Του Τάσου Χατζηβασιλείου*
Η διάσκεψη στο Crans-Montana είχε, δυστυχώς, αρνητικά αποτελέσματα, παρά τις προσπάθειες του Προέδρου Αναστασιάδη. Όμως υπήρξαν και δύο θετικές εξελίξεις: απεδείχθη ότι η τουρκική πλευρά ευθύνεται για την κατάρρευση των συνομιλιών και για πρώτη φορά κατατέθηκαν γραπτώς οι μαξιμαλιστικές τουρκικές θέσεις στα ζητήματα ασφάλειας και εγγυήσεων.
Στην επίλυση μιας διένεξης με μεγάλο ιστορικό βάθος, όπως είναι το Κυπριακό, η ασφάλεια και οι εγγυήσεις αποτελούν υψηλή προτεραιότητα. Τη δεκαετία του 1950, η Τουρκία έλαβε τη στρατηγική απόφαση να συνδέσει την εθνική της ασφάλεια με την Κύπρο. Έτσι, ξεκίνησε μια διεκδικητική πολιτική στο Κυπριακό για δύο λόγους:
Πρώτον, διότι η τότε ενδεχόμενη ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα θα έθετε σε κίνδυνο την τουρκική αρχιτεκτονική ασφαλείας.
Και, δεύτερον, διότι έχοντας υπό τον έλεγχό της τμήμα του κυπριακού χώρου, η Τουρκία θα μπορούσε να αυξήσει τη γεωπολιτική και στρατηγική της αξία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Οι τουρκικές επιδιώξεις αποτυπώθηκαν στις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Οι Τουρκοκύπριοι έγιναν επισήμως κοινότητα και η Τουρκία, ως μια από τις εγγυήτριες δυνάμεις της τότε νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας, απέκτησε τη δυνατότητα διατήρησης στρατιωτικής δύναμης στο νησί, με τα γνωστά «επεμβατικά δικαιώματα» που η ίδια ερμήνευσε κατά το δοκούν το 1974.
Η εισβολή του Αττίλα επέβαλε στην Κύπρο ένα γεωγραφικό διαχωρισμό, υλοποιώντας de facto την πολιτική της Διχοτόμησης (Taksim). Χιλιάδες Κυπρίων υποχρεώθηκαν σε βίαιη μετακίνηση και κατέληξαν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα. Έκτοτε, η Διχοτόμηση αποτελεί πραγματικότητα. Παρά τις προσπάθειες επανένωσης του νησιού, τις οποίες παραδοσιακά στήριζαν οι τουρκοκυπριακές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προκαλώντας συχνά την οργή της Άγκυρας, η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη.
Με αφορμή το ναυάγιο στο Crans-Montana, είναι πια ξεκάθαρο ότι η Τουρκία καθιστά σαφές προς πάσα κατεύθυνση το εξής: θα μπορούσε να συναινέσει σε λύση του Κυπριακού, μόνον αν (και) η ίδια έχει ενεργό ανάμιξη στη διαχείριση του συστήματος ασφαλείας της ενιαίας Κύπρου.
Έτσι εξηγείται το «φετίχ» της Τουρκίας με το σύστημα των εγγυήσεων. Άλλωστε, η διατήρηση αυτού του αναχρονιστικού πλαισίου εξασφαλίζει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα στην Άγκυρα, τα οποία δύσκολα θα θελήσει να απεμπολήσει:
Πρώτον, ψυχολογικά αποτρέπει τη δημιουργία ενός εξ ολοκλήρου ελληνοκυπριακού κράτους σε απόσταση αναπνοής από τα τουρκικά παράλια.
Δεύτερον, εξασφαλίζει ότι ένα μέρος του κυπριακού κράτους έχει - και θα έχει - τουρκικό χαρακτήρα.
Με αυτά τα δεδομένα, τα περιθώρια για εξεύρεση λύσης στην Ελβετία ήταν περιορισμένα από την αρχή. Οι τουρκικές θέσεις για τις εγγυήσεις, οι οποίες υπήρχαν παραδοσιακά, άλλοτε βρίσκονταν στο προσκήνιο κι άλλοτε περνούσαν σε δεύτερο πλάνο. Στην παρούσα φάση, αποτελούν «αδιαπραγμάτευτο όρο» εξαιτίας του εθνικιστικού παροξυσμού τον οποίο βιώνει η Τουρκία. Η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση πλειοδοτούν σε εθνικιστική ρητορική που αυτή τη φορά είχε θύμα την Κύπρο.
* O Τάσος Χατζηβασιλείου είναι Πολιτικός Επιστήμονας - Διεθνολόγος.
