτή οικονομία όπως η τουρκική, ευάλωτη στις αμφιβολίες των αγορών, δεν μπορεί να αμφισβητεί ατιμώρητα τις διεθνείς οικονομικές «ορθοδοξίες». Η πολιτική διαχείριση της κρίσης – καλύτερα χειραγώγηση – που ευαγγελίστηκε και ευαγγελίζεται ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν εμπνέει πια καμία εμπιστοσύνη.
Ο Ερντογάν θεωρεί ότι μπορεί να ελέγχει ασφυκτικά μία οικονομία που αναπτύχθηκε ακριβώς επειδή αφέθηκε ελεύθερη και μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες. Αυτή η προσπάθεια πολιτικού ελέγχου για να εξακολουθήσει να εφαρμόζεται μία χαλαρή νομισματική πολιτική, μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική με αύξηση των ελλειμμάτων, συνιστά μια άρνηση της παγκόσμιας οικονομικής πραγματικότητας.
Στο τέλος, η επίκληση του Θεού είναι μάλλον έκκληση για να βάλει το χέρι του. Αναφέρομαι στη προ ημερών δήλωσή του «αυτοί αν έχουν τα δολάριά τους, εμείς έχουμε τον λαό μας, τον Θεό μας».
- Πιστεύετε ότι «υπάρχει σωτηρία για τον Τούρκο ασθενή»;
Η θεραπεία είναι δεδομένη. Η Τουρκία για να εξασφαλίσει τα τεράστια κεφάλαια που χρειάζεται σήμερα θα πρέπει να κάνει τις μεταρρυθμίσεις που ο Ερντογάν δεν θέλει. Είτε δηλαδή μπει στο Δ.Ν.Τ, είτε όχι, θα πρέπει να ακολουθήσει τις συνταγές του Δ.Ν.Τ, γιατί αυτές απαιτούν οι αγορές για να πεισθούν. Απλώς χωρίς το Δ.Ν.Τ, το ερώτημα είναι από που θα βρει η Τουρκία τα κεφάλαια που χρειάζεται σήμερα η πεινασμένη της οικονομία…
- Τελικά οι αγορές νίκησαν κατά κράτος τον Ερντογάν;
Ναι. Θα έλεγα ότι η Τουρκία ζει σήμερα τη διάψευση της δικής της αυταπάτης. Η Τουρκία είναι μια ισχυρή χώρα, όμως όπως σας είπα, δεν είναι τόσο ισχυρή όσο ο Ερντογάν και οι Τούρκοι πιστεύουν.
- Αρκετοί πάντως ισχυρίζονται ότι η αλλαγή του πολιτικού συστήματος σε μια ισχυρή εκτελεστική προεδρία, περιορίζει τις πιθανότητες να κάνει ο Ερντογάν αυτά που του ζητούν οι αγορές. Δηλαδή να αναθέσει το υπ. Οικονομικών σε τεχνοκράτες, αντί για τον γαμπρό του, και να δώσει πλήρη αυτονομία στην κεντρική τράπεζα…
Σωστά, και αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημα. Αν ο Ερντογάν κάνει αυτά που του ζητούν οι αγορές θα πρόκειται για μια τεράστια πολιτική ήττα. Όλους τους τελευταίους μήνες επιμένει σε μια χαλαρή νομισματική πολιτική γιατί έτσι νομίζει ότι θα διαφυλάξει τα κεκτημένα των στρωμάτων που τον ψήφισαν από τον υψηλό πληθωρισμό. Όλη του η προεκλογική ρητορική ήταν ότι οι αδυναμίες της τουρκικής οικονομίας οφείλονταν σε εξωγενείς παράγοντες, στους «κακούς ξένους».
Αν πάλι δεχτεί να κάνει ό,τι του ζητούν οι αγορές θα πλήξει αυτούς που τον εξέλεξαν. Άρα θα αντισταθεί όσο μπορεί, ώστε να μην προχωρήσει στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που του ζητούνται, όπως ο διπλασιασμός των επιτοκίων προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός, που βρίσκεται σε υψηλό 15ετίας, (κάποιοι αναλυτές εκτιμούν ότι αυτά πρέπει να φτάσουν στο 30%).
- Τι θα πετύχει ωστόσο αν συνεχίσει να αντιστέκετε; Διότι, όσο περνά ο καιρός, χωρίς δραστικές λύσεις, η ζημιά για την τουρκική οικονομία θα μεγαλώνει, και όταν έρθει η ώρα να ληφθούν αποφάσεις, αυτές θα είναι ακόμη πιο επώδυνες…
Δύο είναι αυτή τη στιγμή τα σενάρια. Το ένα, και πιο λογικό, είναι η υποχώρηση του Ερντογάν και η συνεπακόλουθη προσφυγή της χώρας στο Δ.Ν.Τ, αφού κανείς άλλος δεν μπορεί να προσφέρει τα κεφάλαια που τόσο πολύ έχουν σήμερα ανάγκη η πεινασμένη οικονομία και οι τράπεζες. Σε αυτή τη περίπτωση, δεν θα μπορέσει να αποφύγει τις μεταρρυθμίσεις που σήμερα αρνείται.
Το δεύτερο σενάριο είναι να επιχειρήσει να διαχειριστεί την κατάσταση χωρίς προσφυγή στο Δ.Ν.Τ, μειώνοντας όμως περαιτέρω την οικονομική ελευθερία στην Τουρκία. Δηλαδή επιβάλλοντας capital controls, ελέγχοντας απολύτως τη κυκλοφορία συναλλάγματος ώστε να κτίσει σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα, και κρατικοποιώντας όσες τράπεζες είναι υπερεκτεθειμένες σε ξένο νόμισμα, και τελούν υπό κατάρρευση.
- Τι θα πετύχει σε μια τέτοια περίπτωση, πέρα από το να κερδίσει πολιτικό χρόνο;
Τίποτα, απλώς θα κερδίσει χρόνο. Οι αγορές δεν είναι αφελείς. Βλέποντας τον Ερντογάν να ελέγχει ακόμη περισσότερο την οικονομία, θα καταλάβουν αυτόματα πως κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει τη λήψη επώδυνων μεταρρυθμίσεων, άρα τα επιτόκια θα ανέβουν κι άλλο, η λίρα θα υποτιμηθεί περαιτέρω, κοκ. Τόσο το ένα, όσο και το άλλο σενάριο, οδηγούν αργά ή γρήγορα στο ίδιο αποτέλεσμα.
- Εσείς ποιο σενάριο βλέπετε ως το πιο πιθανό;
Αυτή τη στιγμή, σηκώνω τα χέρια ψηλά. Επικρατεί ένας απίστευτος ανορθολογισμός. Αν έπρεπε να κάνω μια πρόβλεψη, θα έλεγα πως αν η Άγκυρα δεν καταφέρει να βρει άμεσα κεφάλαια για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες της τουρκικής οικονομίας, θα καταφύγει στο Δ.Ν.Τ.
- Πιστεύετε δηλαδή ότι η Τουρκία μπορεί να βρει κεφάλαια από αλλού, όπως για παράδειγμα από την Κίνα ή άλλες αναδυόμενες οικονομίες; Το ρωτώ γιατί έχουμε διαβάσει παρόμοιες αναφορές σε ξένα δημοσιεύματα…
Έχω διαβάσει και εγώ ότι ο Ερντογάν ελπίζει πως η Τουρκία θα λάβει μεγαλύτερα δάνεια από την Κίνα και άλλες αναδυόμενες αγορές, όπως είχε συμβεί με τη Ρωσία.
Μόνο που οι ανάγκες της τουρκικής οικονομίας είναι πολύ μεγάλες. Και ούτε η Κίνα, ούτε άλλες αναδυόμενες οικονομίες, μπορούν ή θέλουν να δανείσουν την Τουρκία με δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Επιπλέον η ρωσική εμπειρία μας έδειξε ότι η αντικατάσταση ορισμένων ξένων επενδύσεων απαιτεί χρόνο. Άρα, η Τουρκία πρέπει να αποκαταστήσει γρήγορα τις σχέσεις της με τη Δύση αν θέλει να αποφύγει μια μεγαλύτερη κρίση. Δεν ξέρω πόσο αργά είναι για κάτι τέτοιο.
- Φοβάστε μήπως ο Ερντογάν, μπροστά στην οικονομική κρίση που καλείται να διαχειριστεί, και σε μια προσπάθεια να αλλάξει την ατζέντα, γίνει πιο προκλητικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής;
Αυτό είναι το κακό σενάριο, να εξάγει την οικονομική κρίση. Η πολιτική αστάθεια που μπορεί να προκύψει αν τα πράγματα στραβώσουν κι άλλο, δεν αποκλείεται να οδηγήσει στη γνωστή επιθετική ρητορική: Ότι η Τουρκία έχει πάρα πολλούς εχθρούς που την επιβουλεύονται. Το καλό σενάριο είναι ότι ακριβώς επειδή ο Ερντογάν βρίσκεται σε δεινή θέση, και χρειάζεται κάθε πιθανό σύμμαχο, θα μειώσει την ένταση στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας.
Ο κ. Κώστας Υφαντής , αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο και επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης.
